Uposażony

Uposażony to osoba uprawniona do otrzymania świadczenia, sumy świadczenia lub jego części w razie śmierci osoby ubezpieczonej. Osobę lub osoby te wskazuje ubezpieczający. Dlatego w ubezpieczeniach na życie jednym z kluczowych pojęć jest rola uposażonego, jako osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia po śmierci osoby ubezpieczonej. Jeżeli ubezpieczający i ubezpieczony to dwie różne osoby to uprawnienie do wskazania uposażonego na mocy ogólnych warunków ubezpieczenia może mieć ubezpieczony za zgodą ubezpieczającego (Kodeks cywilny (1964), Art. 831-832 §1) (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 14-16) (Słownik języka polskiego PWN (2020), U, ubezpieczenie, ubezpieczony).

TL;DR

Uposażony to osoba uprawniona do otrzymania świadczenia po śmierci osoby ubezpieczonej. Uposażony może być każdy, nie tylko osoba. Uposażonego można zmienić w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Jeśli są kilku uprawnionych, świadczenie może być podzielone między nich w dowolny sposób. Suma ubezpieczenia nie wchodzi w skład spadku. Wskazanie uposażonego jest bezskuteczne, jeśli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego lub przyczynił się do jego śmierci. Jeśli nie ma uposażonego, świadczenie przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego. Samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia po upływie dwóch lat od zawarcia umowy. Ubezpieczyciel nie może zarzucić udzielenia nieprawdziwych informacji po upływie trzech lat od zawarcia umowy.

Stosowanie pojęcia uposażonego

Jednym z głównych zadań umów ubezpieczeniowych na życie jest zapewnienie bliskim ubezpieczonego ochrony i stabilności finansowej. Osoby takie, jeśli były wyznaczone nazywamy właśnie uposażonymi. Ustanawianie uposażonego stosuje się w polisach gdzie zdarzeniem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego. Czyli dotyczy to przede wszystkim ubezpieczeń na życie z działu pierwszego i ubezpieczeń od następstw niebezpiecznych wypadków z działu drugiego. Wynika to z ogólnie stosowanej zasady, że uposażonym może być każdy i nie jest powiedziane, że musi być to osoba. Do grona możemy zaliczyć także osoby fizyczne, osoby prawne lub podmioty nieposiadające osobowości prawnej. Uposażonym nie mogą być przedmioty i zwierzęta Nie należy mylić uposażonego z osobą uprawnioną do otrzymywania świadczeń z innych polis majątkowych, np. OC, AC, z tytułu wystąpienia choroby, niezdolności do pracy, itp. Istnieją także inne przypadki, w których można wykorzystać instytucję uposażonego. Przykładowo ubezpieczający może być za zgodą ubezpieczonego uposażonym, np. ubezpieczający to bank, ubezpieczony to kredytobiorca i uposażony to bank. Najczęściej do wysokości zobowiązania kredytowego. Drugim przykładem może być sytuacja, w której pracodawca ubezpiecza pracownika na życie, a odszkodowanie przysługuje członkom rodziny. Robi się to po to, aby pracodawca nie był zobowiązany do wypłacenia odprawy pośmiertnej rodzinie poszkodowanego (Kodeks cywilny (1964), art. 8-9, 33, 831) (Kodeks Pracy (1974) Art. 93) (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 14-16).

Zmiana uposażonego

Uposażonego lub uposażonych może zmienić w każdej chwili, tj. przy zawarciu umowy ubezpieczenia jak i w trakcie jej trwania. Jeżeli ubezpieczający i ubezpieczony to dwie różne osoby, to aby wprowadzić zmianę potrzebna jest zgoda ubezpieczonego (Kodeks Cywilny (1964), Art. 831 §2).

Podział świadczenia w przypadku kilku uprawnionych

Jeżeli mamy do czynienia z sytuacją, w której występuje dwóch lub więcej uprawnionych to wskazujący może w dowolny sposób podzielić świadczenie między uposażonych, np. uposażony pierwszy 80%, uposażony drugi 15% uposażony trzeci 5%. Jeżeli uposażony nie dożył do śmierci ubezpieczonego, to przypadającą mu część dzieli się pomiędzy pozostałych uposażonych, w takim stosunku, w jakim byli oni uprawnieni do otrzymania świadczenia. Zasada ta nosi nazwę zasady przyrostu. Wynika to z tego, że w Polsce, większość zawieranych umów ubezpieczeniowych opierana jest na kodeksie cywilnym (Kodeks cywilny (1964), Art. 831 §2 i Art. 965) (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 18).

Brak oznaczenia udziału uposażonych

Przyjmuje się, że suma ubezpieczenia jest dzielona w częściach równych pomiędzy uposażonych, jeżeli nie oznaczono udziału każdej z tych osób w tej sumie (Kodeks cywilny (1964), Art. 831 §2 i Art. 965).

Suma ubezpieczenia a spadek

Na mocy art. 831 kodeksu cywilnego do spadku po uprawnionym nie należy suma ubezpieczenia przypadająca uprawnionemu. Przykładowo osoba posiada majątek w wysokości 1 000 000 zł, z czego 600 000 zł ma na polisie inwestycyjnej. Oznacza to, że w chwili śmierci pozostawi po sobie masę spadkową w wysokości 400 000 zł. Z związku z tym osoba uposażona nie musi martwić się o roszczenia zachowkowe z polisy ochronnej, lub inwestycyjnej (Kodeks cywilny (1964), Art. 831 §3) (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 14).

Bezskuteczne wskazanie uposażonego

Jeśli uprawniony do otrzymania sumy ubezpieczenia zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo przyczynił się umyślnie do jego śmierci to jego wskazanie jest bezskuteczne. Z kolei jeśli wskazana osoba odmówi przyjęcia sumy ubezpieczenia nie uznaje się tego za bezskuteczne wskazanie uposażonego. Bezskuteczność wskazania zostaje stwierdzona na dzień śmierci osoby ubezpieczonej (Kodeks cywilny (1964), Art. 832 §1) (Kodeks cywilny (1964), Art. 831 §3) (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 19).

Brak uposażonego

Jeśli nie ma uposażonego, w chwili śmierci ubezpieczonego suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego zgodnie z zasadami przyjętymi w ogólnych warunkach ubezpieczenia, pod warunkiem, że nie umówiono się inaczej. Nowo powołani uposażeni noszą miano uposażonych zastępczych. Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z prawa zobowiązań uprawnienie to powinno przysługiwać ubezpieczającemu jako stronie umowy. Ogólne warunki ubezpieczeń zawierają reguły dotyczące podziału sumy ubezpieczenia pomiędzy członków rodziny uposażonego, w razie braku uposażonego. Z reguły zakład ubezpieczeń przewiduje, że świadczenie na rzecz członków rodziny ubezpieczonego zostaje spełnione w następujący sposób (B. Mrozowska-Bartkiewicz (2017), s. 19) (Kodeks cywilny (1964), Art. 832 §2 i Art. 931-940):

1. małżonek,
2. dzieci - w częściach równych,
3. rodzice - w częściach równych,
4. rodzeństwo - w częściach równych,
5. pozostałe osoby będące spadkobiercami ubezpieczonego - w częściach równych, za wyłączeniem gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i Skarbu Państwa.

Skutki samobójstwa ubezpieczonego

W przypadku ubezpieczenia na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, w przypadku gdy samobójstwo nastąpiło po upływie dwóch lat od dnia zawarcia umowy ubezpieczenia. Na mocy ogólnych warunków ubezpieczenia lub umowy termin ten może ulec skróceniu jednak nie mniej niż do 6 miesięcy (Kodeks cywilny (1964), Art. 833).

Zarzut udzielenia nieprawdziwych informacji

Jeśli do wypadku doszłoby po upływie trzech lat od dnia zawarcia umowy ubezpieczenia na życie to ubezpieczyciel nie może zarzucić, że przy zawieraniu umowy posłużono się wiadomościami nieprawdziwymi. Do takich wiadomości należy zwłaszcza zatajenie choroby osoby ubezpieczonej. Na mocy ogólnych warunków ubezpieczenia lub umowy termin ten może ulec skróceniu (Kodeks cywilny (1964), Art. 834).

Uposażony — artykuły polecane

Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej — Przedawnienie roszczeń — Zadatek — Umowa ubezpieczenia — Odpowiedzialność solidarna — Ubezpieczenie nieruchomości — Źródła powstawania stosunku pracy — Umowa cywilno-prawna — Wierzyciel

Bibliografia

• Mrozowska-Bartkiewicz B. (2017), Odmowa przyjęcia oświadczenia ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach na życie, Prawo asekuracyjne, nr 3 (92)
• Strona internetowa: Ubezpiecznony, Słownik języka polskiego PWN online
• Szczepańska M. (2011), Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, Wolters Kluwer, Warszawa
• Szydłowska N. (2018), Bank jako uprawniony do dochodzenia roszczeń z umowy ubezpieczenia zawartej jako zabezpieczenie spłaty kredytu, Wiadomości Ubezpieczeniowe, nr 3
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Maciej Polak