Polityka regionalna Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii Europejskiej, zwana również polityką spójności, jest jednym z kluczowych obszarów działań Unii Europejskiej. Jest to zbiór działań i inicjatyw mających na celu zrównoważony rozwój regionów w ramach UE. Polityka regionalna ma na celu zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów, zarówno wewnątrz państw członkowskich, jak i między nimi.

Unia Europejska przyjmuje strategie i programy działania, które mają na celu redukcję nierówności regionalnych i wspieranie harmonijnego rozwoju. Polityka regionalna jest finansowana z budżetu Unii Europejskiej i obejmuje wiele różnych instrumentów i programów, takich jak Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejski Fundusz Społeczny (EFS).

Polityka regionalna to jedna z podstawowych polityk Wspólnoty Europejskiej. Jej celem jest harmonijny rozwój Unii, a więc niwelowanie różnic (osiąganie spójności) między poszczególnymi regionami Wspólnoty pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego. Działania podejmowane w ramach polityki regionalnej dążą do poprawy konkurencyjności regionów słabych, niedoinwestowanych, oraz obszarów "cofającego się przemysłu". Polityka regionalna określana jest również mianem polityki strukturalnej lub polityki spójności społeczno-gospodarczej.

Cel polityki regionalnej - harmonijny rozwój regionów

Głównym celem polityki regionalnej Unii Europejskiej jest osiągnięcie harmonijnego rozwoju regionów. Oznacza to, że UE dąży do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju między regionami, zarówno wewnątrz poszczególnych państw członkowskich, jak i między nimi.

Polityka regionalna ma na celu stworzenie warunków sprzyjających równemu dostępowi do zasobów i możliwości rozwoju dla wszystkich regionów. Obejmuje ona wsparcie finansowe, techniczne i instytucjonalne, które mają na celu zwiększenie konkurencyjności regionów, rozwój infrastruktury, tworzenie nowych miejsc pracy, inwestowanie w edukację i szkolenia oraz promowanie innowacyjności i przedsiębiorczości.

Dzięki polityce regionalnej Unii Europejskiej możliwe jest również wspieranie regionów o szczególnych potrzebach, takich jak regiony o niskiej gęstości zaludnienia, obszary wiejskie czy regiony dotknięte restrukturyzacją przemysłową. Programy i inicjatywy polityki regionalnej uwzględniają specyficzne potrzeby poszczególnych regionów i stwarzają warunki dla ich zrównoważonego rozwoju.

W rezultacie polityka regionalna Unii Europejskiej przyczynia się do wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy, poprawy jakości życia obywateli oraz wyrównywania szans rozwoju między regionami. Jest to niezwykle istotne, aby zapewnić trwały i harmonijny rozwój całej Unii Europejskiej.

Geneza

• 1957 - w preambule do Traktatu Rzymskiego znalazł się fragment stanowiący, iż państwa członkowskie pragną wzmocnić jedność gospodarek oraz zabezpieczyć harmonijny rozwój poprzez redukowanie zróżnicowań istniejących pomiędzy regionami. Stanowiło to jednak tylko wstępną deklarację i nie zobowiązywało Wspólnoty do prowadzenia wspólnej polityki regionalnej. Znamienne było jednak to, iż w wyniku postanowień Traktatu powstał Europejski Fundusz Społeczny (ESF).
• 1968 - powołanie Dyrekcji Generalnej do spraw Polityki Regionalnej, której działalność przyczyniła się do stworzenia koncepcji wspólnotowej polityki rozwoju regionalnego.
• 1972 - Szczyt w Paryżu, podczas którego nadano "wymiar regionalny" dwóm funduszom budżetowym: Europejskiemu Funduszowi Społecznemu oraz Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR). Ustalono zasady utworzenia specjalnego funduszu regionalnego, który ostatecznie powstał w 1975 roku jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).
• 1986 - Jednolity Akt Europejski, który wprowadził do TWE Tytuł V: "Spójność gospodarcza i społeczna". Zawarto w nim deklarację, co do zmniejszania rozpiętości w rozwoju regionów. W świetle jego postanowień podstawowym instrumentem osiągania spójności miała stać się polityka regionalna finansowana z funduszy strukturalnych i działań podejmowanych za pośrednictwem Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
• 1988-1993 - reforma funduszy strukturalnych. EFRR, EFS i EFOiGR zostały skoordynowane na podstawie jednolitych reguł, znacznie zwiększono również ich budżety. W 1988 roku określono nowe zasady i cele polityki regionalnej Wspólnoty, a także zasady wieloletniego programowania (miały to być okresy sześcioletnie). Pierwszym okresem programowania były lata 1989-1993. Jednocześnie przyjęto, że klasyfikacja regionów ubiegających się o pomoc dokonywana będzie w oparciu o tzw. system klasyfikacji NUTS. W wyniku reform wprowadzono nowe instrumenty do polityki regionalnej: Inicjatywy Wspólnotowe oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
• 1993 - wejście w życie Traktatu z Maastricht. Na jego mocy wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi jednym z najważniejszych celów Unii Europejskiej jest dążenie do spójności gospodarczej i społecznej. Powołano do życia Komitet Regionów, któremu powierzono szerokie kompetencje w zakresie reprezentacji interesów poszczególnych regionów. Utworzono Fundusz Spójności.
• 1999 - Szczyt w Berlinie. Zatwierdzono nowy dokument dotyczący rozwoju polityki regionalnej - Agenda 2000. W jego ramach liczba celów polityki regionalnej została zredukowana z sześciu do trzech. Zmniejszono także listę Inicjatyw Wspólnotowych z 13 do 4.

Źródła finansowania polityki regionalnej w latach 2007-2013

Działania w ramach polityki regionalnej podejmowane są dzięki finansowemu wsparciu pochodzącemu głównie z:

• Dwóch funduszy strukturalnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego),
• Funduszu Spójności,
• Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Instrumenty i środki finansowe polityki regionalnej Unii Europejskiej

Programy operacyjne na poziomie krajowym i regionalnym

Jednym z głównych instrumentów finansowych polityki regionalnej Unii Europejskiej są programy operacyjne realizowane na poziomie krajowym i regionalnym. Celem tych programów jest wspieranie rozwoju regionalnego poprzez inwestycje w infrastrukturę, edukację, sektor przedsiębiorczości oraz inne dziedziny kluczowe dla danego regionu.

Programy operacyjne są tworzone przez państwa członkowskie we współpracy z Komisją Europejską. Ich wdrażanie odbywa się na określonych przez Komisję Europejską zasadach, uwzględniających priorytety regionu oraz cele polityki regionalnej UE. Państwa członkowskie otrzymują środki finansowe z Unii Europejskiej, które następnie są alokowane na konkretne projekty.

Przykładem programu operacyjnego jest polski Program Operacyjny Polska Cyfrowa, który ma na celu rozwój szerokopasmowego dostępu do internetu oraz poprawę kompetencji cyfrowych społeczeństwa. Dzięki temu programowi, wiele regionów w Polsce otrzymuje wsparcie finansowe na inwestycje w infrastrukturę telekomunikacyjną oraz na projekty związane z rozwojem usług cyfrowych.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS)

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) jest kluczowym instrumentem finansowym Unii Europejskiej, który ma na celu pobudzenie inwestycji w Europie. Fundusz ten został uruchomiony w 2015 roku i ma za zadanie wspierać projekty o dużej wartości dodanej oraz projekty o wysokim stopniu innowacyjności.

EFIS działa poprzez udzielanie pożyczek, gwarancji oraz innych instrumentów finansowych, które mają zachęcić do inwestycji prywatnych i publiczno-prywatnych. Fundusz koncentruje się na obszarach takich jak infrastruktura, badania naukowe, innowacje, energetyka, transport czy edukacja.

Działalność EFIS jest szczególnie istotna w kontekście rozwoju regionalnego, ponieważ wspiera projekty inwestycyjne w mniej rozwiniętych regionach Unii Europejskiej, przyczyniając się do ich modernizacji i zwiększenia konkurencyjności.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) jest jednym z głównych instrumentów finansowych polityki regionalnej Unii Europejskiej. Jego celem jest zmniejszenie rozwojowych dysproporcji między regionami UE poprzez inwestycje w rozwój infrastruktury, przedsiębiorczość, ochronę środowiska, edukację, zdrowie i wiele innych dziedzin.

Środki finansowe EFRR są alokowane na podstawie tzw. zasady partnerstwa, co oznacza, że decyzje dotyczące alokacji środków są podejmowane we współpracy z państwem członkowskim, regionami, samorządami lokalnymi oraz innymi zainteresowanymi podmiotami. Współfinansowane projekty powinny odpowiadać priorytetom określonym w tzw. strategicznych ramach odniesienia.

Dzięki działalności EFRR wiele regionów w Europie otrzymuje wsparcie finansowe na projekty mające na celu stymulowanie wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy, modernizację infrastruktury czy ochronę środowiska naturalnego.

Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest jednym z najważniejszych instrumentów finansowych Unii Europejskiej w obszarze polityki społecznej. Jego celem jest wspieranie zatrudnienia, poprawa warunków pracy, integracja społeczna oraz rozwój kapitału ludzkiego.

EFS finansuje projekty, które mają na celu zwiększenie szans na rynku pracy, poprawę jakości edukacji, rozwój umiejętności zawodowych oraz walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Środki finansowe EFS są przeznaczane na szkolenia, doradztwo zawodowe, wsparcie dla osób bezrobotnych, integrację społeczną osób zagrożonych wykluczeniem oraz wiele innych działań.

Działalność EFS jest szczególnie istotna dla regionów słabiej rozwiniętych, gdzie wsparcie finansowe z Unii Europejskiej jest niezbędne do poprawy warunków życia i zwiększenia szans na rynku pracy.

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) jest instytucją finansową działającą w ramach Unii Europejskiej, której celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego i społecznego poprzez udzielanie pożyczek i innych instrumentów finansowych.

EBI współpracuje z innymi instytucjami finansowymi, rządem państw członkowskich oraz prywatnym sektorem w celu finansowania projektów infrastrukturalnych, inwestycji w sektorze przedsiębiorczości, ochrony środowiska oraz badań naukowych i innowacji.

Działalność EBI ma szczególne znaczenie dla polityki regionalnej Unii Europejskiej, ponieważ wspiera projekty inwestycyjne w regionach, które mają trudności finansowe. Bank ten umożliwia dostęp do kapitału potrzebnego do realizacji inwestycji, które przyczyniają się do rozwoju regionalnego i zwiększenia konkurencyjności.

Europejska Platforma Cyfrowa

Europejska Platforma Cyfrowa jest inicjatywą Unii Europejskiej mającą na celu rozwój sektora cyfrowego w Europie. Platforma ta powstała w odpowiedzi na potrzebę zwiększenia inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną, rozwój usług cyfrowych oraz zwiększenie kompetencji cyfrowych społeczeństwa.

Działalność Europejskiej Platformy Cyfrowej skupia się na promowaniu innowacji, tworzeniu warunków dla rozwoju start-upów, wspieraniu cyfryzacji sektorów gospodarki oraz budowaniu społeczeństwa cyfrowego. Platforma ta angażuje zarówno sektor publiczny, jak i prywatny, w celu opracowania i wdrażania konkretnych działań mających na celu rozwój sektora cyfrowego w Europie.

Wspieranie rozwoju sektora cyfrowego ma szczególne znaczenie dla polityki regionalnej Unii Europejskiej, ponieważ umożliwia tworzenie nowych miejsc pracy, zwiększa konkurencyjność regionów oraz przyczynia się do tworzenia nowych technologicznych rozwiązań.

Europejska Strategia na rzecz Inteligentnej Specjalizacji

Europejska Strategia na rzecz Inteligentnej Specjalizacji (ESIS) jest inicjatywą Unii Europejskiej, która ma na celu zwiększenie konkurencyjności regionów poprzez wykorzystanie ich unikalnych potencjałów i specjalizacji.

ESIS opiera się na idei, że każdy region posiada unikalne zasoby i potencjał, które mogą być wykorzystane do rozwoju konkurencyjnych sektorów. Strategia ta zakłada identyfikację i rozwój kluczowych obszarów specjalizacji dla danego regionu, a następnie koncentrację działań i inwestycji w tych obszarach.

Działalność ESIS jest szczególnie istotna dla polityki regionalnej Unii Europejskiej, ponieważ wspiera rozwój regionów na podstawie ich unikalnych potencjałów. Strategia ta przyczynia się do zwiększenia konkurencyjności regionów, tworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwijania silnych sektorów gospodarki.

Europejska Sieć Regionów Innowacji

Europejska Sieć Regionów Innowacji (ESIR) jest inicjatywą Unii Europejskiej, która ma na celu poprawę współpracy między regionami w zakresie innowacji i rozwoju gospodarczego.

ESIR umożliwia wymianę wiedzy, doświadczeń i najlepszych praktyk między regionami, co przyczynia się do tworzenia warunków sprzyjających innowacjom. Sieć ta wspiera również współpracę między regionami a innymi podmiotami, takimi jak uczelnie, centra badawcze i przedsiębiorstwa.

Działalność ESIR ma szczególne znaczenie dla polityki regionalnej Unii Europejskiej, ponieważ wspiera rozwój innowacyjnych regionów poprzez wymianę wiedzy i doświadczeń. Sieć ta umożliwia regionom współpracę w zakresie innowacji, co przyczynia się do zwiększenia konkurencyjności i rozwoju gospodarczego.

Fundusz Sprawiedliwej Transformacji

Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST) jest nowym instrumentem finansowym Unii Europejskiej, który ma na celu wspieranie regionów i społeczności dotkniętych negatywnymi skutkami transformacji energetycznej.

FST zapewnia wsparcie finansowe dla regionów, które są szczególnie narażone na negatywne skutki transformacji energetycznej, takie jak utrata miejsc pracy w sektorach tradycyjnych, degradacja środowiska czy spadek konkurencyjności gospodarczej. Fundusz ten wspiera projekty związane z ochroną środowiska, tworzeniem nowych miejsc pracy, relokacją przemysłu czy tworzeniem zrównoważonej infrastruktury.

Działalność FST jest szczególnie istotna dla polityki regionalnej Unii Europejskiej, ponieważ wspiera regiony, które muszą przeprowadzić transformację energetyczną, zapewniając im wsparcie finansowe na projekty mające na celu złagodzenie skutków tej transformacji.

Polityka regionalna Unii Europejskiej — artykuły polecane

Traktat Rzymski — Filary Unii Europejskiej — Europejska Wspólnota Gospodarcza — Unia Europejska — Europejski System Walutowy — Europejski Fundusz Spójności — Wspólnoty europejskie — Jednolity Akt Europejski — Traktat z Maastricht

Bibliografia

• Głąbicka K., Grewiński M. (2003), Europejska Polityka Regionalna, Elipsa, Warszawa
• Poździk R. (2008), Fundusze unijne: zasady finansowania projektów ze środków unijnych w Polsce w latach 2007-2013, Oficyna Wydawnicza Verba, Lublin
• T. G. Grosse, Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy: przykład Grecji, Włoch, Irlandii i wnioski dla Polski, Wydawnictwo ISP, Warszawa 2000, s. 7

Autor: Laura Oramus