Rachunkowość

Rachunkowość
Polecane artykuły
Zasady rachunkowości Rodzaje rachunkowości Rachunkowość finansowa Sprawozdanie finansowe Zasada ciągłości Polityka rachunkowości Badanie sprawozdania finansowego Konto księgowe Konto wynikowe

Rachunkowość jest najstarszym systemem ewidencji gospodarczej. Może być rozpatrywana z dwóch punktów widzenia:

• jako teoria rachunkowości,
• jako działanie praktyczne.

Nie stanowi to podziału na dwie odrębne rachunkowości, lecz oznacza dwojakie rozumienie tej samej rachunkowości. Teoria rachunkowości, która należy do nauk ekonomicznych zajmuje się badaniem sposobów ewidencji operacji gospodarczych, uogólnia doświadczenia praktyczne i tworzy nowe, doskonalsze metody prowadzenia rachunkowości. Rachunkowość jako nauka stosowana musi być powiązana z praktyką, musi opierać się na niej oraz bezpośrednio jej służyć.

Przez pojęcie rachunkowości należy rozumieć całościowy i zwarty system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych jak również prezentacji informacji ekonomiczno-finansowych. W rachunkowości stosuje się określone metody, reguły postępowania, urządzenia ewidencyjne oraz środki techniczne, które umożliwiają rejestrację stanu i zmian majątku jednostki, źródeł jego finansowania, dokonywanych operacji gospodarczych i wyników działalności.(K. Sawicki s. 13-14)

Jednoznaczne zdefiniowanie rachunkowości nie jest proste – istnieją różne definicje i pojęcia rachunkowości, skupiające na złożonych aspektach tej dziedziny teorii i praktyki gospodarczej. Każda definicja jednak podkreśla, że rachunkowość to system ewidencyjny obrazujący sytuację majątkową jednostki gospodarczej. Oprócz tego, ma ściśle określone układ metod, zasad i reguł postępowania (I. Olchowicz s. 11) Rachunkowość zaczyna się od pomiaru, udokumentowania oraz księgowego ujęcia operacji gospodarczych, natomiast kończy sporządzeniem i zbadaniem sprawozdania finansowego(K. Sawicki s. 9)

Przedmiotem rachunkowości są wszystkie dające się wyrazić wartościowo zdarzenia gospodarcze występujące w danej jednostce, środki biorące w nich udział a także konsekwencje tych zmian. Natomiast podmiotem są jednostki gospodarcze, prowadzące rachunkowość, niezależnie od tego, jakie procesy gospodarcze w nich zachodzą. (E. Śnieżek s. 16-17)

Rachunkowość to najbardziej sformalizowany system, charakteryzujący się następującymi cechami:

• Wyrażanie wszystkich procesów i operacji gospodarczych w mierniku pieniężnym, który pozwala sprowadzić je do wspólnego mianownika.
• Dokonywanie zapisów księgowych na podstawie dokumentów źródłowych, które potwierdzają fakt wystąpienia operacji gospodarczych.
• Stosowanie do zapisów bieżących specyficznych urządzeń księgowych (kont).
• Realizacja zasady podwójnego zapisu, która umożliwia prowadzenie bieżącej kontroli w zakresie poszczególnych urządzeń księgowych.
• Zachowanie ciągłości ewidencji księgowej, poprzez stosowanie metody "od bilansu do bilansu”.
• Wzmocnienie kontroli wewnętrznej rachunkowości poprzez systematycznie przeprowadzaną inwentaryzację.

W razie wystąpienia różnic między stanem rzeczywistym a wynikającym z ewidencji przeprowadza się postępowanie wyjaśniające i dokonuje korekty zapisów. (K. Sawicki s. 14)

TL;DR

Artykuł omawia rachunkowość jako naukę i praktykę gospodarczą. Rachunkowość jest systemem ewidencji gospodarczej, który gromadzi i przetwarza informacje finansowe. W rachunkowości stosuje się określone metody i zasady. Rachunkowość ma trzy elementy składowe: księgowość, rachunek kosztów i sprawozdawczość finansową. Rachunkowość ma różne funkcje, takie jak informacyjna, zarządcza, kontrolna, analityczna, planistyczno-statystyczna i dowodowa. Istnieją również zasady rachunkowości, takie jak zasada memoriałowa, współmierności, ostrożności, kontynuacji działania, zakazu kompensat, ciągłości i istotności. W rachunkowości stosuje się metody podmiotową, bilansową, momentów i okresów sprawozdawczych, grupowania i wyceny. W Polsce rachunkowość jest regulowana przez ustawę o rachunkowości. Na świecie istnieją również międzynarodowe standardy rachunkowości.

Zakres rachunkowości

W rachunkowości zazwyczaj wyodrębnia się jej trzy elementy składowe:

Księgowość

Księgowość jest głównym elementem składowym rachunkowości, jednak niesłusznie te dwa pojęcia są ze sobą utożsamiane. Księgowość to rejestracyjna część rachunkowości. Ewidencjonuje zdarzenia gospodarcze jednostki. W efekcie odzwierciedla zmiany w majątku przedsiębiorstwa, zmiany w kapitałach i zobowiązaniach jednostki (czyli źródłach finansowania majątku) oraz ujmuje koszty i przychody przedsiębiorstwa. Głównie polega ona na prowadzeniu ksiąg rachunkowych.

Rachunek kosztów

Rachunek kosztów polega na badaniu informacji o kosztach działalności podmiotu. Obejmuje on nie tylko ewidencję kosztów, ale również kalkulację, analizę, planowanie (inaczej zwane budżetowaniem) kosztów. (I. Olchowicz s. 13)

Sprawozdawczość finansowa

Dawniej sprawozdawczość finansowa była uznawana na czynność finalną w rachunkowości – efekt prac ewidencyjnych i kalkulacyjnych. (I. Olchowicz s. 14) Dzisiaj jednak jej rola jest znacznie większa. Często służy ona jako główne źródło informacji finansowej jednostki, dla szerokiego grona użytkowników. Sprawozdawczość finansowa informuje o stanie działalności gospodarczej za pomocą sprawozdań finansowych, które obejmują:

• bilans,
• rachunek zysków i strat,
• zestawienie zmian w kapitale własnym,
• rachunek przepływów pieniężnych (cash flow),
• informację dodatkową.

Dziedziny rachunkowości

Można rozróżnić trzy część systemu rachunkowości, jednak należy pamiętać o tym, że powiązanie między nimi jest bardzo ścisłe:

• rachunkowość finansowa - jej głównym zadaniem jest informacja o stanie finansowo-majątkowym jednostki oraz o wygospodarowanym przez nią wyniku finansowym,
• rachunkowość zarządcza - pełni funkcję informacyjną kierownictwu w obrębie efektywności i skuteczności działania jednostki,
• rachunkowość podatkowa - informuje o aktualnych zobowiązaniach podatkowych jednostki.

Funkcje rachunkowości

Rachunkowości przypisuje się następujące funkcje:

• informacyjną - główna funkcja rachunkowości – dostarczanie użytkownikom informacji do różnorakich celów,
• zarządczą – polega na dostarczaniu różnorakich informacji kierownictwu jednostki, w celu podejmowania decyzji zarządczych, a także na dostarczaniu informacji kontrahentom, kredytodawcom czy inwestorom,
• kontrolną – dokumenty prowadzone w rachunkowości służą dokonywaniu ścisłej kontroli wewnętrznej (w danej jednostce gospodarczej) jak i zewnętrznej (podmioty jak organy skarbowe, NIK, kredytodawcy itp.), np. poprzez porównanie wielkości ewidencyjnych (zawartych w księgach) ze stanem faktycznym (ustalonym dzięki inwentaryzacji) składników majątku,
• analityczną – polega na dokonywaniu analizy finansowej na podstawie sprawozdań finansowych – głównie poprzez wykorzystanie grupy różnorakich wskaźników,
• planistyczno-statystyczną – planistyczna funkcja oznacza przewidywania na przyszłość, na podstawie aktualnych danych zawartych w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym. Statystyczna natomiast polega na obowiązku przekazywania sprawozdań jednostkom zewnętrznym takim jak np. urzędy i izby skarbowe.
• dowodowa, która ma wyraz w prowadzeniu rachunkowości i archiwizowaniu jej urządzeń w sposób umożliwiający przedstawienie dokumentów, ksiąg rachunkowych i sprawozdań finansowych na żądanie sądów, organów ścigania przestępstw, urzędów i kontroli skarbowej, jako wiarygodnych dowodów w postępowaniach sądowych. (K.Sawicki s. 15)

Zasady rachunkowości

Jednostki gospodarcze muszą prowadzić swoją rachunkowość zgodnie z określonymi regułami, które są nazywane zasadami rachunkowości. Należą do nich zasady:

Zasada memoriałowa

Polega ona na ujmowaniu w księgach rachunkowych wszystkich przychodów i kosztów dotyczących danego roku obrotowego, nawet jeżeli nie nastąpił jeszcze wpływ należności (czyli np. nie otrzymaliśmy zapłaty za sprzedany towar), czy nie uregulowano zobowiązań.

Zasada współmierności

Łączy się ona z zasadą memoriałową – według zasady współmierności, na wynik finansowy wpływają wszystkie przychody i koszty zrealizowane w danym okresie (przykładowo również koszty nieopłacone, ale przypadające na ten okres).

Zasada ostrożności

Nazywana również zasadą ostrożnej wyceny – polega na przyjmowaniu "pesymistycznej” wersji wyceny składników majątku i wyniku finansowego. Oznacza to, że jednostka nie może zawyżać wartości majątku i przychodów, ani nie zaniżać wartości zobowiązań i kosztów.(I. Olchowicz s. 30)

Zasada kontynuacji działania

Według niej przedsiębiorstwo zakłada normalne prowadzenie działalności gospodarczej – tak jak w poprzednich latach. Nie planuje najbliższych latach likwidacji, ani żadnego ograniczenia swojej działalności.

Zasada zakazu kompensat

Inaczej zwana zasadą jasności – według niej każdą kategorię rachunkowości należy wykazywać oddzielnie w sprawozdaniu finansowym, nie można łączyć ich ze sobą łączyć i przykładowo odejmować od siebie przeciwstawne kategorii (np. jednostka posiadająca należności w wysokości 500 zł i zobowiązania równe 800 zł, musi wykazać te pozycje oddzielnie – nie może przyjąć, że zobowiązania są równe 300 zł).

Zasada ciągłości

Zwana również zasadą porównywalności – według niej przedsiębiorstwo powinno stosować identyczne rozwiązania z okresu na okres, w celu zapewnienia porównywalności danych. (K. Sawicki s. 19)

Zasada istotności

Zasada ta informuje o dopuszczalnych uproszczenia w przedstawianiu informacji. Informacje istotne dla oceny sytuacji majątkowej należy ujmować oddzielnie. Można stosować uproszczenia, ale tylko w przypadku, kiedy nie będą one zniekształcać danych oraz utrudniać podejmowania decyzji.

Metody rachunkowości

W rachunkowości stosuję się następujące metody poznawcze:

• Podmiotowa – zdarzenia gospodarcze zawsze są interpretowane i rejestrowane przez tą jednostkę, której dotyczą (np. kupno-sprzedaż dotyczy dwóch jednostek, które będą interpretowały to zdarzenie na swój sposób).
• Bilansowa – według niej zdarzenia gospodarcze zawsze są zapisywane dwustronnie. Łączy się to z założeniem że majątek jednostki jest równoważny ze źródłami finansowania tego majątku.
• Momentów i okresów sprawozdawczych – według niej przedsiębiorstwo może w dowolnym momencie określić:

- wielkość majątku jakim dysponuje, oraz źródeł jego finansowania,

- rozmiary procesów gospodarczych jakie miały miejsce między następującymi po sobie momentami.

• Grupowania – opiera się ona na selekcji i klasyfikacji – zakłada tworzenie zbiorowości na podstawie cech wspólnych. Zdarzenia więc – mimo że są ujmowane osobno – mogą być dodatkowo ujmowane również razem, w celu obserwacji różnorakich tendencji.
• Wyceny – według niej wszystkie zjawiska ujmowane są w sposób wartościowy, to znaczy w mierniku pieniężnym. Jednostki naturalne są jedynie jednostkami pomocniczymi.

Normy prawne

W Polsce podstawowym źródłem unormowań prawnych rachunkowości jest ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.). Jest ona określana również jako prawo bilansowe. Dla jednostek o specyficznej formie działalności (takie jak np. banki, jednostki budżetowe) istnieją szczegółowe zasady rachunkowości.
Aby zapewnić harmonizację i standaryzację rachunkowości na świecie, sporządzono:

• Założenia koncepcyjne i sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych,
• Dyrektywy Unii Europejskiej,
• Międzynarodowe Standardy Rachunkowości,
• Międzynarodowe Wytyczne Rewizji Finansowej.

Bibliografia

• Dobija M.(1999). Organizacja rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz I.(1997). Rachunkowość finansowa. Część I. Wykład., Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Kamela-Sowińska A.(2015). Podstawy rachunkowości w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu ekonomicznego w Poznaniu, Poznań
• Olchowicz I.(2001). Podstawy rachunkowości. Część I. Wykład., Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Sawicki K. (red.) (2009). Podstawy rachunkowości, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sawicki K.(red.) (1999). Podstawy rachunkowości, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Śnieżek E.(2009). Wprowadzenie do rachunkowości, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591

Autor: Agata Korzeniowska, Karolina Gołba

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.