Altruizm

Altruizm - bezinteresowne postępowanie pozbawione intencji nagrody, wyróżnienia. Jako pierwszy sformułowania altruizm użył w 1830 roku filozof francuski August Comte odnosząc się do hasła "vivre pour autrui" (żyć dla innych), które zakładało odstąpienie niektórych praw osobistych na rzecz obowiązków wobec innych .

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie altruizmu, jego motywacje, składniki, system wartości oraz zastosowanie w biznesie i społecznej odpowiedzialności biznesu. Przedstawione są przykłady altruizmu oraz jego mocne strony i ograniczenia. Omówione są także inne związane podejścia, takie jak samoograniczenie, autonomia, solidarność, dobroczynność i empatia.

Motywacje altruizmu

Przyjmuje się, że funkcjonują dwa podłoża dla działań altruistycznych :

• endocentryczny (motywacja wewnętrzna) - powodem działań jest doznanie satysfakcji, zadowolenia w obrębie własnej osoby,
• egzocentryczny (motywacja zewnętrzna) - powodem działań jest sama niekorzystna sytuacja lub stan osoby, obiektu, w kierunku którego ślemy pomoc.

Istnieje również grupa badaczy, należą do nich głównie ewolucjoniści, którzy twierdzą, że naturalną motywacją altruizmu jest zawsze egoizm. W tym duchu możemy wyróżnić dwie koncepcje :

• altruizm krewniaczy - jego autorem jest W.D. Hamilton [1972], w tej teorii główną myślą przewodnią jest pojęcie egoizmu genów; poświęcamy się dla innych, częściej osób nam spokrewnionych, ponieważ w danej populacji zostaje wtedy większa pula genów,
• altruizm odwzajemniony - jego autorem jest R.L. Trivers [1971], który badał okazywanie pomocy wśród osób niespokrewnionych; według tej teorii okazujemy pomoc licząc i mając nadzieję na jej odwzajemnienie w przyszłości - pomogę mu teraz, a gdy ja będę w potrzebie on pomoże mi. Ten rodzaj altruizmu występuje szczególnie w małych społecznościach, również rodzinach, gdzie wymiana przysług jest bardziej nasilona.

Składniki altruizmu

Według Mieczysława Łobockiego altruizm składa się z czterech elementów :

1. Udzielanie pomocy w stosunku do innych znanych nam osób, które może mieć charakter:
   1. materialny, usługowy (np. danie pieniędzy, naprawa urządzeń, pomoc w pilnowaniu dzieci),
   2. cielesny (np. opieka w chorobie, ustąpienie miejsca w środkach transportu publicznego, udzielenie pierwszej pomocy),
   3. informacyjny, orientacyjny (np. wsparcie w trudnych chwilach, dzielenie się wiedzą, doświadczeniem, udzielanie informacji o czasie, kierunku drogi),
   4. moralny (np. obrona innej osoby przed poniżeniem, skrzywdzeniem, niesłuszną krytyką),
   5. motywacyjny (np. bycie dla innych podporą w trudnych momentach, dodawanie wiary, optymizmu),
   6. emocjonalnej, psychologicznej (np. pokazywanie troski, przyjaźni, współczucia, towarzyszeniu, byciu obok, wysłuchanie).
2. Altruizm jest uświadomiony to znaczy nie wynika z przypadku bądź splotu wydarzeń, a jest zawsze zamierzonym podejmowaniem dobra, wsparcia, pomocy wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami.
3. Altruizm jest bezinteresowny, pozbawiony myślenia o potencjalnych korzyściach naszego działania.
4. Altruizm jest dobrowolny, nie jest efektem przymusu lub wykonywania swoich obowiązków służbowych. Na przykład nie każdy lekarz czy żołnierz będzie altruistą, a ten, który wykonuje czynności, które są ponad jego powinność.

Altruistyczny system wartości

Altruistyczny system wartości przynależy do jednego z pięciu głównych systemów funkcjonujących w dziejach ludzkości (pierwotny, plemienny, tradycyjny, altruistyczny, współczesny) . Do altruistycznego systemu wartości, będącego rozwinięciem jego pierwotnej formy, nalezą cechy :

1. egalitarne,
2. humanistyczne,
3. samarytańskie,
4. kolektywistyczne.

Altruizm w biznesie

Podkreśla się złożoność problematyki altruizmu w obszarze zawodowym, biznesowym człowieka. Należy zwrócić uwagę, że bardzo często praca i zachowania jakimi kieruje się pracownik podczas jej wykonywania wynikają w głównej mierze z obawy i lęku przed potencjalnym nieszczęściem. A zatem postawy w zakresie wykonywanych obowiązków zawodowych nie wynikają z bezinteresowności danej jednostki.

Z doświadczenia działalności firm można wysnuć tezę, że współpraca i uruchomienie altruizmu w jednostkach służy całemu przedsiębiorstwu - oddziałuje na wydajność i rozwój. Firmy, które są nastawione na niekonkurencyjną współpracę, osadzone w altruizmie odwzajemnionym - gdzie pomoc działa na zasadzie wzajemności są lepiej odbierane i szybciej i łatwiej osiągają sukces. Zgodnie z tym tokiem myślenia firmy, które chcą przodować w konkurencyjnym świecie powinny zbudować jak największą sieć niekonkurujących relacji, aprobujących altruizm biznesowy .

W świecie wielkich konkurencyjnych przedsiębiorstw i koncernów coraz mocniejszy głos ma model altruistyczny, który skupia się wokół społecznej odpowiedzialności biznesu. Firmy ogniskują swoją działalność dla otoczenia i na rzecz innych jednostek .

Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)

Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) jest koncepcją wypływającą z duchu zrównoważonego rozwoju, gdzie polityka zarządzania firmą jest dobrowolnie ukierunkowana nie tylko na zyski a na dbanie o aktualne i przyszłe pokolenia, demokratyczną otwartą współpracę na poziomie lokalnym i regionalnym oraz dbanie o środowisko. Na pierwszy rzut oka jest to pożądany profil, który w konsekwencji przyczynia się do powszechnego dobra, niestety coraz częściej mamy do czynienia z sytuacją gdzie firmy pod płaszczem społecznej odpowiedzialności biznesu manipulują swoimi interesariuszami i wykorzystują działania mające poprawić życie jednostek i środowiska tylko na poziomie wizerunkowym czy reklamowym. Spółki, które wprowadzają w przestrzeń publiczną komunikaty mówiące na przykład o zmniejszeniu ilości plastiku lub zwiększeniu stopnia recyklingu plastiku w produkcji wód butelkowanych są dobrze odbierane społecznie, ale tak naprawdę ich działania nie przyczyniają się do znaczących zmian w środowisku. Plastiku wciąż jest za dużo. Od naprawdę odpowiedzialnych przedsiębiorstw oczekuje się bardziej radykalnych zmian czyli na przykład zastąpienie plastiku szkłem. Niestety w obecnym systemie społeczno-gospodarczym takie zdecydowane działania mogą być trudne, mogą wymagać całkowitej zmiany profilu produkcji, a w ostateczności obarczać zbyt dużym ryzykiem strat. Z kolei firmy, które w jakimś obszarze były krytykowane chcąc uratować swój wizerunek uruchamiają przeciwstawne działania. Wyrazistym przykładem może tu być McDonald's oskarżany o powodowanie epidemii otyłości, który założył "Fundację Ronalda McDonalda" zajmującą się profilaktyką zdrowotną dzieci. Podejrzenie, że firmie nie zależy na misji i odpowiedzialności społecznej a bardziej na zabiegach PR-owych jest tutaj uzasadnione .

Przedsiębiorstwo społeczne. Niektórzy badacze teoretycy uważają, że pojęcie przedsiębiorstwa społecznego jest sprzeczne z samym pojęciem przedsiębiorstwa. W definicji przedsiębiorstwa uwypukla się nastawienie na interesowność właściciela, chęć maksymalnego zysku. Przymiotnik "społeczny" kłóci się z egoistycznym wymiarem przedsiębiorstwa dając do zrozumienia o jego etycznym, społecznym wymiarze. Do wyróżniających się cech przedsiębiorstwa społecznego zaliczamy :

1. działalność ukierunkowaną na integracje społeczną,
2. partnerski system zarządzania,
3. demokratyczny monitoring kontrahentów, klientów, konsumentów, dostawców,
4. przeznaczanie funduszy na realizację misji społecznej.

Wymieniając symbole przedsiębiorstwa społecznego można przytoczyć takie określenia jak: wspólnotowość, korzyść grupy, dbałość o drugiego, solidarność i ostrożność, własność wspólna. Główną misją przedsiębiorstwa społecznego jest włączanie w sferę zawodową osób wykluczonych: bezrobotnych, starszych, niepełnosprawnych, samotnych rodziców, osób uzależnionych.

Do wymiarów filozofii moralnej jednostki decydującej o altruistycznym sposobie działania należą między innymi złota reguła sprawiedliwości oraz utylitaryzm. Złota reguła sprawiedliwości jest jedną z najbardziej powszechnych zasad etycznych na świecie. Ukazuje się ona szczególnie w filozofiach czy religiach, ale bierze się ją pod uwagę również w etyce biznesu. Złota reguła sprawiedliwości odnosi się do sposobu postępowania, w jej duchu powinniśmy postępować tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani. Utylitaryzm z kolei zakłada, że każde zachowanie jest moralnie słuszne jeśli wpływa pozytywnie na dobro ogółu. Menadżerowie i pracownicy firm podczas podejmowania decyzji etycznych oraz określaniu sądów moralnych coraz częściej posługują się ujęciem utylitarystycznym .

Altruizm - przykłady

• Oddawanie krwi dla potrzebujących jest przykładem altruizmu, ponieważ oddający nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a jedynie wie, że w ten sposób może pomóc innym.
• Prowadzenie zbiórek - organizowanie zbiórek dla potrzebujących, szczególnie w czasie klęsk żywiołowych, to kolejny przykład altruizmu, gdyż osoba, która to robi, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a jedynie wie, że pomaga innym.
• Wolontariat to kolejny przykład altruizmu, gdyż osoba, która to robi, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a jedynie wie, że jej praca może pomóc innym.
• Dzielenie się jedzeniem - dzielenie się jedzeniem z tymi, którzy potrzebują jest przykładem altruizmu, ponieważ osoba, która to robi, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a jedynie wie, że jej czyn pomaga innym.
• Oddawanie czasu - poświęcanie czasu na pomaganie innym, np. czytanie książek dzieciom w szpitalu czy pomaganie osobom starszym w codziennych czynnościach, to kolejny przykład altruizmu, gdyż osoba, która to robi, nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a jedynie wie, że jej czyn pomaga innym.

Altruizm - mocne strony

Altruizm to bezinteresowne postępowanie pozbawione intencji nagrody lub wyróżnienia. Jest to postawa, która jest wysoce pożądana wśród współczesnych społeczeństw, ponieważ może nam pomóc w tworzeniu silnych i zaangażowanych społeczności. Mocne strony altruizmu to:

• Wykazywanie zrozumienia dla innych: Altruiści są zazwyczaj bardzo wrażliwi na potrzeby innych i życzliwi w stosunku do nich. To zachęca innych do wyrażania swoich uczuć i zwiększa poziom zaufania w społeczności.
• Pomoc innym: Altruiści są skłonni pomagać innym bez oczekiwania wynagrodzenia. Jest to szczególnie ważne w sytuacjach kryzysowych, gdzie potrzebna jest szybka i bezinteresowna pomoc.
• Budowanie silnych więzi: Altruiści są bardziej skłonni do nawiązywania i utrzymywania długotrwałych więzi z innymi. Dzięki temu tworzą silne społeczności i łączą ludzi z różnych środowisk.

Altruizm - ograniczenia

Altruizm może mieć pewne ograniczenia i słabe strony.

• Po pierwsze, altruiści mogą być nadmiernie wykorzystywani przez innych, którzy wykorzystują ich poświęcenie dla własnych celów.
• Po drugie, ludzie mają tendencję do oczekiwania, że altruizm będzie wykorzystywany w nagłych sytuacjach, a nie jako codzienna praktyka.
• Po trzecie, altruizm może być trudny do zachowania, zwłaszcza gdy jest to niewygodne dla samego altruisty.
• Po czwarte, altruizm może prowadzić do poczucia winy i pesymizmu, jeśli altruista czuje, że nie spełnia wystarczających wymagań w stosunku do innych.
• Po piąte, ludzie często wykorzystują altruizm, aby uzyskać określone korzyści, a nie dla dobra innych.

Altruizm - inne związane podejścia

Altruizm to bezinteresowne postępowanie pozbawione intencji nagrody czy wyróżnienia. Inne metody lub podejścia związane z altruizmem to:

• Samoograniczenie - zakłada, że ​​osoba zyskuje korzyści z ograniczania swojego własnego dobrobytu w celu poprawienia sytuacji innych.
• Autonomia - polega na podkreśleniu autonomii innych ludzi, aby móc wybrać, jak mogą korzystać z dóbr, pomocy lub wsparcia.
• Solidarność - ta metoda zakłada współdziałanie z innymi ludźmi w celu wspierania ich potrzeb.
• Dobroczynność - w przeciwieństwie do altruizmu, dobroczynność polega na dawaniu darów innym, głównie dlatego, że jest to dobre lub dlatego, że jest to oczekiwane.
• Empatia - wiąże się z umiejętnością dostrzegania i zrozumienia perspektywy innych ludzi, a także z wyborem postępowania, które może pomóc im w ich potrzebach.

Altruizm — artykuły polecane

Człowiek sukcesu — Holistyczne podejście — Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa — Etyka biznesu — Klasa średnia — Zaufanie — Filantropia — Alienacja — Paternalizm

Bibliografia

• Chudzicka-Czupała A. (2012), Filozofia moralna jednostek jako przesłanka dobrych praktyk w biznesie, Zarządzanie i Finanse, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice
• Filek J. (2008), Garść rozważań wokół problematyki przedsiębiorstwa społecznego, Ekonomia Społeczna, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków
• Kania A. (2015), Altruizm w gospodarce, czyli ekonomia daru w teorii i praktyce, Ekonomia, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie - Oficyna Wydawnicza
• Lewandowska, K. (2013), Współpraca kultury i biznesu na rynku polskim i europejskim, Uniwersytet ekonomiczny w Poznaniu, Poznań
• Łobocki M. (1996), Altruizm jako troska o dobro innych ludzi, Dydaktyka Literatury, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Zielona Góra
• Pytlik Sz (2014), Nie wszystko złoto, co się świeci, Zrównoważony rozwój - debiut naukowy 2013, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu, Racibórz
• Rumianowski K. (2016), Zarządzanie kapitałem społecznym przedsiębiorstwa - networking, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Wydawnictwo San, Łódź-Warszawa
• Solarz, M. (2016)., Altruizm a odporność finansowa gospodarstw domowych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (nr 437), Wrocław
• Stanisławek, J. (2017), Główne formy kultury, Edukacja Filozoficzna (nr 64), Politechnika Warszawska, Warszawa
• Śliwak J., Zarzycka B. (2013), Formy świadomości a altruizm, czyli kiedy koncentracja na sobie sprzyja pomaganiu innym, Sprawności moralne a rozwój moralny, Wydawnictwo Zapol, Szczecin

Autor: Michał Mazak