Koszt zmienny

Koszt zmienny to koszt jaki przedsiębiorca ponosi na działania związane bezpośrednio z produkcją. Potoczne znaczenie wskazuje, że koszty zmienne zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji, co błędnie zawęża tę kategorię wyłącznie do przedsiębiorstw produkcyjnych. Jednostki usługowe czy handlowe też mogą ponosić koszty zmienne. W związku z czym w definicji należy uwzględnić nie tylko produkcję tylko szeroko wolumen działalności danego przedsiębiorstwa.

Zasoby, które przedsiębiorstwo zużywa, takie jak między innymi: maszyny, budynki czy zasoby ludzkie, które wyrażone zostają w postaci pieniężnej są kosztami. Jednym z podstawowych kryteriów podziału kosztów jest podział na koszty stałe i zmienne. (B. Klepacki 2015, s. 2,3)

TL;DR

Koszty zmienne to koszty związane bezpośrednio z produkcją. Mogą się zmieniać w zależności od wielkości produkcji. Wiedza na temat struktury kosztów jest ważna do podejmowania decyzji biznesowych. Istnieje wiele metod analizy kosztów zmiennych, które pomagają w planowaniu i kontroli kosztów. Analiza kosztów zmiennych jest istotna dla optymalizacji decyzji dotyczących produkcji, analizy rentowności i zarządzania kosztami. Przeciętny koszt zmienny rośnie wraz ze wzrostem produkcji. Wskaźnik zmienności kosztów mierzy, jak zmiany kosztów wpływają na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Koszty zmienne mogą być proporcjonalne, progresywne, degresywne lub regresywne. Przykłady kosztów zmiennych to wynagrodzenia pracowników sezonowych i zakup surowców na giełdzie.

Klasyfikacja kosztów

Podział na koszty stałe i zmienne wiąże się z zastosowaniem kryterium klasyfikacyjnego uwzględniającego reakcję kosztu na zmiany wolumenu działalności. Informacje o kosztach zmiennych i stałych wykorzystywane są na potrzeby podejmowania decyzji krótkookresowych oraz rachunku kosztów zmiennych. Poziom tych nakładów zależny jest wprost od wielkości produkcji, czyli w przypadku wzrostu produkcji, koszty zmienne rosną, a zmniejszają się wraz ze spadkiem produkcji. Koszty zmienne są równe zeru, gdy przedsiębiorca nic nie produkuje.

Koszty zmienne to wszystkie wydatki, które musiał ponieść przedsiębiorca w związku z produkcją, nie wchodzące w skład kosztów stałych.

Do kosztów zmiennych związanych z produkcją zaliczają się nakłady na surowce, roboczogodziny, towar, energia lub paliwo, itp. Koszty stałe się nie ulegają zmianom w krótkim czasie i są niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne zależą od wielkości produkcji.

Koszt całkowity to suma kosztów stałych i kosztów zmiennych:

$TC=VC+FC$

VC (ang. variable costs) - koszty zmienne

FC (ang. fixed costs) - koszty stałe

Struktura kosztów

Wiedza na temat struktury kosztów jest podstawą wielu decyzji, takich jak:

• wielkość produkcji w której przychody równają się z kosztami całkowitymi (próg rentowności),
• wielkość produkcji w której przedsiębiorstwo generuje określony zysk,
• o ile należy zwiększyć wolumen produkcji, aby zredukować koszty jednostkowe i osiągnąć zakładany przyrost zysku,
• czy kupić własne maszyny i produkować półwyroby, czy skorzystać z outsourcingu,
• jaki system płac zastosować dla managerów przedsiębiorstwa, które systematycznie zwiększa wolumen produkcji.

Rozpatrując podział kosztów ze względu na stopień zależności od wielkości produkcji, należy uwzględnić następujące kwestie:

• czynnik czasu,
• przedział wielkości produkcji,
• sposób ujęcia kosztów (koszty całkowite i koszty jednostkowe).

Metody analizy kosztów zmiennych

Koszty zmienne to pochodna podejmowania krótkookresowych decyzji przedsiębiorstwa a koszty stałe są wynikiem decyzji długookresowych, inwestycyjnych, które określają możliwości wytwórcze przedsiębiorstwa. Są nie są one zależne od stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych w krótkim okresie czasu. Do posługiwanie się kosztami stałymi i zmiennymi w podejmowaniu decyzji, planowaniu i kontroli działalności przedsiębiorstwa konieczna jest znajomość metod wyodrębnienia kosztów stałych i kosztów zmiennych. Najczęściej stosowane metody podziału kosztów na koszty zmienne i koszty stałe to:

• Metoda księgowa: polega na podziale kosztów na stałe i zmienne poprzez opinię pracowników księgowości. To prosta metoda lecz obarczona dużym ryzykiem błędu, co spowodowane jest subiektywną oceną pracowników.
• Metoda studiów technologicznych (inżynierska): jest stosowana na etapie projektowania produktu i polega na ocenie zużycia czynników produkcji oraz czasu pracy.
• Metoda graficzna (wizualna): polega na przeniesieniu na układ współrzędnych wielkość produkcji (oś X) i odpowiadający jej koszt (oś Y), a następnie poprowadzeniu linii przez powstałe punkty. Powstała linia pokazuje tendencję zachowywania kosztów względem rozmiarów produkcji.
• Metoda najwyższego i najniższego punktu (wielkości krańcowych): polega na wybraniu dwóch skrajnych wielkości produkcji i odpowiadającym im wielkości kosztów całkowitych w celu obliczenia kosztu krańcowego.
• Metoda regresji liniowej: polega na znalezieniu funkcji, która najdokładniej opisze zależność pomiędzy kosztem a wielkością produkcji poprzez wykorzystanie metody najmniejszych kwadratów.

Analiza kosztów zmiennych odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Oznacza to badanie i ocenę kosztów, które zmieniają się w zależności od poziomu produkcji lub sprzedaży. Istnieje kilka powodów, dlaczego analiza kosztów zmiennych jest istotna dla skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem:

• Planowanie i kontrola kosztów: Analiza kosztów zmiennych pozwala przedsiębiorstwu na dokładne określenie kosztów związanych z produkcją i sprzedażą produktów lub usług. Przez zrozumienie, jakie koszty są zmiennymi, a jakie stałymi, przedsiębiorstwo może dokonać lepszego planowania finansowego i kontrolować swoje wydatki.
• Optymalizacja decyzji dotyczących produkcji: Analiza kosztów zmiennych umożliwia identyfikację kluczowych czynników wpływających na koszty produkcji. Dzięki temu przedsiębiorstwo może podejmować decyzje, które pomogą zoptymalizować procesy produkcyjne i zminimalizować koszty, co prowadzi do większej efektywności operacyjnej.
• Analiza rentowności: Analiza kosztów zmiennych umożliwia ocenę rentowności poszczególnych produktów lub usług oferowanych przez przedsiębiorstwo. Pozwala to zidentyfikować, które produkty generują największe marże, a które mogą być mniej opłacalne. Na podstawie tych informacji przedsiębiorstwo może dostosować strategię cenową i podejmować decyzje dotyczące portfela produktów.
• Zarządzanie kosztami i zyskami: Analiza kosztów zmiennych pomaga przedsiębiorstwu w zarządzaniu kosztami, szczególnie w sytuacjach, gdy musi ono podjąć działania oszczędnościowe. Przez identyfikację kosztów zmiennych przedsiębiorstwo może skoncentrować się na eliminowaniu marnotrawstwa i minimalizacji kosztów, co przyczynia się do zwiększenia zysków.
• Podejmowanie strategicznych decyzji: Analiza kosztów zmiennych dostarcza przedsiębiorstwu danych i informacji, które są niezbędne do podejmowania strategicznych decyzji biznesowych. Na podstawie tych analiz przedsiębiorstwo może ocenić potencjalne inwestycje, wycenić produkty, planować rozwój rynków i podejmować decyzje dotyczące ekspansji lub redukcji działalności.

Jednostkowy koszt zmienny

Przeciętny koszt zmienny to koszt przypadający na jednostkę produkcji. Przeciętne koszty zmienne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

$AVC={\frac {VC}{Q}}$

AVC - przeciętny koszt zmienny

VC - koszt zmienny

Q - wielkość produkcji

Wskaźnik zmienności kosztów

Wskaźnik zmienności kosztów, zwany również wskaźnikiem wrażliwości kosztów lub wskaźnikiem kosztowym, mierzy, jak zmiany w jednym lub więcej kosztach wpływają na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Jest to wskaźnik używany do oceny, jakie będą skutki zmiany kosztów na zysk lub marżę. Wskaźnik zmienności kosztów to procentowy wzrost lub spadek wyniku finansowego przedsiębiorstwa w odpowiedzi na jednoprocentową zmianę kosztów.

Wskaźnik zmienności kosztów można obliczyć za pomocą następującej formuły:

Wskaźnik zmienności kosztów = (Procentowa zmiana wyniku finansowego) / (Procentowa zmiana kosztów)

Na przykład, jeśli zauważamy, że 1% wzrost kosztów spowodował 0,8% spadek wyniku finansowego, wskaźnik zmienności kosztów wynosiłby 0,8 / 1 = 0,8 lub 80%.

Wskaźnik zmienności kosztów pozwala przedsiębiorstwu zrozumieć, jak elastyczne są jego koszty i jakie mogą być konsekwencje wzrostu lub spadku tych kosztów dla wyniku finansowego. Jest przydatny w podejmowaniu decyzji dotyczących kontroli kosztów, planowania budżetu, analizy rentowności i oceny ryzyka związanego z fluktuacjami kosztów.

Rodzaje kosztów zmiennych

Koszty zmienne dzieli się na:

• koszty zmienne proporcjonalne - koszty zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian wielkości produkcji; koszt na jednostkę wyrobu jest wtedy stały (np. zużycie materiałów bezpośrednich lub koszt płac bezpośrednich przy zastosowaniu akordowego systemu wynagradzania pracowników),

• koszty zmienne progresywne - wzrost kosztów jest szybszy niż wzrost poziomu produkcji; koszt jednostkowy w tej sytuacji rośnie razem ze wzrostem produkcji; przykładem takiej sytuacji jest praca wykonywana w nadgodzinach lub w dniach wolnych od pracy (wynagrodzenia w takiej sytuacji jest wyższe niż stawki płacone w normalne dni pracy),

• koszty zmienne degresywne - wzrost kosztów jest wolniejszy niż wzrost poziomu produkcji; koszt jednostkowy wraz ze wzrostem produkcji maleje; przykładem tej sytuacji może być koszt zużycia materiałów, jeżeli ich cena jest zależna od wielkości zamówień. Zwiększając produkcję zwiększa się wielkość zamówień, co powoduje spadek ceny jednostkowej materiału,

• koszty zmienne regresywne - wzrost produkcji powoduje spadek kosztów; koszt jednostkowy maleje w szybkim tempie w stosunku do wielkości produkcji; ten typ kosztów zmiennych jest najrzadziej spotykany w praktyce. Do najczęstszych przykładów kosztu regresywnego najeży ogrzewanie sali kinowej: koszt nagrzania pomieszczenia dla jednej osoby jest większy niż koszt nagrzania pomieszczenia dla maksymalnej ilości osób. Wiąże się to z tym, że każdy człowiek wytwarza ciepło i swoim ciałem ogrzewa powietrze sali, przez co kino zużywa mniej energii na ogrzewanie.

Przedstawiony powyżej podział był podstawą do stworzenia najstarszego rachunku kosztów, czyli rachunku kosztów zmiennych. Rachunek kosztów zmiennych jest narzędziem, dzięki któremu przedsiębiorstwo może kontrolować proces powstawania kosztów. (E.Nowak 2004, s. 50)

Zmienność kosztów charakteryzują wskaźniki zmienności (elastyczności), które wyrażają stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany rozmiaru działalności.

Próg rentowności wyznaczany jest przy założeniu podziału wszystkich ponoszonych kosztów na koszty stałe i zmienne.

Współczynnik zmienności kosztów może przyjmować następujące wartości:

• Wzk = 1 - oznacza koszt zmienny proporcjonalny
• Wzk < 1 - oznacza koszt zmienny degresywny
• Wzk > 1 - oznacza koszt zmienny progresywny

Przykłady kosztów zmiennych

Do tego rodzaju kosztów zaliczyć możemy koszty powiązane z wynajęciem zmiennych czynników produkcji, na przykład pracy lub surowców. W praktyce wygląda to tak, że przedsiębiorstwa mają podpisane umowy z pracownikami i dostawcami surowców, ale można zastosować tu dość dużą elastyczność polegająca na tym, że można zastosować: prace w nadgodzinach albo w niepełnym wymiarze godzin, Wynajmowanie bądź też nie pracowników sezonowych, zakup surowców na giełdzie.

Koszt zmienny — artykuły polecane

Koszty produkcji — Optymalna wielkość zamówienia — Dźwignia operacyjna — Korzyści skali — Koszt całkowity — Koszt stały — Zdolność produkcyjna — Ekonomiczna wielkość partii — Gospodarka magazynowa

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Klepacki B., Piątek E., Dziedzic-Jagocka I. (2015), Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych na przykładzie przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nowak E., Piechota R., Wierzbiński M. (2004), Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Stępień K. (2011), Rachunek kosztów pełnych versus rachunek kosztów zmiennych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 182
• Szydełko A. (2012), Wpływ procesów integracyjnych rachunku kosztów zmiennych na jakość informacji kosztowych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 252

Autor: Ruszkowska Agnieszka, Alicja Gurgul, Łukasz Ofiara, Monika Sulik