Klasyczna szkoła zarządzania

Klasyczna szkoła zarządzania odpowiadała na potrzebę udoskonalenia organizacji w czasach gdzie obowiązywały tendencje pro ilościowe, mentalność produkcyjna oraz biurokratyczny aspekt rozwiązywania problemów. Organizacja miała działać sprawnie, jak dobra maszyna, a pracownicy mieli wypełniać ściśle określone zadania. Podstawą szkoły klasycznej jest uznanie, iż najważniejszymi elementami tworzącymi organizacje są ich cele i struktura formalna. Organizacja w tym ujęciu jest systemem racjonalnym oznacza to, że jest to system działań mający prowadzić do zamierzonych celów jakie stawia sobie przedsiębiorstwo z maksymalną sprawnością. Kierunek klasyczny teorii zarządzania dostarcza cały szereg sposobów i metod podejścia do zarządzania.

Teoria klasyczna składa się z trzech podejść do zarządzania:

• naukowe zarządzanie- Frederick Winslow Taylor, Lilian Gilbreth, Frank Bunker Gilbreth, Henry Gantt, Harrington Emerson
• zarządzanie administracyjne- Henri Fayol, Lyndall Fownes Urwick, Chester Barnard
• teoria biurokracji- Max Weber.

TL;DR

Artykuł opisuje trzy podejścia do zarządzania: naukowe zarządzanie, zarządzanie administracyjne i teorię biurokracji. Naukowe zarządzanie koncentruje się na polepszeniu wydajności pracowników poprzez zoptymalizowanie ich pracy. Zarządzanie administracyjne skupia się na zarządzaniu całą organizacją, a teoria biurokracji opiera się na formalnych i zalegalizowanych uprawnieniach. Każde z tych podejść ma swoje zalety i wady, a ich celem jest poprawa efektywności organizacji.

Naukowe zarządzanie

Naukowe podejście do zarządzania, mówiąc najprościej koncentruje się na polepszeniu działania poszczególnych pracowników. Związane jest ono z wydajnością, która była poważnym problem gospodarczy na początku XX stulecia. Problem polegał na tym, iż gospodarka prężnie się rozwijała, kapitał był bardzo łatwo dostępny, jednak brakowało ludzi do pracy, dlatego rozpoczęto poszukiwania sposobów efektywniejszego wykorzystywania siły roboczej. Eksperci zaczęli dokładniej przyglądać się wynikom osiąganym przez pojedynczych robotników, w celu ich zoptymalizowania, w ten sposób powstało naukowe zarządzanie. Do pierwszych głosicieli tego nurtu zaliczamy Federicka Tylora (1856-1915), Franka Bunker Gilbretha (1868-1924), Lilian Gilbreth (1878-1972), Henry Gantta (1861-1919) i Harringtona Emersona (1853-1931)

Pozorowanie pracy, czyli celowe pracowanie w tempie wolniejszym od możliwego.

W naukowym podejściu do zarządzania wyróżniamy zjawisko pozorowania pracy zaobserwowane przez Taylora w Filadelfii, gdzie jako majster pracował w Midvale Steel Company. Taylor mierzył i badał czas każdej czynności wykonywanej przez pracowników. W wyniku obserwacji ustalił co powinien wytwarzać każdy robotnik, a następnie zaprojektował on efektywniejszy sposób wykonywania poszczególnych elementów danego zdania. Następstwem tych działań było wprowadzenie akordowego systemu wynagrodzeń, Ci z pracowników którzy wykonali i przekroczyli ustalony docelowo poziom produkcji dla ich stanowiska dostali zwiększoną pensję. W dalszych latach swojego życia Tylor pracował jako konsultant dla kilku firm, w tym czasie zdobył odpowiednie doświadczenie, które pozwoliło mu na sformułowanie podstawowych ideii, które złożyły się na to co później nazwano naukowym zarządzaniem. Poniższa lista pokazuje podstawowe kroki, jakie powinni stosować menedżerowie, aby uzyskać poprawę wydajności swoich robotników.

1. Naukowo opracować każdy element pracy na danym stanowisku, aby zastąpić dawne metody "zdroworozsądkowe".
2. Naukowo dobierać pracowników i następnie szkolić ich do wykonywania pracy zgodnie z krokiem 1.
3. Nadzorować pracowników, by mieć pewność, że będą stosować się do zaleconych im metod wykonywania pracy.
4. Dalej planować pracę, ale wykorzystywać robotników do faktycznego wykonywania pracy.

Stosując się do zasad Tylora wiele organizacji odnotowało wzrost wydajności i efektywności. Oczywiście naukowe zarządzanie miało również swoich przeciwników. Przedstawiciele pracowników starali się dowieść, że jest ono tylko i wyłącznie narzędziem, które ma na celu zwiększenie intensywności pracy poszczególnych pracowników, a co za tym idzie zmniejszenia ogólnego zapotrzebowania przedsiębiorstw na siłę roboczą. Idee Tylora stały się przedmiotem badań Kongresu; przedstawiono wówczas dowody, które sugerowały, iż sfałszował on niektóre ze swoich odkryć. Pomimo to pozostawił trwały ślad w działalności gospodarczej. W Polsce niespełna w tym samym czasie profesor Karol Adamiecki (1866-1933) przeprowadził podobne badania i doszedł także do wyników co F.W. Taylor. Od tego czasu stał się propagatorem głoszonych przez nich idei

Kolejnymi głosicielami tego nurtu było małżeństwo Frank i Lillian Gilberthowie będące zespołem inżynierów przemysłowych. Frank Gilberth po szczegółowej analizie pracy murarzy opracował kilka metod pozwalających na wykonywanie ich pracy wydajniej. Ustalił on m.in. jakie powinny być standardowe materiały i szczegółowo opracował technikę pracy, włączając w to nawet odpowiednią pozycję ciała murarza oraz ułożenia cegieł i zaprawy na różnych poziomach. Rezultatem tych zmian było zmniejszenie ilości wykonywaniach ruchów z 18 do 5 i zwiększenie wydajności pracy do około 200%. Lilian Gliberth natomiast przyczyniła się do ukształtowania psychologii przemysłu oraz miała też spore osiągnięcia w dziedzinie kierowania personelem. Współpracując jak i działając oddzielnie małżeństwo to opracowało wiele metod i strategii eliminowania nieefektywności. Pewne ze swoich pomysłów zastosowali również w życiu rodzinnym, doświadczenia związane z wychowaniem dwanaściorga dzieci opisali w książce Chepter by the Dozen ("Dwunastką taniej"), na podstawie tej książki powstał film.

Innym twórcą naukowego zarządzania był Henry Gantt. Współpracował on z Tylorem w firmach Midvale Steel Company, Simonds Rolling Machine Company i Bethlehem Steel. W późniejszych latach życia pracując już samodzielnie opracował jedną z najbardziej znanych i stosowanych po dzień dzisiejszy metod zwaną wykresem Gantta. Wykres ten jest graficznym sposobem przedstawienia metody programowania pracy i można go sporządzić dla całego złożonego projektu lub też pojedynczego robotnika.

Ostatnią osobą, o której należy pamiętać w temacie naukowego zarządzania jest Harrington Emerson, który był doradcą organizacyjnym. W 1910r wystąpił on przed Międzystanową Komisją Handlu, gdzie twierdził, że koleje mogłoby zaoszczędzić 1mln dol. dziennie, gdyby tylko zaczęły stosować naukowe zarządzanie. Wystąpienie to wywołało wielki zamieszanie. Emerson był również zwolennikiem wyspecjalizowanych ról kierowniczych w organizacjach.

Zarządzanie administracyjne

Gałąź zarządzania koncentrująca się na zarządzaniu całą organizacją. Głównymi twórcami tego kierunku byli Henri Fayol (1841-1925), Lyndall Urwick (1891-1983) i Chester Barnard (1886-1961). Najwybitniejszym głosicielem kierunku administracyjnego zarządzania był francuski przemysłowiec Henri Fayol. W 1930r jego praca Administracja przemysłowa i ogólna została przetłumaczona na język angielski, wówczas też został on zauważony przez amerykańskich uczonych i menedżerów. Fayol próbował usystematyzować praktykę zarządzania w taki sposób, aby dać wskazówki innym menedżerom. Czerpał on wiedzę z własnego doświadczenia w pracy kierowniczej. Jako pierwszy wyodrębnił cztery funkcje kierownicze: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie.

1. Planowanie - to proces ustalania celów i odpowiednich działań, aby je osiągnąć.
2. Organizowanie - to proces doprowadzenia dwóch lub więcej osób do współpracy w ramach określonej struktur stosunków, aby osiągnąć określony cel lub zbór celów
3. Przewodzenie - to proces kierowania działaniami członków grupy lub całej organizacji, związanymi z wykonywaniem zadań, oraz wywierania na nie wpływu.
4. Kontrolowanie - to proces zmierzający do zapewnienia, by rzeczywiste działania byłby zgodne z planowanymi.

Kolejnym głosicielem zarządzania administracyjnego był Lyndall Urwick, był oficer w armii brytyjskiej. Dokonał integracji naukowego zarządzania z osiągnięciami Fayola i innych teoretyków kierunku administracyjnego. W podobny sposób jak Fayol, opracował wykaz wskazówek, które miały się przyczynić do ulepszenia sprawności zarządzania. Urwick jest ceniony przede wszystkim za interpretację i syntezę prac innych.

Innym twórcą, którego wkład jest ważny jest Chester Barnard, którego trafność spostrzeżeń wzmacniał fakt iż miał on doświadczanie w pracy na najwyższych szczeblach kierowniczych. W swojej publikacji The Functions of the Executive ("Funkcje dyrektora") zaprezentował on teoretyczną propozycję akceptacji autorytetu. Teoria zaprezentowana w książce mówi o tym, że podwładni oceniają zasadność poleceń przełożonego i następnie decydują czy je zaakceptować. Akceptowalność poleceń jest zależna od tego czy podwładny je zrozumiał, czy jest zdolny je wykonać oraz czy uważa je za właściwe.

Zasady zapewniające skuteczne zarządzanie:

• podział pracy,
• autorytet,
• dyscyplina,
• jedność kierownictwa,
• jedność rozkazodawstwa,
• podporządkowanie interesów osobistych interesowi ogółu,
• centralizacja,
• wynagrodzenie,
• hierarchia,
• ład,
• sprawiedliwość,
• stabilizacja personelu,
• inicjatywa,
• zgrany personel .

Według H. Fayola administrować (kierować) to:

• przewidywać- ustalić stany przyszłości,
• organizować- tworzyć podstawy organizacji przedsiębiorstwa,
• rozkazywać- oddziaływać na pracowników,
• koordynować- harmonizować czynności w czasie i przestrzeni,
• kontrolować- sprawdzać, aby wszystko było zgodne z instrukcjami i poleceniami.

Teoria biurokracji

Model ten został został wprowadzony przez wpływowego niemieckiego socjologa Maxa Webera. Zgodnie z jego założeniami biurokracja to model schematu organizacyjnego opartego na formalnych i zalegalizowanych uprawnieniach władczych. Według Webera biurokratyczna forma organizacji jest sprawna, logiczna oraz racjonalna. Model przez niego stworzony miał być idealnym wzorcem, jedyną najlepszą metodą do której powinny dążyć wszystkie organizacje. Według Webera idealna biurokracja ma pięć podstawowych cech

1. Organizacja powinna przyjąć wyraźny podział pracy, a każde stanowisko powinno być zajmowane przez eksperta.
2. Organizacja powinna stworzyć spójny zestaw zasad w celu zapewnienia jednolitego wykonywania zadań
3. Organizacja powinna ustalić hierarchię stanowisk dla urzędów, która tworzy łańcuch wydawania poleceń od góry do dołu organizacji.
4. Menedżerowie powinni prowadzić przedsiębiorstwo w sposób bezosobowy i utrzymywać odpowiedni dystans do swoich podwładnych.
5. Zatrudnienie i awansowanie w organizacji powinno być oparte na technicznej wiedzy fachowej, a pracownicy powinni być chronieni przed arbitralnym zwolnieniem.

Biurokracja stanowi zasadniczy element każdej firmy działającej w szerszym zakresie. Biurokracja opiera się na:

• zróżnicowanie pracy oparty na specjalizacji funkcji,
• hierarchia kierownictwa,
• przepisy określające prawa i obowiązki pracowników,
• awansowanie i selekcja oparta na wiedzy i kompetencjach pracownika,
• procedury dotyczące sytuacji w czasie pracy,
• bezosobowość stosunków wzajemnych .

Klasyczna szkoła zarządzania — artykuły polecane

Zarządzanie naukowe — Zasady zarządzania — Tayloryzm — Charles de Freminville — Emile Francois Rimailho — Teoria zarządzania — Karol Adamiecki — Nurt uniwersalistyczny — Hyacinte Dubreuil

Bibliografia

• Bednarski A. (1998), Zarys teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń
• Griffin R. (2017), Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kisielnicki J. (2004), Zarządzanie organizacją. Zarządzanie nie musi być trudne. Zarządzanie - istota i proces, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa, Warszawa
• Lachiewicz S., Matejun M. (2012), Ewolucja nauk o zarządzaniu, [w:] Zakrzewska-Bielawska A. (2012). Podstawy zarządzania, Wolters Kluwer, Warszawa
• Machaczka J. (2001), Podstawy zarządzania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Martyniak Z. (1993), Prekursorzy nauki organizacji i zarządzania, PWE, Warszawa
• Oramus M. (2015), Ewolucja podejścia do administracji publicznej, Rocznik Administracji Publicznej, nr 1
• Stoner J., Freeman R., Gilbert D. (2011), Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Joanna Sanecka, Łucja Kuboń