Obligacje

Obligacja - dłużny papier wartościowy emitowany w seriach, stanowiący dowód wierzytelności. Emitent obligacji potwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się do spełnienia zaciągniętego świadczenia w określonym z góry terminie. Może to być świadczenie pieniężne lub niepieniężne. Obligacje należą do kategorii dłużnych instrumentów finansowych.

Emisji obligacji dokonuje się w celu pozyskania kapitału. Obligatariusz, czyli nabywca obligacji, wraz z momentem zakupu obligacji otrzymuje prawo do otrzymywania stałego dochodu (w formie odsetek od pożyczonego kapitału) oraz zwrotu tego kapitału w określonych z góry terminach.

Obligacje, podobnie jak akcje, w zdecydowanej większości są to papiery na okaziciela, więc nabywca na możliwość ich dalszej odsprzedaży. Zdarzają się jednak obligacje imienne, które mogą zawierać pewne ograniczenia co do zbywalności lub też ich zbycie może być zakazane.

TL;DR

Obligacje to papiery wartościowe emitowane przez różne podmioty, które dają możliwość pożyczki kapitału. Mają one określony termin wykupu i wartość nominalną. Istnieje wiele rodzajów obligacji, takich jak skarbowe, korporacyjne, komunalne czy hipoteczne. Obligacje mają wiele zalet, takich jak stabilność i bezpieczeństwo inwestycji, ale również ograniczenia, takie jak ryzyko zmiany stóp procentowych.

Ważne pojęcia związane z obligacjami

Termin wykupu (maturity) obligacji, inaczej termin zapadalności. Jest to okres liczony od daty emisji do momentu wykupu obligacji przez emitenta. Wyróżniamy pierwotny i rzeczywisty okres zapadalności. Pierwotny okres zapadalności to czas pomiędzy emisją a momentem wykupu (zawsze jest stały), tymczasem rzeczywisty okres zmniejsza się z upływem każdego roku.

Przykład: obligacja wyemitowana 1.01.2005, z terminem wykupu 31.XII.2008. Pierwotny okres zapadalności 3 lata. Natomiast po upływie każdego roku rzeczywisty okres zapadalności skraca się o rok.

Wartość nominalna (FV - face value) - zazwyczaj okrągła suma (100zł, 1000zł) przypisana każdej obligacji z danej emisji, którą emitent zobowiązuje się wypłacić obligatariuszowi. Jest ona stała w całym okresie do wykupu obligacji.

Kupon (odsetki) - naliczane są zawsze od wartości nominalnej, płacone w ustalonym terminie, nie występują jedynie przy obligacjach zerokuponowych. Jako papiery wartościowe obligacje mogą być przenoszone przez ich nabywców na inne podmioty. Przeniesienie tych praw jest równoznaczne z przeniesieniem własności dokumentu.

Jako papiery wartościowe obligacje mogą być przenoszone przez ich nabywców na inne podmioty. Przeniesienie tych praw jest równoznaczne z przeniesieniem własności dokumentu.

Wartość i wycena obligacji

Wycena obligacji to proces polegający na ustalaniu jej wartości, która w porównaniu z aktualną ceną waloru na rynku, pozwala inwestorowi podjąć decyzję, czy przy wymaganej przez niego stopie zwrotu warto ją zakupić.

Nominalna wartość obligacji to wielkość długu zaciągniętego przez emitenta, przypadająca na każdą obligację danej emisji. Wartość ta jest stała aż do dnia ich wykupu. Po tym terminie następuje spłata długu według tej wartości.

Poza wartością nominalną i ceną emisyjną obligacje posiadają cenę rynkową, kształtowaną przez podaż i popyt. Termin zapadalności obligacji oznacza okres od daty jej emisji do dnia, w którym powinien nastąpić jej wykup według wartości nominalnej. Obligacje mogą zawierać klauzulę przedterminowego wykupu, pozwalającą przedsiębiorstwu wykupić je przed upływem pierwotnego okresu zapadalności.

Funkcje obligacji

Przez funkcję obligacji rozumieć należy zadania jakie spełniają te papiery wartościowe:

• funkcja pożyczkowa - emitent uzyskuje kapitał, którym może rozporządzać
• funkcja lokalizacyjna - obligatoriusz inwestuje swoje wolne środki finansowe nabywając obligacje
• funkcja płatnicza - możliwość regulowania zobowiązań w drodze przeniesienia obligacji przez aktualnego jej właściciela na jego wierzyciela, przez co obligacja zastępuje środki płatnicze
• funkcja obiegowa - możliwość przenoszenia obligacji przez jej właściciela na inny podmiot
• funkcja gwarancyjna - określony stopień pewności, że zobowiązania emitenta wynikające z obligacji zostaną zrealizowane.

Funkcje płatnicza, obiegowa i gwarancyjna to uniwersalne funkcje obligacji.

Podział obligacji ze względu na emitenta

1. Obligacje skarbowe - emitowane przez rząd w celu finansowania deficytu budżetowego. Za zobowiązania z ich tytułu wynikające odpowiada Skarb Państwa Termin zapadalności obligacji skarbowych jest dłuższy niż 1 rok. Z kolei papiery dłużne emitowane na okres poniżej jednego roku nazywamy bonami skarbowymi. W związku z tym, że obligacje skarbowe są gwarantowane przez Skarb Państwa są jedną z najbardziej bezpiecznych form inwestycji.
2. Obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne) - emitowane przez przedsiębiorstwa na podstawie ustawy o obligacjach. Zazwyczaj emisja obligacji daje przedsiębiorstwom możliwość realizacji nowych inwestycji, ponieważ jest tańszym sposobem pozyskania kapitału niż kredyt bankowy W Polsce obrót obligacjami korporacyjnymi odbywa się na pośrednictwem Giełdy Papierów Wartościowych.
3. Obligacje komunalne (municypalne) - emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy czy powiaty). W Polsce emitowane zwykle na okres od 5 do 10 lat. Nabywca za zakup takich obligacji może otrzymać ulgi podatkowe.

Podział obligacji ze względu na miejsce emisji

1. Obligacje krajowe - emitowane w kraju emitenta, nominowane w walucie krajowej i przeznaczone głównie dla krajowych nabywców.
2. Obligacje zagraniczne - emitowane poza granicami państwa emitenta, wystawione w walucie obcej i przeznaczone dla wszystkich nabywców zagranicznych.

Podział obligacji ze względu na termin wykupu

1. Obligacje długoterminowe - termin wykupu powyżej 5 lat
2. Obligacje średnioterminowe - termin wykupu pomiędzy 1 rok a 5 lat
3. Obligacje krótkoterminowe - termin wykupu poniżej 1 roku
4. Obligacje bezterminowe - są to obligacje, które nie mają określonego terminu wykupu.

Podział obligacji ze względu na sposób oprocentowania

1. Obligacje o stałym oprocentowaniu - wypłacane są stałe odsetki o określonych odstępach czasu zawartych w umowie.
2. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu - odsetki naliczane są na podstawie zmiennej stopy procentowej.
3. Obligacje zerokuponowe - obligacje sprzedawane z dyskontem a wykupywane po wartości nominalnej.
4. Obligacje indeksowane - oprocentowanie tych obligacji zależne jest od stopy inflacji, takie obligacje emituje jedynie Skarb Państwa

Podział obligacji ze względu na wiarygodność spełnienia zobowiązań

1. Obligacje o dużym stopniu wiarygodności
2. Obligacje wysokiego ryzyka - emitowane przez przedsiębiorstwa mające problemy. Zakup takich obligacji wiąże się z dużym ryzykiem, ponieważ często przedsiębiorstwo nie ma odpowiedniego kapitału na spłatę zobowiązań. Jednak są one wysoko oprocentowane, co ma zachęcić potencjalnych kupców. Do tego typu obligacji zaliczamy obligacje tandetne (śmieciowe).

Podział obligacji ze względu na zabezpieczenie interesów obligatariuszy

1. Obligacje niezabezpieczone - emitowane bez dodatkowego poręczenia spłaty zobowiązania. Emitowane najczęściej przez przedsiębiorstwa posiadające ugruntowaną pozycję na rynku.
2. Obligacje zabezpieczone - emitowane z dodatkową gwarancją innych jednostek, która zwiększa pewność zwrotu kapitału. Emisja takich obligacji jest rzadkością, ponieważ wiąże się to z dodatkowymi kosztami - koszty zabezpieczeń.

Obligacje śmierci

Obligacje śmierci to kontrowersyjny instrument finansowy oparty na sekurytyzowanych polisach na życie. Transakcja polega na tym, że ubezpieczony odsprzedaje swoją polisę na życie instytucji finansowej skupującej niechciane polisy. Instytucje skupują takie polisy jedynie od osób, które skończyły 65 lat. Po odkupieniu polisy instytucja finansowa przejmuje wszelkie prawa i obowiązki z nią związane m.in. obowiązek płacenia składki do chwili śmierci ubezpieczonego. W związku z tym uposażony traci prawo do wypłaty środków pieniężnych na wypadek śmierci ubezpieczonego, które przechodzi na instytucję finansową. Instytucja finansowa zarabia na różnicy między nakładami poniesionymi na odkupienie polisy, a wypłaconym jej odszkodowaniem po śmierci ubezpieczonego.

Obligacje przychodowe

Obligacje przychodowe to szczególny rodzaj obligacji komunalnych, emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Od klasycznych obligacji komunalnych różni je sposób ich zabezpieczenia. Zwykle obligacje te są zabezpieczone całym majątkiem jednostki samorządowej, która je wyemitowała. Jednak w przypadku obligacji przychodowych samorząd odpowiada tylko przyszłymi wpływami z inwestycji realizowanej ze środków uzyskanych z ich emisji. Czyli odpowiedzialność emitenta jest w dużym stopniu ograniczona. Przy emisji takich obligacji konieczne jest wskazanie do jakiej części przychodów z przedsięwzięcia obligatariuszom prawo pierwszeństwa. Obligacje przychodowe w Polsce zostały wprowadzone w 2000 roku. Do tej pory doszło zaledwie do kilku emisji takich instrumentów, mimo że są one uważane za atrakcyjną formę pozyskiwania środków na nowe inwestycje dla samorządów.

Obligacje hipoteczne

Obligacje hipoteczne to rodzaj papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami pochodzącymi z kredytów hipotecznych. Taki rodzaj zabezpieczenia daje obligatariuszom możliwość zaspokojenia ich roszczeń z obciążonej hipoteki. Emisja takich obligacji ma przede wszystki na celu obniżenie kosztów kredytów hipotecznych.

Inne rodzaje obligacji

• Obligacje skarbowe - są to instrumenty finansowe emitowane przez państwo, których celem jest pozyskanie środków finansowych na realizację publicznych celów. Dłużnik zobowiązuje się zwrócić kapitał wraz z oprocentowaniem w określonym terminie.
• Obligacje komunalne - są to instrumenty finansowe emitowane przez samorządy terytorialne, których celem jest pozyskanie środków finansowych na realizację publicznych celów. Dłużnik zobowiązuje się do spełnienia świadczenia w określonym terminie.

Obligacje - mocne strony

Obligacje mają wiele zalet, a najważniejsze z nich to:

• Obligacje są bezpiecznym i stabilnym sposobem inwestowania. Zwykle oferują wyższe stopy zwrotu niż lokaty bankowe, a jednocześnie są znacznie mniej ryzykowne.
• Obligacje pozwalają inwestorom na dłuższą perspektywę inwestycji. Większość obligacji ma termin wykupu, który może wynosić od kilku miesięcy do kilku lat, dzięki czemu inwestorzy mogą uzyskać długoterminowe korzyści.
• Obligacje są zazwyczaj uważane za bardziej bezpieczne niż akcje, ponieważ emitenci obligacji zobowiązują się do wykupienia instrumentu po określonym terminie, co oznacza, że inwestorzy mają gwarancję otrzymania zwrotu z inwestycji.

Obligacje - ograniczenia

Obligacje mają pewne ograniczenia i słabe strony, które należy wziąć pod uwagę przed zakupem:

• Ryzyko zmiany stóp procentowych - zmiany stóp procentowych wpływają na wartość obligacji. Jeśli stopy procentowe wzrosną, wartość obligacji spadnie.
• Brak elastyczności - obligacje są zazwyczaj emitowane na określony czas i nie mają jasnych opcji wcześniejszego wykupu.
• Długi okres zwrotu - inwestorzy muszą czekać długi okres zanim uzyskają zwrot z inwestycji.
• Ryzyko niewypłacalności - istnieje ryzyko, że emitent może nie być w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań wobec obligatariuszy.
• Wysoki poziom inflacji - wysoki poziom inflacji może negatywnie wpływać na stopy procentowe obligacji oraz ich wartość.

Obligacje — artykuły polecane

Certyfikat depozytowy — Instrumenty rynku pieniężnego — Depozyt — Obligacje korporacyjne — Depozyt bankowy — Repo — CDS — Kredyt lombardowy — Kredyt konsorcjalny

Bibliografia

• Bączyk M., Koziński M., Michalski M., Pyzioł W., Szumański A., Weiss I. (2000), Papiery wartościowe, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamcze
• Dębski W. (2005), Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Główka G. (2010), Obligacje jako instrument finansowania projektów inwestycyjnych polskich samorządów, Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, (2)
• Gostkowska-Drzewicka M. (2014), Obligacje w strukturze kapitału przedsiębiorstw deweloperskich notowanych na GPW, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 65
• Jajuga K., Jajuga T. (2012), Inwestycje: instrumenty finansowe, aktywa niefinansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Miklaszewska E. (1999), Podstawy finansów, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków
• Pietrzak E., Markiewicz M. (red.) (2007), Finanse, bankowość i rynki finansowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
• Szelągowska A. (red.) (2010), Współczesna bankowość hipoteczna, CeDeWu, Warszawa
• Wójcik M. (2012), Obligacje przychodowe jako źródło finansowania inwestycji jednostek samorządu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 50

Autor: Roman Ciepiela, Szymon Kułakowski, Sabina Blok