Franchising

Franchising
Polecane artykuły
Dystrybucja franchisingowa Franczyzodawca Wejście na rynek zagraniczny Eksport Franczyza Internacjonalizacja Fracht Offshoring Ochrona własności intelektualnej

Franchising jest to forma współpracy na gruncie gospodarczym pomiędzy przedsiębiorstwami.Franchising polega na udostępnieniu przez jedną stronę (franchisodawcy) drugiej stronie (franchisobiorcy) praw do korzystania ze znaku towarowego lub usługowego, procedury produkcji i rozwiązania organizacyjnego oraz nazwy handlowej przez cały czas obowiązywania umowy franchisingowej.Obecnie franchising jest akceptowanym i integralnym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej na poziomie ogólnokrajowym, jak i w skali całego świata. Franchising jest sposobem na organizowanie jednolitych placówek na nowych terenach. Placówki te są prowadzone przez osoby trzecie na własny rachunek i we własnym interesie. Korzystają one z oznaczeń firmy, emblematów, symboli, które gwarantują renomę i wysoki poziom świadczonych usług. Udzielane jest to na zasadzie odpłatnych zezwoleń w formie koncesji i licencji. Dokumentem regulującym stosunki, relacje, powiązania, a także ramy współpracy pomiędzy nimi reguluje umowa franchisingu.Umowa ta reguluje stosunki między obiema stronami, w tym także kontrolę wykorzystania przydzielonego zezwolenia. Wiąże się to również z obowiązkiem pełnego podporządkowania finansowego i zawodowego franchisobiorcy.(A.Tokaj-Krzewska 1999, s. 11-16)

TL;DR

Franchising to forma współpracy gospodarczej, polegająca na udostępnieniu przez jedną stronę drugiej stronie praw do korzystania ze znaku towarowego, procedur produkcji i rozwiązania organizacyjnego. Franchising ma długą historię, sięgającą starożytności, ale dynamiczny rozwój nastąpił w XIX i XX wieku. Francja uważana jest za stolicę franchisingu. Istnieje kilka rodzajów franchisingu, takich jak produkcyjny, usługowy, dystrybucyjny, bankowy i kooperacyjny. Franchising ma wiele korzyści, takich jak pozyskanie zewnętrznych środków finansowych i możliwość korzystania z wiarygodnego know-how. Jednak istnieją także wady, takie jak ograniczona samodzielność przedsiębiorcy i ograniczone możliwości rozwoju.

Historia franchisingu

Z metodami, które przypominają franchising można było się spotkać nawet i w starożytności, jednak można wyróżnić 3 główne etapy rozwoju franchisingu:

• V-XV w. (okres feudalizmu) - w tym czasie pojawiły się pierwsze oznaki współpracy gospodarczej, których charakter przypominał system franchisingu,
• II poł. XIX w. - I poł. XX w. - w tym okresie powiązania franczyzowe zaczęły się stopniowo kształtować,
• II poł. XX w. - do dziś - w tym okresie rozpoczął się dynamiczny rozwój systemów franchisingowych,

Za stolicę franchisingu uważa się Francję. To tam po raz pierwszy, w XII w., została zastosowana franczyza. Władze kościelne i świeckie użyły tzw. "charters de franchise", czyli prawo do korzystania z terenów leśnych. W zamian władze oczekiwały świadczenia usług lub określonej opłaty. Prawo to dotyczyło również kupców i rzemieślników, którzy musieli płacić opłatę, aby posiadać przywilej organizowania targów i rynków. W XV w., również w Hiszpanii pojawiły się formy współpracy, które przypominają franczyzę. W 1492 r. Krzysztof Kolumb został nagrodzony przez Królową Izabelę, aby mógł on rozwijać wymianę handlową i podróżować do "Nowego Świata". W tym okresie powstawały sieci stowarzyszonych kupców, a to ma odniesienie do obecnego rozumienia pojęcia franczyza.

Franczyza, którą spotykamy w dzisiejszych czasach narodziła się w XIX w. na terytorium Stanów Zjednoczonych Ameryki. Pojęciem franchise określano koncesję, którą udzielano kolonizatorom, na zagospodarowanie kraju, w zamian za późniejszą możliwość korzystania z rzeczy stanowiących własność państwa. Przykładem jest Towarzystwo Kolei Żelaznych, które posiadało monopol na budowę sieci kolejowej. Władze zaczęły także przyznawać wybranym przedsiębiorstwom prawo do zaopatrywania mieszkańców w wodę, gaz czy elektryczność. Intensywny rozwój franczyzy nastąpił na przełomie XIX w. i XX w., ponieważ firmy takie jak: Singer, Coca-Cola czy General Motors zaczęły odczuwać potrzebę rozbudowy kanałów dystrybucji, a nie posiadały one środków na ten cel. Ten problem rozwiązano oferowaniem indywidualnym przedsiębiorcom porozumień o charakterze franczyzowym, którzy otrzymywali prawo do wyłączności sprzedaży na określonym terytorium w zamian za finansowanie rozbudowy sieci.

Po II wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki nastąpił boom franczyzowy, który jest oparty na franczyzie drugiej generacji - business format franchising. W tym okresie znacznie wzrosła liczba powiązań franczyzowych, cały czas wzrasta i ten trend trwa do dziś. Poza prawami do dystrybucji produktów, franczyzobiorcy zaczęli mieć możliwość korzystania z koncepcji zarządzania przedsiębiorstwem, którą stosowali ich franczyzodawcy. Dotyczyło to korzystania ze znaku firmowego, standaryzacji wyglądu placówki, poziomu obsługi, a także metod prowadzenia rozliczeń finansowych. W tamtym okresie prężnie rozwijały się sieci franczyzowe z następujących dziedzin gospodarki: elektronika, handel detaliczny, czy restauracje szybkiej obsługi. Najbardziej dynamicznie rozrastały się sieci: Diary Queen, Kentucky Fried Chicken, McDonald’s, Red Carpet Realty, a także brytyjska sieć Wimpy. Franchising stał się sposobem skutecznej ekspansji przedsiębiorstwa. W latach 70. XX w. nastąpił okres spadku rozwoju tej formy współpracy, czego powodem była recesja w gospodarce. Jednak w kolejnych dziesięcioleciach franchising znów się rozwijał. Do kolejnego etapu dynamicznego rozwoju franczyzy przyczyniła się zmiana stylu życia społeczeństwa, wzrost konsumpcjonizmu, a także proces globalizacji.(G.Kolarski 1992, s. 9-12)

Cechy franchisingu

Franchising, bez względu na branżę, łączy kilka wspólnych elementów: z jednej strony, występowanie przedsiębiorstwa, posiadającego wartość będącą przedmiotem franchisingu. Wartość tę stanowić mogą: marka firmy, znak towarowy, procedury produkcji, standardy i rozwiązania organizacyjne.Z drugiej strony, obecność osoby lub kilku osób, starających się o zezwolenie na eksploatację przedmiotu franchisingu. Obie strony łączy umowa regulująca stosunki między nimi, warunki kontroli wykorzystania przyznanego zezwolenia, wysokość opłat franchisingowych za udzielenie zezwolenia i korzystania z przedmiotu franchisingu. Dawcami są najczęściej duże, znane na rynku firmy, często są to międzynarodowe korporacje. Biorcami są natomiast prywatne firmy lub osoby dopiero rozpoczynające działalność gospodarczą. W systemie franchisingu działają takie firmy jak: Mc Donalds, Pizza Hut, Burger King, Benetton, Coca-Cola, Pepsi Cola, a z firm polskich, m.in.: Orbis, Karen Notebook.(I.Pruchnicka-Grabias (2014), s. 148-151)

Rodzaje franchisingu

Powszechnie franchising dzieli się na:

• produkcyjny (technologiczny) - polega na udostępnieniu przez organizatora sieci technologii produkcji określonych towarów, produktów, wyznaczając jednocześnie termin i teren działalności. Stosowane są w tym przypadku najczęściej umowy licencyjne i umowy know-how.
• "pod klucz" - franchisodawca udostępnia obiekt i wyposażenie na prowadzenie działalności. Franchisobiorca odbiera klucze, otwiera i uruchamia zakład, zgodnie z regulaminem (instrukcją), jaki otrzymał od franchisodawcy.
• usługowy - występuje w specyficznych branżach, takich jak gastronomia, usługi hotelarskie, serwis motoryzacyjny. To franchisodawca ustala warunki prowadzenia określonych usług.
• dystrybucyjny (handlowy) - polega na rozprowadzaniu towarów przez upoważnionych dealerów, które są dostarczane przez organizatora sieci pełniącego rolę centrali dystrybucji.
• bankowy - polega na prowadzeniu różnego rodzaju doradztwa m.in. z zakresu zakładania przedsiębiorstw, opodatkowania, ceł, form płatności. Oparte jest to na specjalnych danych komputerowych bankowych systemów informacyjnych. Franchisodawca sam udziela własnych usług bankowych, jak i również powierza franchisobiorcy dokonywanie ich dystrybucji, głównie tam, gdzie bezpośrednia obecność franchisodawcy nie jest ekonomicznie uzasadniona.
• kooperacyjny - polega na wzajemnej pomocy firm od siebie niezależnych, które się wzajemnie uzupełniają i tworzą komplementarne układy w pewnym układzie działania.(D.Ostrowska (2008), s. 23-29)

Korzyści i wady franchisingu

Uniwersalizm franchisingu stanowi jego główny atut i determinuje tak dynamiczny rozwój tej koncepcji na świecie. Stanowi bowiem dla franchisodawcy źródło pozyskania zewnętrznych środków finansowych będących w dyspozycji biorców licencji, na rozwój sprawdzonej oferty produktowej lub/i usługowej. Ponadto, jest doskonałym sposobem zorganizowania przedsiębiorstwa, które poprzez klarowny układ sieciowy może funkcjonować w efektywny sposób na wielu, często oddalonych od siebie rynkach. Z punktu widzenia franchisobiorców jest on sposobem rozwoju działalności gospodarczej w oparciu o wiarygodny know-how, który dla wielu przedsiębiorców kupujących licencje franchisingowe jest podstawą i najtrudniejszą do pokonania w "pojedynkę" barierą wejścia na rynek. Wejście do sieci wymaga wprawdzie środków finansowych, ale ich wysokość jest niewspółmierna do korzyści, jakie wynikają z pozyskania marki i funkcjonowania w szerokiej skali. Posługując się teorią kosztu alternatywnego można sformułować tezę, iż wydatki związane z zakupem licencji franchisingowej są niższe od kosztu alternatywnego jakim w tym przypadku są środki niezbędne do stworzenia własnej koncepcji biznesowej i wykreowania marki.

Korzyści z franchisingu w kontekście finansowym to przede wszystkim:

• możliwość uzyskania pomocy finansowej w formie pożyczki lub udziału franchisodawcy w kosztach inwestycji,
• możliwość dzierżawy sprzętu przez biorcę,
• ograniczenie kosztów: marketingu, szkoleń pracowników,
• biorca korzysta z renomy dawcy, co poprawia jego wiarygodność kredytową

Wadami franchisingu są:

• ograniczona samodzielność przedsiębiorcy i jego podporządkowanie firmie dawcy,
• dawca ma zawsze silniejszą pozycję przetargową od biorcy i może mu narzucać warunki umowy,
• ograniczone możliwości ekspansji i rozwoju.(M.Ziółkowska 2014, s. 48-55)

Bibliografia

• Antonowicz A. (2008).Wykorzystanie franchisingu w finansowaniu działalności przedsiębiorstw w Polsce,"Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej", nr 66
• Kolarski G.(1992).Franchising.Przewodnik dla początkujących, Centrum Informacji Menadżera, Warszawa
• Ostrowska D. (2008).Źródła finansowania działalności a sprawność przedsiębiorstw działających w Polsce, Difin, Warszawa
• Pruchnicka-Grabias I. (2014).Finansowanie działalności gospodarczej w Polsce", CeDeWu, Warszawa
• Tokaj-Krzewska A. (1999).Franchising.Strategia rozwoju małych firm w Polsce, Difin, Warszawa
• Wrzesińska, J. (2011). Rozwój systemów franczyzowych w Polsce., "Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie", nr 93
• Zięba K. (1998), Franchising-szansa rozwoju dla małych i dużych przedsiębiorstw, Gospodarka Polski w okresie transformacji, nr 2
• Ziółkowska M. (2014).Franczyza.Nowoczesny model biznesu, CeDeWu, Warszawa

Autor: Michał Domagała;Mariusz Półtorak;Kamila Chołody