ISO 14001

Norma ISO 14001 jest zbiorem przepisów dotyczących organizacji Systemu Zarządzania Środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz instytucjach z uwzględnieniem ochrony środowiska. Istotnym zadaniem normy jest wspomagać działania przedsiębiorstw w zakresie ochrony środowiska, które mogą zapobiec zanieczyszczeniom. Uczestnictwo w niej jest całkowicie dobrowolne. Jest ona oparta o czterofazowy schemat (tzw. Koło Deminga), podobnie jak ISO 9001.

Historia ISO 14001

W 1993 roku Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO), a dokładnie powołany Komitet Techniczny ISO/TC 207 Environmental Management - "Zarządzanie środowiskowe" rozpoczął prace nad opracowaniem międzynarodowych norm w zakresie ochrony środowiska. Normy ISO 14000 poprzedzały takie regulacje jak: EMAS czy brytyjska norma BS 7750. Pierwsze projekty serii norm zostały przedstawione w roku 1994, a ostateczna akceptacja nastąpiła we wrześniu 1996r. Obecnie norma "Systemy Zarządzania Środowiskowego - Specyfikacja i wytyczne stosowania" jest określana mianem normy ISO 14001, a jej aktualny polski odpowiednik to PN-EN ISO 14001:2005.

ISO 14001:2015

W dniu 15 września 2015r. nastąpiła publikacja nowej Normy Międzynarodowej ISO 14001. Bardzo istotnym certyfikowaniem się na normę dotycząca Zarządzania Ochroną Środowiska jest fakt, że norma ISO 14001:2004 (poprzednie wydanie normy ISO 14001:2015) straci swoją ważność we wrześniu 2018r. Wiąże się to z tym, że stosujące ją firmy, jeżeli będą chciały, będą musiały poddać się audytowi wg nowych zasad. Norma ISO 14001:2015 nie różni się diametralnie od swojej poprzedniej wersji, jednak położono większy nacisk na aspekty związane z ochroną środowisk, zarządzaniem ryzykiem, komunikacją, celami, przywództwem oraz podejściem zgodnym z cyklem życia produktu. Wprowadzono złagodzenie wymagań odnośnie nakazów.

Organizacja stosująca tą normę bierze większą odpowiedzialność za ochronę środowiska. Powinna rozważyć swój wpływ na środowisko z perspektywy cyklu życia produktu. Wziąć po uwagę czynniki związane z używanie oraz zakończenie użytkowania produktu, które potencjalnie mogą mieć wpływ na środowisko.

Obowiązkiem najwyższego kierownictwa jest wykazanie zaangażowania w odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego oraz promowanie go na niższych szczeblach. Kierownictwo ponosi odpowiedzialność za skuteczność systemu zarządzania środowiskowego.

Organizacja powinna położyć większy nacisk na komunikację wewnętrzną, ale również zewnętrzną. Jej obowiązkiem jest ustalenie, wdrożenie i utrzymanie procesów komunikacji dotyczącej systemu zarządzania środowiskowego. Po ustaleniu wszystkich istotnych aspektów związanych z komunikacją ważna jest by dokumentowała informacje jako dowód komunikacji. Dokumentacja informacji powinna być prowadzona na wielu płaszczyznach.

Nowa struktura (High Level Standard) zastosowana w normie ISO 14001:2015 pozwala na łatwiejszą integrację systemu zarządzania środowiskowego z innymi systemami zarządzania jakie zostały wdrożone w organizacji.

Struktura normy ISO 14001:2015

Struktura polskiej normy PN-EN ISO 14001 wygląda następująco:

1. Zakres normy
2. Powołania normatywne normatywne
3. Terminy i definicje
4. Kontekst organizacji
   1. Zrozumienie organizacji i jej kontekstu
   2. Zrozumienie potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych
   3. Określenie zakresu SZŚ
5. Przywództwo
   1. Przywództwo i zaangażowanie
   2. Polityka środowiskowa
   3. Role, odpowiedzialności i uprawnienia
6. 6. Planowanie
   1. Działania mające na celu określenia ryzyka i możliwości
   2. Cele środowiskowe i planowanie osiągnięcia celów - Lista kryteriów służących doborowi celów została uzupełniona o wyniki oceny ryzyka
7. Wsparcie
   1. Zasoby
   2. Kompetencje
   3. Świadomość
   4. Komunikacja
   5. Udokumentowana informacja
8. 8.Działania operacyjne
   1. Sterowanie operacyjne i kontrola
   2. Gotowość i reagowanie na awarie
9. Ocena wyników
   1. Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena
   2. Audyt wewnętrzny
   3. Przegląd zarządzania
10. Doskonalenie
    1. Ogólne
    2. Niezgodności i działania korygujące
    3. Ciągłe doskonalenie

Przyczyny wdrażania ISO 14001

Głównymi przyczynami wdrażania normy ISO 14001 w przedsiębiorstwach są:

• Faworyzowanie przez konsumentów produktów, które są wytwarzane w warunkach mniej uciążliwych dla środowiska
• Nakładane regulacje oraz sankcje finansowe przez państwo wynikające z emisji zanieczyszczeń
• Potrzeba trwałego i zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw
• Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa.

Korzyści z wdrożenia normy ISO 14001

1. Zwiększenie zaufania klientów i partnerów biznesowych:
   • Norma ISO 14001 wpływa pozytywnie na postrzeganie firmy przez klientów i partnerów biznesowych. Dzięki implementacji tej normy, organizacja pokazuje, że jest odpowiedzialna i troszczy się o ochronę środowiska.
   • Zastosowanie normy ISO 14001 może przynieść konkretne korzyści w relacjach z klientami i partnerami biznesowymi. Firmy preferują współpracę z organizacjami, które mają system zarządzania środowiskowego, co może przekładać się na większe zainteresowanie ich produktami lub usługami.
2. Poprawa wizerunku firmy i zwiększenie konkurencyjności:
   • Norma ISO 14001 wpływa na wizerunek firmy wśród klientów, inwestorów i społeczeństwa. Organizacje, które są certyfikowane zgodnie z tą normą, są postrzegane jako bardziej odpowiedzialne ekologicznie i zrównoważone.
   • Wdrożenie normy ISO 14001 może przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności firmy na rynku. Klienci coraz częściej preferują produkty i usługi oferowane przez firmy, które działają z poszanowaniem środowiska, co może przekładać się na większą popularność i większe zainteresowanie ofertą firmy.
3. Redukcja kosztów operacyjnych i oszczędności energetyczne:
   • Norma ISO 14001 może przyczynić się do redukcji kosztów operacyjnych firmy. Działania podejmowane w ramach wdrożenia tej normy, takie jak optymalizacja procesów produkcyjnych czy efektywne zarządzanie energią, mogą prowadzić do oszczędności finansowych.
   • Wdrożenie normy ISO 14001 może przyczynić się do oszczędności energetycznych. Organizacje, które skupiają się na efektywnym wykorzystaniu energii, mogą zmniejszyć swoje zużycie oraz koszty związane z energią.
4. Poprawa efektywności procesów i zwiększenie wydajności:
   • Norma ISO 14001 przyczynia się do poprawy efektywności procesów w organizacji. Dzięki wdrożeniu tej normy, organizacje mogą identyfikować obszary, w których można wprowadzić zmiany mające na celu zwiększenie efektywności i wydajności.
   • Zwiększenie wydajności może być jednym z rezultatów wdrożenia normy ISO 14001. Działania podejmowane w ramach zarządzania środowiskowego, takie jak optymalizacja procesów czy minimalizacja odpadów, mogą skutkować bardziej efektywnym wykorzystaniem zasobów i zwiększeniem produktywności organizacji.
5. Zgodność z przepisami i minimalizacja ryzyka prawno-środowiskowego:
   • Norma ISO 14001 pomaga firmom w spełnianiu obowiązujących przepisów środowiskowych. Organizacje, które wdrażają tę normę, mają lepszą kontrolę nad swoimi działaniami związanymi ze środowiskiem, co minimalizuje ryzyko naruszenia przepisów.
   • Wdrożenie normy ISO 14001 minimalizuje ryzyko prawno-środowiskowe dla organizacji. Działania podejmowane w ramach zarządzania środowiskowego pozwalają organizacjom na identyfikację i kontrolę ryzyka związanego z ich działalnością, co przekłada się na większe bezpieczeństwo prawne i minimalizację ryzyka sankcji.

Etapy wdrożenia normy ISO 14001

1. Ocena sytuacji początkowej i określenie celów:
   • Przed wdrożeniem normy ISO 14001, organizacja powinna przeprowadzić szczegółową ocenę jej obecnej sytuacji pod kątem zarządzania środowiskowego. Na podstawie tej oceny, powinny zostać określone cele, które firma chce osiągnąć poprzez implementację tej normy.
   • Kluczowymi elementami do uwzględnienia przy określaniu celów wdrożenia normy ISO 14001 są m.in. identyfikacja istotnych aspektów środowiskowych, określenie wymagań prawnych i innych wymagań, oraz analiza potrzeb i oczekiwań zainteresowanych stron.
2. Opracowanie i wdrożenie odpowiednich procedur i instrukcji:
   • W ramach wdrożenia normy ISO 14001, organizacja powinna opracować i wdrożyć odpowiednie procedury i instrukcje dotyczące zarządzania środowiskowego. Procedury te powinny obejmować m.in. procesy identyfikacji aspektów środowiskowych, zarządzania odpadami, zarządzania substancjami niebezpiecznymi, monitorowania i pomiarów środowiskowych.
   • Kluczowymi aspektami, na które należy zwrócić uwagę podczas opracowywania procedur i instrukcji, są m.in. precyzyjne określenie odpowiedzialności, uwzględnienie wymagań prawnych, dostosowanie do specyfiki organizacji oraz zapewnienie czytelności i zrozumiałości dla personelu.
3. Szkolenie personelu i świadomość ekologiczna:
   • Przeprowadzenie szkoleń dla personelu jest istotnym elementem wdrożenia normy ISO 14001. Pracownicy powinni być odpowiednio przeszkoleni w zakresie zarządzania środowiskowego, aby byli w stanie skutecznie realizować określone cele i procedury.
   • Zwiększenie świadomości ekologicznej wśród pracowników może przynieść liczne korzyści dla organizacji. Pracownicy będą bardziej zaangażowani w dbanie o środowisko, co może prowadzić do zmniejszenia zużycia energii, generowania odpadów czy emisji substancji szkodliwych.
4. Monitorowanie i pomiar wyników:
   • W ramach wdrożenia normy ISO 14001, organizacja powinna zastosować odpowiednie narzędzia i metody do monitorowania wyników dotyczących zarządzania środowiskowego. Mogą to być np. regularne pomiary zużycia energii, ocena ilości generowanych odpadów czy monitorowanie emisji substancji szkodliwych.
   • Kluczowymi wskaźnikami efektywności, które można monitorować w ramach systemu zarządzania środowiskowego, są m.in. redukcja zużycia energii, zmniejszenie ilości generowanych odpadów, obniżenie emisji szkodliwych substancji, czy spełnienie wymagań prawnych.
5. Audyt wewnętrzny i doskonalenie systemu:
   • Przeprowadzenie audytu wewnętrznego jest ważnym elementem systemu zarządzania środowiskowego. Audyt ten ma na celu sprawdzenie, czy firma działa zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001 i ocenę efektywności jej działań.
   • Audyty wewnętrzne przynoszą liczne korzyści, m.in. identyfikację obszarów do doskonalenia, poprawę skuteczności działań, zapewnienie zgodności z przepisami, czy podniesienie świadomości personelu na temat zarządzania środowiskowego.

Koszty związane z ISO 14001

Pomimo sporych korzyści wynikających z wdrożenia normy ISO 14001, wiąże się ona również z kosztami, o to kilka z nich:

• Obowiązek prowadzenia stałego monitoringu i doskonalenia systemu
• Obowiązek przeprowadzania stałych audytów wenętrznych oraz zewnętrznych w celu weryfikacji systemu
• Koszty finansowe wynikające z wdrożenia systemu w przedsiębiorstwie
• Zwiększenie tzw. biurokracji w przedsiębiorstwie
• Koszty certyfikacji
• Koszty związane z opracowywaniem dokumentacji
• Koszty przeglądów kierownictwa
• Koszty ponoszone na szkolenia pracowników
• Koszty usług firm doradczych

Normy z serii ISO 14000

Warto zaznaczyć iż norma ISO 14001 jest tylko składową tzw. norm z serii 14000. Obejmują one ogół standardów dotyczących instrumentów, które wspierają zarządzanie środowiskiem.

Przykłady norm serii 14000:

• ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego, specyfikacja i wytyczne stosowania
• ISO 14004: Systemy zarządzania środowiskowego, wskazówki ogólne do zasad, systemów i instrumentów pomocniczych
• ISO 14015: Zarządzanie środowiskowe - Ocena środowiskowa lokalizacji i organizacji
• ISO 14031: Zarządzanie środowiskowe - Ocena efektów działalności środowiskowej - Wytyczne
• ISO 14031: Zarządzanie środowiskowe - Przykłady oceny efektów działalności środowiskowej
• ISO 14040: Zarządzanie środowiskowe - Ocena cyklu życia - Zasady i struktura
• ISO 14044: Zarządzanie środowiskowe - Ocena cyklu życia - Wymagania i wytyczne

ISO 14001 — artykuły polecane

Autonomiczny system zarządzania jakością — ISO 17799 — ISO 27001 — Krzysztof Woźniak — Normalizacja systemów jakości — OHSAS 18001 — ISO 13335 — Normy — System zarządzania środowiskowego

Bibliografia

• Borkowski W., Burhart-Korol D., Czapicka-Kolarz K., Turek M. (2016), Zastosowanie techniki LCA do wspomagania i doskonalenia zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach górniczych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
• Chmielarz A., Wirkus M. (2013), Metody doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego ISO 14001 w przedsiębiorstwach produkcyjnych
• Fura B. (2012), System zarządzania środowiskowego ISO 14001, Wydawnictwo Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów
• Sikora T. (red) (2010), Wybrane koncepcje i systemy zarządzania jakością, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków

Autor: Kamil Tylutki, Magdalena Pietruszka