System podatkowy

System podatkowy to zespół podatków, które funkcjonują równocześnie w obrębie danego państwa i tworzą całość zarówno w sensie prawnym jak i ekonomicznym. Jest to zbiór przepisów prawnych i instytucji finansowych, które ustanawiają podatki oraz określają i zajmują się ich poborem. W jego skład wchodzą zarówno przepisy, które związane są z samymi podatkami jak i określające podmioty pobierające podatki, płatników podatków i instytucje wyznaczające wysokość i warunki płacenia podatków.

System podatkowy w Polsce obejmuje:

• podatki określone przez normy prawne zawierające ich zakres,
• aparat skarbowy, który organizuje wymiar, pobór i kontrolę podatków,
• prawo regulujące sprawy w zakresie podatków i aparatu skarbowego,
• zasady funkcjonowania systemu podatkowego (J. Pach 2016, s. 78).

Podatki jako, że są podstawowym dochodem budżetu państwa, to istotne jest, aby obowiązujący w danym kraju system podatkowy funkcjonował poprawnie i sprawnie, gdyż wpływa to na rozwój danego kraju.

System podatkowy jest jednym z narzędzi, który umożliwia budżetowi państwa sprawowanie jego funkcji redystrybucyjnej. Jest to możliwe dzięki ulgom i zwolnieniom podatkowym, zróżnicowanym stawkom podatkowym podatków pośrednich oraz progresywnym opodatkowaniu dochodów.

Zasady podatkowe podkreślają cztery podstawowe aspekty podatków:

• fiskalny (wydajność, elastyczność, stałość),
• ekonomiczny (nienaruszalność majątku podatnika),
• sprawiedliwości (powszechność, równość, zdolność),
• techniczny (pewność, dogodność, taniość)(J.Pach 2016, s. 81).

TL;DR

System podatkowy to zbiór podatków i przepisów prawnych regulujących ich pobór. W Polsce system podatkowy obejmuje różne rodzaje podatków, takie jak podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych, podatek od towarów i usług, podatek od nieruchomości, itp. System podatkowy ma za zadanie gromadzenie dochodów państwa i redystrybucję środków. W Polsce system podatkowy został dostosowany do zmian politycznych i ekonomicznych po 1990 roku. Ma on swoje mocne strony, takie jak sprawiedliwe pobieranie podatków i stymulowanie gospodarki, ale także ograniczenia, takie jak nadmierna komplikacja i nierówna stawka podatkowa. Istnieją również inne związane podejścia, takie jak gospodarka podatkowa i ekonomia podatkowa. Prawo podatkowe reguluje wszystkie obowiązki podatkowe.

Polski system podatkowy

Podstawy nakładania obowiązków podatkowych w Polsce określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z art. 217 Konstytucji wyłącznie w drodze ustawy może odbywać się nakładanie podatków i innych danin publicznych oraz wyznaczanie podmiotów i przedmiotów opodatkowania, obowiązujących stawek podatkowych, grup podmiotów, które są zwolnione z płacenia podatków, zasad dotyczących stanowienia ulg i umorzeń podatkowych.

Polski system podatkowy złożony jest z jedenastu tytułów podatkowych, które są objęte materialnym szczególnym prawem podatkowym.

Należą do nich:

• podatki bezpośrednie, czyli te które są nakładane na dochód lub majątek podatnika

• podatek dochodowy od osób fizycznych (podatek PIT),
• podatek dochodowy od osób prawnych (podatek CIT),
• podatek od spadków i darowizn,
• podatek od czynności cywilnoprawnych,
• podatek rolny,
• podatek leśny,
• podatek od nieruchomości,
• podatek od środków transportowych,
• podatek od posiadania psów,

• podatki pośrednie, czyli te które są płacone podczas nabywania dobra

• podatek od towarów i usług (podatek VAT) i podatek akcyzowy,
• podatek od gier.

Oprócz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej kwestie podatków i związanych z nimi obowiązków reguluje także Ordynacja Podatkowa z 29 sierpnia 1997 roku.

Istnieje także inny podział podatków, tj. podstawowe i uzupełniające:

1 Podatki podstawowe:

• podatek dochodowy od osób prawnych (CIT),
• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT),
• podatek od towarów i usług,
• podatek akcyzowy,

2. Podatki uzupełniające:

• podatek od spadków i darowizn,
• podatek od nieruchomości,
• podatek rolny,
• podatek leśny,
• podatek od gier,
• podatek od środków transportowych,
• podatek od czynności cywilnoprawnych,
• podatek tonażowy,
• podatek od wydobycia niektórych kopalin.

Pierwsze z wymienionych podatków są tymi, które dotyczą najszerszej grupy podatników, najmocniej oddziałują na decyzje podejmowane przez przedsiębiorców i jednocześnie dostarczają największych dochodów do budżetów samorządowych i budżetu państwa. Natomiast podatki uzupełniające dotyczą różnych zdarzeń i sytuacji podatkowych, i są zróżnicowane podmiotowo.

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania, podatki dzielimy na:

• przychodowe (przedmiotem opodatkowania jest przychód podatnika),
• dochodowe (źródłem jest dochód, czyli różnica przychodów i kosztów uzyskania przychodu),
• majątkowe (przedmiotem jest, odpowiednio określony do celów podatkowych majątek podatnika),
• konsumpcyjne (naliczane od dochodu indywidualnego podatnika w toku ich wydawania, na cele konsumpcyjne).

W celu obniżenia kwoty obciążenia podatkowego, wielu przedsiębiorców stosuje optymalizację podatkową, której celem jest minimalizacja należnego podatku oraz ograniczenie ryzyka podatkowego. Oznacza to taki wybór struktury wykonywanej czynności czy transakcji, który umożliwi zmniejszenie obciążeń podatkowych. Jest to wypracowanie najlepszego rozwiązania z uwzględnieniem określonych kryteriów i ograniczeń. Ordynacja podatkowa (art. 199a) umożliwia wyznaczenie granicy dla przedsiębiorców między unikaniem płacenia nadmiernych podatków a oszustwem podatkowym (J. Pach s. 78-85).

System podatkowy a zmiany w ustroju politycznym i ekonomicznym w Polsce po 1990 r.

Każdy kraj cechuje się innym, odrębnym systemem, dostosowanym do poziomu rozwoju, uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, a nawet tradycji. Musi on jednak współgrać z instrumentami fiskalnymi funkcjonującymi w innych państwach. Brak takiej spójności prowadziłby do wielu negatywnych zjawisk (np. lokowanie firm w rajach podatkowych, czyli uciekanie przed opodatkowaniem) i stanowiłby barierę rozwoju przedsiębiorczości w danym kraju. Różnorodne działania podejmowane w przeszłości i obecnie nadają taki a nie inny kształt istniejącemu systemowi podatkowemu. Prowadzą one jednak czasami do niespójności i wymagają wcielenia kolejnych zmian. "Zmiana ustroju gospodarczego i politycznego w Polsce wiązała się z koniecznością budowy systemu podatkowego i nadaniem podatkom ekonomicznej treści adekwatnej do roli, jaką spełniają w gospodarce kapitalistycznej. Chodziło zwłaszcza o przywrócenie podatkom konfliktowego charakteru na tle dochodowym (majątkowym) między suwerenem (państwem) a obywatelami" (Owsiak S. 2016. System podatkowy Polski w okresie transformacji - próba oceny, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H. Oeconomia, s. 16). Współcześnie optymalny system podatkowy skutecznie łączy nie tylko funkcje fiskalne, ale także funkcje motywacyjne czy stabilizowanie koniunktury (funkcje pozafiskalne).

Główne cechy polskiej doktryny podatkowej w okresie transformacji:

1. Centralne władztwo podatkowe - podatki są nakładane ustawami. Konstytucja RP z 1997 roku jest typowa dla państw unitarnych. Niektóre uprawnienia delegowane są dla gmin w kwestiach podatkowych, co umożliwia prowadzenie ograniczonej lokalnej polityki podatkowej. Stan ten obowiązuje współcześnie.
2. Zasada przyzwoitej legislacji. Zmiany ustrojowe tworzyły luki w nieprzystosowanym prawie podatkowym, stąd pojawiła się możliwość nadużywania władzy i naruszania interesów obywateli w kwestiach podatkowych. Wprowadzona zasady przyzwoitej legislacji wyklucza wprowadzanie podatków z mocą wstecz (‘’lex retro non agit’’) oraz zobowiązuje do ‘’vacatio legis’’.
3. Zasada ‘’vacatio legis’’ - podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych musi dowiedzieć się o ewentualnych zmianach co najmniej 30 dni przed kolejnym rokiem rozliczeniowym. W ostatnich latach zasada ta została rozszerzona na zmiany w całym systemie podatkowym.
4. Zasada praw nabytych - respektowanie jej dotyczyło nie tylko ulg, ale też wysokości należnego podatku, np. z tytułu wypłaconych w bieżącym roku podatkowym dywidend za rok poprzedni. Niejasne przepisy zobowiązywały Ministerstwo Finansów do interpretowania na korzyść podatników i były przedmiotem wielu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.
5. Zasada koncentracji systemu podatkowego - dochody podatkowe kumulowane są za pomocą kilku wiodących podatków, które stanowią około 90% całości dochodów państwa. Natomiast budżety gmin gromadzą dochody za pomocą kilku podatków lokalnych.
6. Zasada zróżnicowania źródeł dochodów podatkowych - umożliwia sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego, dzięki czemu zapewnia bezpieczeństwo finansowe państwa i pewność wpływów budżetowych.
7. Zasada opodatkowania dochodów - pomaga w indywidualizacji ciężaru podatkowego zgodnie z zasadzą sprawiedliwości podatkowej oraz występuje jako funkcja stymulacyjna (ulgi).
8. Zasada progresji opodatkowania dochodów - wprowadzenie progresywnego podatku dochodowego od osób fizycznych pomimo sprzeciwu wielu ekonomistów i polityków już w 1992 roku.
9. Zasada harmonizacji systemu podatkowego z Unią Europejską - w pracach nad pomysłem optymistycznie założono wejście Polski do Unii Europejskiej. Harmonizacja dotyczy podatków pośrednich, czyli VAT i akcyzy (S. Owsiak 2016, s. 16-18).

Specyfika podatku dochodowego Podstawa opodatkowania, czyli dochód podlegający opodatkowaniu to, w najprostszym ujęciu, różnica między przychodami podatkowymi a kosztami ich uzyskania. Jakość systemu podatkowego nierzadko wywołuje problemy wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Dzieje się tak głównie poprzez zapisy wyłączające:

• niektóre kategorie kosztów z kosztów uzyskania przychodu,
• określone przychody z przychodów opodatkowanych.

Dla osób prowadzących przedsiębiorstwa istotniejsze są koszty niebędące kosztami uzyskania przychodów, ponieważ wpływają one bezpośrednio na zwiększenie zobowiązania podatkowego (J. Iwin-Garzyńska 2014, s. 580, 588).

System podatkowy - przykłady

Przykłady systemów podatkowych to:

• System podatkowy w USA: Podatki w USA są oparte na systemie federalnym, podzielonym na stanowe i lokalne podatki. System federalny opiera się na bazie progresywnej, gdzie podatnicy o wyższych dochodach mają wyższy wskaźnik opodatkowania.
• System podatkowy w Australii: System podatkowy w Australii jest oparty na systemie federalnym, podobnie jak w USA. Obejmuje podatki od dochodu i majątku, podatki od towarów i usług, a także podatki od nieruchomości i transferu majątku.
• System podatkowy w Kanadzie: System podatkowy w Kanadzie opiera się głównie na podatku od dochodu, ale obejmuje również inne rodzaje podatków, takie jak podatki od towarów i usług, podatki od nieruchomości i transferów majątku oraz podatki od darowizn.
• System podatkowy w Niemczech: System podatkowy w Niemczech jest oparty na systemie federalnym, który obejmuje podatek od dochodu, podatek od towarów i usług, podatek od nieruchomości, podatek od transferów majątku oraz podatek od spadków i darowizn.

System podatkowy - mocne strony

Poniżej przedstawiono najważniejsze zalety systemu podatkowego:

• Przede wszystkim system podatkowy zapewnia skuteczne i sprawiedliwe pobieranie podatków od obywateli. Dzięki temu państwo może zbierać niezbędne fundusze na finansowanie różnych projektów, takich jak edukacja, bezpieczeństwo, transport itp.
• System podatkowy zapewnia również ochronę przed oszustami podatkowymi. Stanowi on ramy do wprowadzania i wdrażania polityki podatkowej, która jest konieczna do zwalczania nieuczciwych praktyk podatkowych w społeczeństwie.
• System podatkowy zapewnia również, że podatki są pobierane od jednostek zgodnie z ich zarobkami i zasobami. Dzięki temu ludzie z wyższymi zarobkami i większymi zasobami są w stanie wspierać wydatki rządowe, które są korzystne dla całego społeczeństwa.
• System podatkowy pomaga również w zapobieganiu nierównościom społecznym poprzez zastosowanie zróżnicowanych stawek podatkowych w zależności od poziomu dochodów. To pozwala rządowi na wspieranie społeczności, które mają mniejsze dochody.
• System podatkowy może także pomóc w stymulowaniu gospodarki poprzez wprowadzanie ulg podatkowych lub innych mechanizmów w celu wspierania określonych sektorów i branż.

System podatkowy - ograniczenia

Poniżej znajduje się lista ograniczeń i słabych stron systemu podatkowego:

• Nadmierna komplikacja: System podatkowy w wielu krajach jest bardzo skomplikowany, co utrudnia ludziom rozliczanie podatków i interpretowanie prawa podatkowego.
• Nierówna stawka podatkowa: Wiele systemów podatkowych nie jest równych i nierówne traktowanie różnych grup społecznych w zakresie wysokości podatków może prowadzić do nierówności i niezadowolenia społecznego.
• Ucieczka przed opodatkowaniem: Wiele osób i organizacji stara się uniknąć opodatkowania poprzez tworzenie sztucznych struktur, przenoszenie aktywów i wykorzystywanie luk w prawie podatkowym.
• Działanie w złej wierze: W wielu systemach podatkowych pojawiają się luki w zakresie wymagań dotyczących celowości, co powoduje, że niektóre przedsiębiorstwa i osoby fizyczne mogą działać w złej wierze, aby uniknąć opodatkowania.
• Wysokie koszty administracyjne: Systemy podatkowe są bardzo drogie w utrzymaniu, co może prowadzić do wysokich kosztów administracyjnych i ostatecznie wpływać na ceny podatków dla obywateli.

System podatkowy - inne związane podejścia

Poniżej przedstawiam inne podejścia związane z systemem podatkowym:

• Gospodarka podatkowa: Gospodarka podatkowa to koncepcja oparta na zasadzie, że państwa powinny zaangażować się w gospodarkę, aby wspierać swoich obywateli i przedsiębiorców. Oznacza to wykorzystanie podatków do finansowania programów państwowych i dotacji, w celu wsparcia przedsiębiorczości.
• Ekonomia podatkowa: Ekonomia podatkowa to szeroki zakres badań nad wpływem różnych postanowień podatkowych na gospodarkę. Przeprowadzona analiza może uwzględniać wpływ podatków na wzrost gospodarczy, inflację, zatrudnienie, bezrobocie, konsumpcję i inwestycje.
• Prawo podatkowe: Prawo podatkowe obejmuje wszystkie przepisy prawa, które regulują obowiązki podatkowe osób fizycznych i prawnych. Zawiera szczegółowe informacje na temat sposobu opodatkowania dochodów, przychodów, inwestycji i transakcji.

System podatkowy — artykuły polecane

Ustawa o podatku dochodowym — Rachunkowość podatkowa — Podatek rolny — Harmonizacja podatków — Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych — Rezydencja podatkowa — Ustawa ordynacja podatkowa — Ustawa o podatku od towarów i usług — Podatek dochodowy od firm

Bibliografia

• Brzeziński B. (1996), Prawo podatkowe, Dom Organizatora, Toruń
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Litwińczuk H. (red.) (2013), Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wolters Kluwer, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Owsiak S. (2016), System podatkowy Polski w okresie transformacji, Oeconomia, Vol. 50, 1
• Pach J. (2016), Podatkowe uwarunkowania przedsiębiorczości w teorii i praktyce gospodarczej, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, nr 30.1
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926
• Iwin-Garzyńska J. (2014), Przychody i koszty nieuznawane przez system podatku dochodowego w ocenie polskich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług, nr 111

Autor: Agnieszka Miszczyszyn, Mariola Kała

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.