Lichwa

Lichwa polega na nieetycznej i/lub nielegalnej działalności pożyczkowej (prowadzonej przez tzw. lichwiarza polegającej na udzielaniu pożyczek o drastycznie zawyżonych opłatach i odsetkach, które prowadzą do nieuczciwego wzbogacenia się pożyczkodawcy.

Zgodnie z prawem przestępstwo przeciwko mieniu popełnione przez osobę, która w celu osiągnięcia korzyści, oferuje pożyczkę osobie znajdującej się w przymusowym położeniu w zamian za gwarancję uzyskania dochodu przewyższającego ogólnie przyjęte stopy procentowe.

Historia

Lichwa to potocznie wyzysk dłużnika przez wierzyciela polegający na pobieraniu rażąco wygórowanych odsetek. Pojawiła się w systemie niewolniczym wraz z powstaniem kapitału pieniężnego. Kredyt lichwiarski przeznaczony był zazwyczaj na cele konsumpcyjne, popyt na ten kredyt wynikał z potrzeb osób popadających w krytyczne sytuacje wykorzystywane przez lichwiarza. Na wysoki poziom odsetek wpływało duże ryzyko niewypłacalności. Jako niemoralną potępiają ją wszystkie główne religie: judaizm, chrześcijaństwo, islam i buddyzm. Sposób rozumienia lichwy oraz grup osób, którym nie należy udzielać pożyczek na lichwiarskich warunkach, był zróżnicowany w poszczególnych religiach. W judaizmie zakaz lichwy dotyczy jedynie osób wyznania mojżeszowego. Od czasów starożytnych ludzie pożyczali pieniądze i inne dobra, zwłaszcza podczas trudnych czasów klęsk żywiołowych, czy wojen. Wiązało się to z rekompensatą, którą często wierzyciele nadużywali przez podnoszenie odsetek. Nie wywiązanie się z takiego roszczenia kończyło się utratą wszelkich środków do życia, a nawet śmiercią dłużnika i zagrabieniem jego dóbr. Wielu władców na przestrzeni wieków ustanawiało odgórnie poziom odsetek ogólnie akceptowalnych przez ludność jako sprawiedliwy. Już w kodeksie Hammurabiego napisanym w XVIII w. p.n.e. istniał zapis o maksymalnym progu odsetek w wysokości 1/3 wartości pożyczki. Zapisy o walce z lichwą znaleźć można też księgach religijnych. W Torze, świętej księdze judaizmu, są zapisy mówiące, że każda oprocentowana pożyczka jest niemoralna, więc również zakazana. Ludzi zajmujących się lichwą zaczęto w chrześcijańskiej Europie uznawać nawet za heretyków, co wiązało się z ekskomunikacją i odmową pogrzebu na świętej ziemi cmentarza. Dante Alighieri w "Boskiej Komedii" umieścił lichwiarzy w piekle razem z największymi grzesznikami tamtych czasów: bluźniercami i kazirodcami, w kręgu niższym niż np. morderców (Alighieri D. (1975)). W całej historii lichwa wiąże się z karą, uznawana była i jest jako czyn przeciwko dobrom i prawom człowieka.

Regulacje prawne

W Polsce obowiązuje ustawa "antylichwiarska" (Dz.U. poz. 1357 z dn. 5 sierpnia 2015 r). Jej głównym celem jest eliminacja nieetycznych praktyk prywatnych firm, które nie wymagają zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) do udzielania pożyczek. Ustawa wprowadziła również ograniczenie poziomu oprocentowania kredytów, oraz wszystkich poza odsetkowych kosztów kredytu do maksymalnego poziomu czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego.

Wykorzystanie przymusowego położenia Ustawodawca postanowił wpisać lichwę do systemu kar przewidzianych w kodeksie karnym, aby chronić interesy majątkowe przedsiębiorców oraz zapobiegać sytuacjom, w których można wykorzystać ich przymusowe położenie. Artykuł 304 kodeksu karnego mówi: "Kto, wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3". Oznacza to, że zabronione jest wykorzystywanie przymusowego położenia danego podmiotu do wyzysku, który polega na zawarciu umowy nakładającej obowiązek dysproporcjonalny w porównaniu do świadczenia wzajemnego.

Przymusowe położenie Przymusowe położenie występuje w sytuacji, gdy sytuacja zmusza pokrzywdzonego do zabiegania o udzielenie kredytu bądź pożyczki, która jest niezbędna do ochrony zagrożonego dobra. Takie położenie może być chwilowe, nie musi posiadać charakteru trwałego. Nie ma też znaczenia, czy podmiot znalazł się w przymusowym położeniu z cudzej, czy też własnej winy. Przymusowym położeniem można nazwać np. sytuację, gdy pokrzywdzony potrzebuje środków, aby uchronić się przed ogłoszeniem upadłości i dalej prowadzić swoją działalność gospodarczą (G.Bannock, W.Manser, Międzynarodowy Słownik Finansów (1992)).

Ustalenie odpowiedzialności Sąd Najwyższy podkreśla, iż samo ustalenie, że umowa pożyczki ma charakter lichwiarski nie wystarczy, aby przyjąć odpowiedzialność za przestępstwo określone w art. 304 kodeksu karnego. Warunkiem koniecznym jest rozstrzygnięcie, czy osoba zawierająca umowę pożyczki przebywała w przymusowym położeniu, czyli sytuacja ekonomiczna i życiowa zmusiła ją do zaciągnięcia pożyczki bez względu na warunki proponowane przez udzielającego pożyczki. Konieczne jest również ustalenie, czy pożyczkodawca miał pełną świadomość odnośnie położenia pożyczkobiorcy (wyrok SN z 28 stycznia 2010 r., sygn. akt III KK 260/09).

Odsetki lombardowe - odsetki liczone według stopy procentowej kredytu lombardowego określanej przez Radę Polityki Pieniężnej NBP.

Od 05.03.2015 r. obowiązuje stawka 2,50% rocznie, podstawa prawna Uchwała nr 1/2015 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 4 marca 2015r.

Odsetki lombardowe - Wzór na wyliczanie odsetek:

${\frac {Kz\cdot L\cdot O}{365}}=On$

gdzie poszczególne symbole i liczby oznaczają:

• Kz - kwotę kredytu
• L - liczbę dni
• O - stawkę odsetek lombardowych w stosunku rocznym
• 365 - liczbę dni w roku
• On - kwotę odsetek

Lichwa jest przestępstwem według Art. 304 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, zagrożonym karą do 3 lat pozbawienia wolności (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

Pokrzywdzonym może być:

• osoba fizyczna
• osoba prawna
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej

Jest to przestępstwo:

• kierunkowe - sprawca musi działać z określonym zamiarem, umyślnie zdając sobie sprawę z trudnej sytuacji pokrzywdzonego, która zmusza go do zawarcia niekorzystnej umowy w celu osiągnięcia korzyści kosztem pokrzywdzonego
• formalne - do zaistnienia wystarczy samo zawarcie umowy

Wpływ lichwy na społeczeństwo i gospodarkę

Skutki lichwy dla osób zadłużonych

Lichwa ma poważne konsekwencje dla osób zadłużonych, które często wpadają w spirale zadłużenia. Przymus spłacania wysokich odsetek i opłat powoduje, że pożyczkobiorcy są zmuszeni do brania kolejnych pożyczek, aby spłacić zobowiązania. To prowadzi do chronicznego stresu i depresji związanych z ciężarem zadłużenia, co z kolei ma negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne i emocjonalne. Osoby zadłużone zmagają się z nieustannym poczuciem przytłoczenia i brakiem perspektyw na wyjście z kłopotów finansowych.

"Szara strefa" w gospodarce

Lichwa przyczynia się do powstawania tzw. "szarej strefy" w gospodarce. Nieuczciwi pożyczkodawcy działają bez odpowiednich zezwoleń i regulacji, co sprawia, że ich praktyki stają się nielegalne. Brak nadzoru i kontroli nad lichwą utrudnia zwalczanie tego niebezpiecznego zjawiska i naraża konsumentów na ryzyko nieuczciwych praktyk. Wszystko to prowadzi do zakłócenia równowagi na rynku finansowym i osłabienia zaufania do systemu finansowego.

Negatywne skutki dla gospodarki i rozwoju społecznego

Lichwa ma również negatywny wpływ na gospodarkę i rozwój społeczny. Osoby zadłużone, które są zmuszone do spłacania wysokich odsetek, nie mają możliwości inwestowania swoich środków finansowych ani tworzenia nowych miejsc pracy. To ogranicza potencjał rozwoju gospodarczego kraju i utrudnia budowanie stabilnej podstawy dla zrównoważonego wzrostu. Ponadto, lichwa przyczynia się do pogłębiania nierówności społecznych, gdyż osoby o niższych dochodach są bardziej narażone na zaciąganie lichwiarskich pożyczek, które dalej pogłębiają ich trudności finansowe.

Metody zwalczania lichwy

Edukacja finansowa

Edukacja finansowa jest kluczową metodą zwalczania lichwy. Poprzez promowanie wiedzy i świadomości finansowej wśród społeczeństwa, można umożliwić ludziom podejmowanie świadomych decyzji finansowych i unikanie pułapek lichwy.

Wprowadzenie i egzekwowanie przepisów prawnych

Wprowadzenie i egzekwowanie przepisów prawnych mających na celu eliminację nieetycznych praktyk pożyczkowych jest niezbędne w walce z lichwą. Regulacje prawne, takie jak ustawa "antylichwiarska", ograniczają oprocentowanie kredytów i koszty kredytu oraz chronią konsumentów przed nieuczciwymi praktykami.

Organizacje społeczne i instytucje finansowe

Organizacje społeczne i instytucje finansowe odgrywają ważną rolę w zwalczaniu lichwy. Prowadzą kampanie informacyjne, udzielają wsparcia finansowego i doradczego osobom dotkniętym lichwą oraz wspierają edukację finansową i ochronę konsumentów.

Konsolidacja zadłużeń

Konsolidacja zadłużeń może pomóc osobom zadłużonym w spłacie długów poprzez połączenie ich w jedną spłacalną ratę. Jest to efektywna metoda zapobiegania spiralnemu zadłużeniu i umożliwiająca osobom zadłużonym wyjście z trudnej sytuacji finansowej.

Ochrona konsumenta

Ochrona konsumenta jest kluczowym aspektem zwalczania lichwy. Wprowadzenie mechanizmów ochrony konsumenta, takich jak prawo do odstąpienia od umowy, kontrola i nadzór nad instytucjami finansowymi oraz możliwość składania skarg i odwołań, jest niezbędne w zapewnieniu bezpieczeństwa finansowego konsumentów.

Mikrofinanse

Mikrofinanse, czyli udzielanie niskooprocentowanych pożyczek osobom o niskich dochodach, są ważnym narzędziem w zwalczaniu lichwy. Działalność mikrofinansowa umożliwia osobom ubogim dostęp do finansowania i pomaga im w poprawie swojej sytuacji finansowej.

Programy wsparcia

Tworzenie programów i funduszy mających na celu wspieranie osób padających ofiarą lichwy i pomagających im w spłacie zadłużeń jest ważnym elementem w walce z lichwą. Programy wsparcia mogą zapewnić finansowe i doradcze wsparcie osobom zadłużonym oraz pomóc im wyjść z trudnej sytuacji finansowej.

Monitorowanie rynku

Monitorowanie rynku pożyczek jest ważne dla identyfikacji nieuczciwych praktyk i zapobiegania ich występowaniu. Badania, analizy i raportowanie na temat lichwy umożliwiają ocenę skuteczności działań podejmowanych w celu zwalczania lichwy.

Lichwa — artykuły polecane

Podmiot gospodarczy — Wierzyciel — Likwidator — Dług — Klauzula arbitrażowa — Konto bankowe — Sądowy tytuł egzekucyjny — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Kodeks karny skarbowy

Bibliografia

• Alighieri D. (1975), Boska Komedia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
• Bannock G., Manser W. (1992), Międzynarodowy Słownik Finansów, Wydawnictwo Andrzej Bonarski
• Wyrok Sądu Najwyższego nr V KK 332/13
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Sołoma A., (2006) Lichwa w świetle współczesnych uregulowań prawnych w Polsce, "Ekonomia i Prawo", t. 2, s. 289-304
• Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553

Autor: Tomasz Kubicz