Stagnacja

Stagnacja
Polecane artykuły
Slumpflacja Stratoinflacja Recesja Kryzys Cykl Juglara Austriacka teoria cyklu koniunkturalnego Stagflacja Teoria startu Rostowa Deflacja

Stagnacja – (brak ruchu, działania i zmian w jakiejś dziedzinie lub w czyimś życiu; brak wzrostu gospodarczego) stan gospodarki, w którym, w dłuższym okresie, rozmiary produkcji, dochody podmiotów gospodarczych, nakłady inwestycyjne i obroty handlowe utrzymują się na względnie stałym, zwykle stosunkowo niskim poziomie, czemu towarzyszy przeważnie wysoki poziom bezrobocia. Stagnacja może dotyczyć całości gospodarki, jak i jednego wskaźnika (np. inwestycji, eksportu, popytu, konsumpcji). Termin ten charakteryzuje gospodarkę, w której przede wszystkim nastąpiło zahamowanie tempa wzrostu, dopiero w konsekwencji tego wzrost bezrobocia. Cechuje ją niski poziom cen i ogólnej aktywności gospodarczej.

W rozmowie z 2014 roku finansista Jerzy Bielewicz stwierdza, że "przyczyną stagnacji jest wadliwie funkcjonujący globalny system finansowy, dodruk pustego pieniądza i nasilająca się spekulacja”. Przyczynami występowania zjawiska stagnacji gospodarczej mogą być również "niskie i spadające inwestycje, obniżająca się całkowita produktywność czynników wytwórczych, realne przesłanki wzrostu skłonności do oszczędzania i spadku skłonności do inwestowania” [Mucha-Leszko B. 2016, s. 436-449].

Początek obecnego stulecia charakteryzował się spowolnieniem gospodarczym całej gospodarki światowej. Gospodarki takich krajów jak Stany Zjednoczone, Japonii czy krajów Europy w pierwszej dekadzie XXI wieku odnotowały najniższe stopy wzrostu gospodarczego od lat 30. XX wieku. Tę sytuację ekonomiści określili właśnie mianem stagnacji gospodarczej. Niektórzy to spowolnienie gospodarcze nazywają "Wielką Stagnacją”. Dla zwykłego człowieka stagnacja oznaczać może poważny kryzys budżetowy sektora publicznego, masowe bezrobocie, zmniejszenie płac realnych, rosnące nierówności i ogólny, niekiedy ostry, spadek jakości życia [Foster J.B. McChesney R.W. 2014, s. 7-46].

Klasycznym przykładem zjawiska stagnacji jest sytuacja gospodarcza Japonii z początku lat 90. Po ponad trzydziestu latach dynamicznego rozwoju gospodarka japońska weszła w fazę stagnacji. Spadek dynamiki wzrostu i pogorszenie równowagi ekonomicznej były powodem utraty przez Japonię pozycji lidera międzynarodowej konkurencyjności. "Bezpośrednimi przyczynami stagnacji gospodarczej Japonii były: silna aprecjacja jena i spekulacja (bubble economy) oraz zjawisko przenoszenia mocy produkcyjnych za granicę (hollowing out). Po okresie spekulacji gospodarkę japońską dotknęła recesja, której towarzyszył radykalny spadek dynamiki wzrostu PKB, notowań giełdowych i cen nieruchomości, a także transfer mocy produkcyjnych za granicę”[Grabowiecki J. 2005, s. 63-83].

Między recesją a ekspansją

Na przestrzeni lat obserwować mogliśmy jak zmieniały się fazy cyklu koniunkturalnego, ich długość, nazewnictwo, jak również ich klasyfikacja. Do historii przeszedł podział na cykle mniejsze i większe (kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit), a klasyczny cykl koniunkturalny składa się z dwóch faz: spadku (recesji) i wzrostu (ekspansji). Główna zmiana w przebiegu cykli koniunkturalnych w krajach rozwiniętych gospodarczo nie dotyczy ogólnie ich długości, lecz konkretniej względnego wydłużenia ekspansji oraz skrócenia i spłycenia fazy spadkowej koniunktury. Takie zjawisko złagodzenia recesji w dynamicznie rozwijających się gospodarkach ujawnia się jako przyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego. W przypadku skrócenia fazy recesji trudno dopatrzyć się depresji, a faza rozkwitu często przypomina raczej przedłużającą się stagnację na pewnym poziomie [Hübner D. 1994, s. 12-22].

Stagnacja a stagflacja

W terminologii makroekonomii znajdujemy związany ze zjawiskiem stagnacji termin określający szczególny rodzaj inflacji, jakim jest stagflacja (termin powstały z połączenia pojęć: stagnacja i inflacja). Jest to zjawisko, które cechuje się jednoczesnym występowaniem stagnacji gospodarczej oraz wysokiej stopy inflacji [Dach Z. 2004, s. 176-182]. Jest ona rodzajem inflacji, która oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu odpowiada stagnacja produktu krajowego brutto (PKB). Inflacja zwykle wiąże się z fazą wzrostu w cyklu koniunkturalnym, jednak w przypadku stagflacji dzieje się na odwrót. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji.

Stagnacja sekularna

Obecnie problem stagnacji sekularnej, czyli wiecznej, jest jedną z najtrudniejszych i coraz częściej poddawanych dyskusjom kwestii w rozwiniętych gospodarkach Zachodu [Mączyńska E. 2015, s. 921-934]. Autorem hipotezy o sekularnej stagnacji jest Alvin Hansen. Stagnację sekularną można najogólniej określić jako "trwałą utratę możliwości adaptacji systemu społeczno-gospodarczego do posiadanych zasobów rzeczowych, finansowych i zasobów pracy oraz do potrzeb rozwojowych kraju (względnie krajów)” [Mączyńska E. 2015, s. 921-934]. A. Hansen sekularną stagnację definiował jako "zastój gospodarczy, będący skutkiem zbyt niskich inwestycji w stosunku do wyższych oszczędności, a za przyczyny takiego stanu gospodarki Stanów Zjednoczonych uważał spadającą innowacyjność i starzenie się społeczeństwa” [Mucha-Leszko B. 2016, s. 436-449]. Nawiązujący do teorii Hansena autor hipotezy "nowej sekularnej stagnacji” (New Secular Stagnation Hypothesis), Lawrence Summers, wskazuje na wyraźnie nasilające się czynniki zwiększające ryzyko sekularnej stagnacji.

Stagnacja - przykłady

• Przykład 1: Stagnacja gospodarcza. Wiele państw, w tym Stany Zjednoczone, doświadczyło stagnacji gospodarczej w latach 70. XX wieku. Wtedy to inflacja wzrosła w wyniku wojny w Wietnamie, a nastroje panujące w społeczeństwie skłoniły władze do wprowadzenia wielu restrykcji i podatków, co doprowadziło do spowolnienia tempo wzrostu gospodarczego. Przez dłuższy czas inflacja utrzymywała się na wysokim poziomie, zatrudnienie spadało, a wiele osób starało się o bezrobocie.
• Przykład 2: Stagnacja w karierze zawodowej. Stagnacja w karierze zawodowej może wiązać się z brakiem możliwości awansu zawodowego, długotrwałymi okresami bez zmiany stanowiska lub niską wypłatą, która nie odpowiada wykształceniu lub doświadczeniu danej osoby. Pracownicy często czują się mniej zmotywowani, gdy w ich karierze nie ma widocznych postępów i nie widzą żadnej możliwości rozwoju.
• Przykład 3: Stagnacja relacji międzyludzkich. Stagnacja relacji międzyludzkich może pojawić się, gdy para lub znajomi zaczynają spędzać coraz mniej czasu razem, a ich interakcje ograniczają się do wymiany uprzejmości lub wspólnego oglądania telewizji. Może to być spowodowane rutyną lub brakiem zainteresowania, i może prowadzić do osłabienia więzi i zaniku zaangażowania wewnątrz znajomości.

Stagnacja - mocne strony

Stagnacja może mieć pewne korzyści:

• Stagnacja może zapewnić korzystne warunki dla niektórych sektorów gospodarki. Na przykład w sytuacji stałego poziomu cen producenci i przedsiębiorcy mogą w pełni wykorzystać istniejące zasoby produkcyjne i technologie, aby poprawić produktywność.
• Stagnacja może również oznaczać więcej stabilności w gospodarce. Stały poziom aktywności gospodarczej pozwala przedsiębiorstwom i pracownikom na lepsze przewidywanie sytuacji finansowej i zarządzanie zasobami.
• Stagnacja może także oznaczać niższe ceny energii i innych środków produkcji. Oznacza to, że będą mniejsze koszty produkcji i zmniejszone ceny dla konsumentów.
• Stagnacja może również prowadzić do wzrostu wyników w badaniach i rozwoju technologii. Przy stałych poziomach cen i wzrostu wolne środki przedsiębiorstw mogą być skierowane na badania i rozwój.

Stagnacja - ograniczenia

Poniżej przedstawiono ograniczenia i słabe strony stagnacji:

• Spadek inwestycji - Stagnacja może spowodować spadek inwestycji ze względu na zmniejszony popyt na towary i usługi. Oznacza to, że przedsiębiorstwa nie będą miały motywacji do inwestowania i do tworzenia nowych miejsc pracy.
• Spadek dochodu narodowego - Stagnacja może prowadzić do spadku dochodu narodowego jako całości. Oznacza to, że mniej pieniędzy zostanie przeznaczonych na ważne inwestycje publiczne, takie jak edukacja, zdrowie oraz infrastruktura.
• Spadek aktywności gospodarczej - Stagnacja może prowadzić do spadku aktywności gospodarczej, ponieważ przedsiębiorstwa nie będą mogły zarobić tyle, ile oczekują. Oznacza to, że będą one skłonne do przestojów lub obniżania cen, aby utrzymać się na rynku.
• Większe bezrobocie - Stagnacja może prowadzić do wzrostu bezrobocia, ponieważ przedsiębiorstwa będą skłonne do zwalniania pracowników w celu redukcji kosztów. Oznacza to, że wielu ludzi może stracić pracę, co może mieć negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i finansowe społeczeństwa.
• Spadek tempa wzrostu gospodarczego - Stagnacja spowoduje spadek tempa wzrostu gospodarczego, ponieważ przedsiębiorstwa będą skłonne do wykorzystania mniejszych zasobów niż zwykle. Oznacza to, że produkcja i inwestycje będą spadać, co może mieć negatywny wpływ na kondycję gospodarczą kraju.

Stagnacja - metody ograniczania skutków

Poniżej wymienione są inne metody lub podejścia związane z stagnacją:

• Zmniejszenie podatków: jest to metoda stosowana w celu stymulowania gospodarki i poprawy jej wzrostu. Gdy podatki są niższe, firmy mają więcej pieniędzy do inwestowania, dzięki czemu mogą tworzyć więcej miejsc pracy i wspierać wzrost gospodarczy.
• Usprawnienie rynku: usprawnienie rynku polega na usunięciu przeszkód, które utrudniają wzrost gospodarczy, takich jak zbyt wysokie stawki podatkowe, niedostateczna dostępność kredytów i regulacje rynkowe. Usprawnienie rynku może pomóc w stymulowaniu wzrostu gospodarczego i zmniejszeniu bezrobocia.
• Stymulowanie konsumpcji: jest to metoda stosowana w celu zwiększenia zapotrzebowania na rynku. Może to być wykonane poprzez zmniejszenie podatków lub wprowadzenie programów pomocy społecznej, aby pomóc ludziom w uzyskaniu dostępu do produktów i usług w konkurencyjnych cenach.
• Inwestycje w rozwój infrastruktury: jest to metoda stosowana w celu poprawy jakości usług publicznych, takich jak transport, edukacja, opieka zdrowotna i inne. Inwestycje w infrastrukturę mogą przyczynić się do zwiększenia produktywności i poprawy jakości życia ludności.
• Reindustrializacja: reindustrializacja polega na przywróceniu lub stworzeniu nowych gałęzi przemysłu, aby zwiększyć zatrudnienie i poprawić wzrost gospodarczy. Celem tego podejścia jest ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do nowych technologii, surowców i usług, które mogą poprawić ich wydajność.

Bibliografia

• Dach Z. (2004) Podstawy makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
• Foster J.B. McChesney R.W. (2014) Kryzys bez końca, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa
• Grabowiecki J. (2005) Przyczyny stagnacji gospodarczej Japonii, Gospodarka Narodowa nr 5-6, Białystok
• Hübner D. i in. (1994) Koniunktura gospodarcza, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Mączyńska E. (2015) Potencjał rozwojowy Polski w kontekście hipotezy o nowej sekularnej stagnacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 854, Szczecin
• Mucha-Leszko B. (2016) Przyczyny słabego ożywienia koniunktury gospodarczej w strefie euro w świetle hipotezy o nowej sekularnej stagnacji, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 449, Wrocław

Autor: Sylwia Jałowiec