Warunki pracy

Warunki pracy ogół czynników występujących w organizacji, które związane są z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy, urządzenia socjalne. Inny pogląd na tą kwestię przedstawia S. Borkowska. Według niej warunki pracy obejmują:

• higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),
• eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia:
• kształtowanie środowiska pracy,
• zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
• działalność bytową lub socjalno-bytową(dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.)

Powyższe typologie warunków pracy pozwalają wyróżnić podstawowe elementy składające się na to pojęcie:

• treść pracy,
• materialne środowisko pracy,
• czas pracy,
• działalność socjalno-bytowa przedsiębiorstwa,
• stosunki pracy

TL;DR

Artykuł omawia różne aspekty warunków pracy, takie jak treść pracy, środowisko pracy, czas pracy, działalność socjalno-bytowa i stosunki pracy. Przedstawia również skutki uboczne pracy umysłowej oraz zasady BHP w takich warunkach. Opisuje także nadzór nad warunkami pracy w Polsce i porównuje warunki pracy w Polsce z innymi krajami UE.

Treść pracy

Oznacza ogół czynności i funkcji spełnianych przez określonego pracownika lub grupę pracowników na powierzonych im stanowiskach pracy. Kategoria ta dostarcza informacji o stopniu złożoności i uciążliwości danej pracy, zakresie odpowiedzialności związanej z jej wykonywaniem, stopniu samodzielności pracowników. Dostrzegając liczne problemy związane z wykonywaną pracą(m.in. wzrost absencji, pogorszenie się atmosfery w firmie, spadek wydajności), liczne grono badaczy i doradców postuluje stosowanie innowacyjnych form kształtowania treści pracy. Do najczęściej zalecanych zalicza się:

• rotację stanowiska pracy (job rotation),
• rozszerzanie zakresu zadań (job enlargement),
• wzbogacanie treści pracy (job enrichment),
• stosowanie autonomicznych zespołów (grup) pracowniczych.

Środowisko pracy

Kolejnym obszarem analizy warunków pracy jest środowisko pracy, które obejmuje ogół czynników materialnych i społecznych, z którymi pracownik styka się podczas wykonywania pracy, i które to czynniki mogą stanowić zagrożenie dla jego zdrowia, a nawet życia. Do czynników materialnych w środowisku pracy zalicza się elementy zasobów rzeczowych organizacji, m.in.: teren fabryczny, maszyny, narzędzia, urządzenia, budynki, pomieszczenia oraz czynniki o charakterze fizycznym i chemicznym np.: warunki meteorologiczne (mikroklimat) i oświetlenie, drgania akustyczne (hałas) oraz mechaniczne (wibracje, wstrząsy), substancje chemiczne, metale przemysłowe, gazy, smary, oleje. Zobacz także: warunki pracy - fizyczno-chemiczne.

Czas pracy

Druga grupa czynników związanych z warunkami pracy "to tzw. społeczne warunki pracy, czyli stosunki międzyludzkie, warunki socjalno-bytowe oraz partycypacja pracowników w życiu organizacji. Jednym z istotniejszych czynników decydującym o postrzeganiu warunków pracy jest czas pracy, jego długość i organizacja czasu pracy, która polega na ustaleniu chronologicznych i chronometrycznych wymiarów czasu, w którym pracownik stawia do dyspozycji przedsiębiorstwa swój potencjał pracy. Zagadnienia związane z czasem pracy reguluje Kodeks pracy. Co do zasady tygodniowa norma czasu pracy w Polsce wynosi 40 godzin a maksymalna liczba godzin nadliczbowych w ciągu roku nie może przekroczyć 150 godzin. Najczęściej spotykane nowe formy organizacji czasu pracy to:

• podejmowanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy (part-time working),
• system polegający na dzieleniu się pracą (work - sharing),
• dzielenie stanowiska pracy (job-sharing),
• kontraktowanie pracy,
• ruchomy czas pracy (flexitime),
• roczne umowy w zakresie długości czasu pracy (annual hours working).
• praca w domu (work at home),
• system Kopovaza.

Zobacz także: warunki pracy - społeczne.

Działalność socjalno-bytowa

Z punktu widzenia pojedynczego pracownika kolejnym ważnym zagadnieniem jest działalność socjalno-bytowa zakładu pracy. Prowadzenie takiej działalności uświadamia osobom zatrudnionym, że dany pracodawca troszczy się nie tylko o osiągnięcie zysku, ale też uwzględnia i realizuje potrzeby pracowników, którzy widząc większą dbałość firmy o zaspokojenie ich potrzeb, bardziej starają się o efektywność swojej pracy. Ewentualność utraty pewnych przywilejów i jednocześnie zaspokojenia swoich potrzeb socjalno-bytowych wpływa z reguły mobilizująco na postawy, zachowania oraz wyniki w pracy. Przedmiotowy zakres usług, świadczeń i pomocy z działalności socjalnej może być szeroki i obejmować:

• udzielanie pomocy materialnej lub finansowej na leczenie bądź rehabilitację
• zapomogi i pomoc dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej oraz dotkniętych wypadkami losowymi
• finansowanie i dofinansowanie pobytu na koloniach, obozach i wczasach
• imprezy okolicznościowe, upominki i poczęstunki z okazji różnych świąt branżowych, zawodowych typu Dzień Dziecka, Dzień Kobiet, Dzień Emeryta, Nowy Rok itp.

Stosunki pracy

Kształtowanie odpowiednich warunków pracy w istniejącej rzeczywistości gospodarczej jest zagadnieniem bardzo ważnym. Przepisy kodeksu pracy dają pracownikowi prawo powstrzymania się od wykonywania pracy, jak również zapewnienia mu przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy, w tym np. dostarczania środków ochrony indywidualnej, zapewnienia badań lekarskich, szkolenia w dziedzinie BHP. W celu poprawy bezpieczeństwa oraz standardów pracy coraz więcej przedsiębiorstw organizuje w ramach godzin pracy spotkania, na których poruszane są te kwestie. Mają one na celu usprawnienie pojawiających się problemów w pracy, poprawę jakości produkowanych wyrobów czy usług oraz poprawę bezpieczeństwa pracy. Spotkania takie pozwalają w znacznym stopniu ograniczyć w przyszłości wypadki przy pracy.

Skutki uboczne w warunkach pracy umysłowej

Wykonywanie pracy umysłowej przed monitorem komputera, rzutnika bądź ekranu telewizyjnego stanowi ryzyko dla zdrowia wynikające z obciążenia układów i narządów człowieka. Pod wpływem wysiłku statycznego przyjmowana pozycja ciała zostaje wymuszona, doprowadzając organizm człowieka do nieprawidłowego funkcjonowania. Do najczęstszych konsekwencji zdrowotnych pracy umysłowej przed monitorem komputera należy zakwalifikować:

• pogarszający się wzrok,
• obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego,
• pogłębiające się wady postawy,
• upośledzenie przewodnictwa nerwowego oraz zaburzenie ukrwienia nerwów
• wystąpienie bądź nasilenie chorób skórnych,

BHP w warunkach pracy umysłowej

Pracownik powinien być przeszkolony z instrukcji korzystania z urządzeń biurowych. Brak świadomości doprowadzi organizm człowieka do złych nawyków oraz pogłębiającej się rutyny, która z biegiem czasu będzie negatywnym skutkiem zwyrodnień oraz trwałych urazów organizmu. Najczęstsze zalecenia:

• prawidłowe dostosowanie ekranu monitora pod względem odległości oraz wysokości,
• funkcjonalna klawiatura zapewniająca wydajność oraz wygodę pracy,
• dopasowana do wielkości dłoni mysz komputera,
• prawidłowe ułożenie kończyn górnych w stosunku do blatu, zachowanie tak zwanego kąta prostego między ramieniem a przedramieniem,
• duża przestrzeń blatu, która zapewni swobodę w posługiwaniu się urządzeniami (mysz, klawiatura komputera),
• odpowiednio dopasowana wysokość biurka względem wysokości danego pracownika,
• dobre wyposażenie stanowiska pracy składa się również z profesjonalnie dostosowanego krzesła, stołu/biurka jak również podnóżka. Są to trzy nie zbędne elementy, które współgrają i przeciwdziałają urazom na które jest narażony pracownik umysłowy poprzez siedzącą pracę przed monitorem komputera.

Nadzór na warunkami pracy w Polsce

Nad warunkami pracy w Polsce państwowy nadzór sprawują między innymi:

• Państwowa Inspekcja Pracy
• Państwowa Inspekcja Sanitarna
• Urząd dozoru technicznego
• oraz inne państwowe organy nadzoru (Urzędy górnicze, urzędy morskie, prokuratura, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego, Starosta, Wojewoda)

Społeczny nadzór:

• Społeczna Inspekcja Pracy
• Związki zawodowe

Warunki pracy w Polsce na tle krajów UE

Od 1990 Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy w Dublinie (EUROFUND)przeprowadza badania warunków pracy w krajach Unii Europejskiej.

W 2010 r. badania obejmowały następujące zagadnienia:

• organizacja pracy
• czynniki fizyczne i psychospołeczne
• czas i natężenie pracy
• umiejętności, perspektywy rozwoju, szkolenia
• relacje społeczne, dyskryminacja, przemoc
• równowaga pomiędzy praca a życiem osobistym

Wyniki:

• Stwierdzono,że w niektórych krajach bałkańskich (tj. Grecja, Bułgaria, Słowenia) oraz w Łotwie, w Szwecji, Estonii, Hiszpanii i w Polsce pracownicy czują się bardziej zagrożeni warunkami pracy w porównaniu z zatrudnionymi w Krajach Europy Zachodniej i Centralnej.
• Polacy czują się bardziej zagrożeni na hałas i drgania mechaniczne niż pracownicy w innych Krajach Europejskich.
• Polska zalicza się do krajów w której pracownicy pracują najdłużej.Średnio 1/3 Polaków spędza w pracy więcej niż 40 godzin tygodniowo (Średnia europejska to około 1/4 zatrudnionych)
• Zatrudnieni w Polsce odczuwają niski poziom wsparcia ze strony kadry zarządzającej i współpracowników.
• W porównaniu do średniej europejskiej pracownicy w Polsce rzadziej są nieobecni w pracy z powodu problemów zdrowotnych.
• Zadowolenie z warunków w pracy w Polsce wzrasta (w 2000 r. 75% badanych było zadowolonych z warunków pracy, w 2005r. 80% i prawie 85% w 2010r.)

Warunki pracy — artykuły polecane

Bezpieczeństwo i higiena pracy — Praca w domu — Absencja — Jakość usług hotelarskich — Wypadek — Aktywizacja zawodowa — Wymagania gości hotelowych — Pakiety medyczne — Humanizacja pracy

Bibliografia

• Antoniak M. (2011), Warunki pracy w Polsce na tle krajów UE - Wyniki Europejskiego Badania Warunków Pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Knapik A., Paradowski M. (2013), BHP w warunkach pracy umysłowej, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, nr 1(9)
• Listwan T. (red.) (2004), Zarządzanie kadrami, C.H. Beck, Warszawa
• Pocztowski A. (1998), Zarządzanie zasobami ludzkimi. Zarys problematyki i metod, Oficyna Wydawnicza ANTYKWA, Kraków
• Rączkowski B. (2014), BHP w praktyce, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
• Szałkowski A. (red.) (2002), Rozwój pracowników. Przesłanki, cele, instrumenty, Poltext, Warszawa

Autor: Barbara Bylica, Adrian Bugaj