Siła wyższa

Siła wyższa (łac. vis maior). W Kodeksie cywilnym brak jest legalnej definicji siły wyższej, chociaż pojęcie to występuje w kilku jego przepisach [m.in. art. 433, 435 §1 oraz art. 846] oraz innych aktach prawnych (prawo wekslowe, prawo przewozowe, prawo ubezpieczeniowe).

Zgodnie z definicją słownikową zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN siła wyższa jest to "zdarzenie, którego nie można przewidzieć ani któremu nie można zapobiec" .

Orzeczenia prawne dotyczące siły wyższej

Aby odpowiedzieć na pytanie dotyczące definicji prawnej oraz zakresu jej stosowania należy korzystać z orzeczeń SN:

• "Siła wyższa musi być zdarzeniem zewnętrznym w stosunku do powołującego się na nią podmiotu. Stan określany w ten sposób powinien istnieć obiektywnie, a więc musi być widoczny i sprawdzalny dla nieuprzedzonego obserwatora; nie może być np. wytworem wyobraźni. Odnośnie do natężenia wpływu tego zdarzenia na działanie lub zaniechanie przeważa tzw. teoria obiektywna nie dopuszczająca, aby miarodajna była wyłącznie ocena podmiotu powołującego się na siłę wyższą. Jednak stosowanie tej teorii musi odbywać się z uwzględnieniem okoliczności ocenianych indywidualnie dla danego przypadku, zatem ocena powinna być dokonywana "z zewnątrz", ale przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji ocenianego" ,
• "Utrwalone w orzecznictwa pojęcie "siły wyższej", obejmuje nie dające się przewidzieć ani zapobiec zdarzenie zewnętrzne związane z działaniem sił przyrody, stanem klęski żywiołowej, wojną czy zamieszkami zakłócającymi porządek społeczny",
• "Odpowiedzialność deliktowa jest wyłączona z powodu siły wyższej m.in. wówczas, gdy między zdarzeniem mającym cechy siły wyższej a powstaniem szkody zachodzi bezpośredni związek przyczynowy oraz gdy szkoda powstaje w momencie działania siły wyższej. Natomiast nie można się powoływać na siłę wyższą jako na okoliczność wyłączającą odpowiedzialność wtedy, gdy szkoda powstała w wyniku nieusunięcia zagrażających bezpieczeństwu skutków działania siły wyższej, jeżeli można im zapobiec przez ich zlikwidowanie lub przez skuteczne ostrzeżenie przed grożącym niebezpieczeństwem za pomocą powszechnie przyjętych środków" .

Podsumowując, za definicję siły wyższej na podstawie Wyroku WSA można uznać zdarzenie:

• pochodzące z otoczenia (zewnętrzne),
• będące niemożliwe do przewidzenia, na które nie jesteśmy przygotowani i które posiada nadzwyczajny charakter,
• którego skutkom nie możemy zapobiec korzystając z obecnego stanu wiedzy oraz najnowszej technologii.

Klauzule dotyczące siły wyższej w umowach

W praktyce biznesowej klauzule dotyczące siły wyższej są często zawierane w umowach i określają, jakie skutki niewykonania lub opóźnienia wykonania zobowiązań będą miały miejsce w przypadku wystąpienia takiej sytuacji. Klauzule te mogą zawierać warunki zwolnienia z odpowiedzialności, zmianę terminów lub warunków umowy, a także prawo do jej rozwiązania.

Należy zauważyć, że klauzule dotyczące siły wyższej muszą być jasne i precyzyjne, aby uniknąć rozbieżności interpretacyjnych. Strony umowy powinny dokładnie określić, jakie zdarzenia kwalifikują się jako siła wyższa i jakie będą miały skutki dla wykonania umowy.

W przypadku wystąpienia sytuacji siły wyższej, strony umowy powinny współpracować i podejmować wszelkie możliwe działania w celu minimalizacji skutków takiego zdarzenia. W razie sporu, sądy będą analizować zarówno postanowienia umowy, jak i obiektywne okoliczności, aby ustalić, czy dana sytuacja kwalifikuje się jako siła wyższa.

Wnioskując, mimo braku legalnej definicji siły wyższej w polskim Kodeksie cywilnym, istnieje wiele orzeczeń sądowych oraz definicji w słownikach, które pomagają zrozumieć to pojęcie. Klauzule dotyczące siły wyższej w umowach są ważnym narzędziem, które umożliwiają stronom umowy elastyczność i ochronę w przypadku wystąpienia nieprzewidywalnych i niekontrolowanych zdarzeń.

Elementy siły wyższej

Zdarzenie zewnętrzne

Zdarzenie zewnętrzne jest jednym z kluczowych elementów, które wpływają na pojęcie siły wyższej. Charakterystyka zdarzenia zewnętrznego w kontekście siły wyższej polega na jego niezależności od woli człowieka oraz na jego wpływie na sytuację, w której się znajduje. Zdarzenie zewnętrzne jest czymś, co wykracza poza naszą kontrolę i może mieć istotne konsekwencje.

Przykładem zdarzenia zewnętrznego może być na przykład trzęsienie ziemi, powódź, wypadek samochodowy lub nagła choroba. W takich przypadkach człowiek nie ma wpływu na to, czy te zdarzenia się wydarzą czy nie, ani na ich skutki. Są one nieprzewidywalne i mogą mieć ogromny wpływ na nasze życie.

Obiektywność i nieprzewidywalność zdarzenia

Obiektywność i nieprzewidywalność zdarzenia są kolejnymi istotnymi elementami, które wpływają na ocenę siły wyższej. Obiektywność oznacza, że zdarzenie jest prawdziwe i niezależne od naszych subiektywnych przekonań. Nieprzewidywalność natomiast oznacza, że nie możemy przewidzieć i kontrolować tego, co się wydarzy.

Wpływ obiektywności i nieprzewidywalności na ocenę siły wyższej polega na tym, że zdarzenie, które spełnia te kryteria, jest uznawane za siłę wyższą. Innymi słowy, jeśli zdarzenie było obiektywne i nieprzewidywalne, nie możemy obarczać za nie odpowiedzialności człowieka. Oznacza to, że siła wyższa była niezależna od naszej woli i nie mogliśmy tego uniknąć.

Przykładem obiektywnego i nieprzewidywalnego zdarzenia może być nagły atak terrorystyczny lub epidemia. Nikt nie jest w stanie przewidzieć, kiedy i gdzie takie zdarzenie się wydarzy. Nie możemy również kontrolować tego, czy zostaniemy nim dotknięci. To jest właśnie kluczowy element siły wyższej - brak naszej kontroli i predyspozycji do przewidzenia.

Teoria obiektywna i jej znaczenie w ocenie siły wyższej

Teoria obiektywna jest jednym z podejść, które pomagają nam zrozumieć pojęcie siły wyższej. Zakłada ona, że są pewne zdarzenia i okoliczności, które są niezależne od naszej woli i które wpływają na nasze życie. Teoria obiektywna podkreśla, że nie możemy kontrolować wszystkiego i że niektóre rzeczy są poza naszym zasięgiem.

Wyjaśnienie teorii obiektywnej polega na uznanie, że istnieją pewne siły i okoliczności, które działają na nas niezależnie od naszych działań. To są rzeczywistości, które nie podlegają naszej kontroli i których nie możemy przewidzieć. Teoria obiektywna przyznaje, że siła wyższa jest czymś, czego nie możemy uniknąć i że musimy się do niej dostosować.

Porównanie teorii obiektywnej z innymi podejściami może pomóc nam lepiej zrozumieć różne perspektywy na temat siły wyższej. Istnieją inne teorie i filozofie, które analizują to zagadnienie z różnych punktów widzenia. Jednak teoria obiektywna wydaje się być szczególnie ważna, ponieważ podkreśla nasze ograniczenia i niezależność pewnych zdarzeń od naszej woli.

Przeanalizowanie elementów siły wyższej, takich jak zdarzenia zewnętrzne, obiektywność i nieprzewidywalność, oraz teoria obiektywna, pomaga nam lepiej zrozumieć to pojęcie i jak wpływa ono na nasze życie. Siła wyższa jest czymś, co jest nieodłączną częścią naszego doświadczenia i może mieć ogromny wpływ na nasze wybory i decyzje.

Konsekwencje siły wyższej

Wyłączenie odpowiedzialności deliktowej

W przypadku wystąpienia siły wyższej, odpowiedzialność deliktowa może zostać wyłączona. Istnieją określone zasady, które regulują ten proces. Jedną z nich jest konieczność udowodnienia, że zdarzenie nie było możliwe do przewidzenia lub uniknięcia. Jeżeli zdarzenie wynikało z siły wyższej, która była nieprzewidywalna i niemożliwa do uniknięcia, osoba odpowiedzialna nie będzie ponosić konsekwencji deliktowych.

W orzecznictwie można znaleźć liczne przykłady, które dotyczą wyłączenia odpowiedzialności deliktowej w przypadku siły wyższej. Na przykład, w jednym z przypadków sąd uznał, że powództwo o odszkodowanie w związku z zalaniem mieszkania nie może być uwzględnione, ponieważ zalanie było spowodowane powodzią, która stanowiła siłę wyższą niezależną od działań oskarżonego.

Związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

W przypadku siły wyższej, istnieje wymóg istnienia bezpośredniego związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą. Oznacza to, że zdarzenie musi być bezpośrednią przyczyną szkody, a nie jedynie odległym czynnikiem. W przypadku siły wyższej, związek przyczynowy jest szczególnie istotny, ponieważ konieczne jest udowodnienie, że szkoda nie byłaby w żaden sposób możliwa do uniknięcia bez wystąpienia siły wyższej.

Przykłady związku przyczynowego w przypadku siły wyższej mogą obejmować sytuacje, takie jak nagłe uwolnienie energii w wyniku trzęsienia ziemi, które powoduje zawalenie się budynku i spowodowanie szkód materialnych lub fizycznych. W takim przypadku istnieje bezpośredni związek przyczynowy między trzęsieniem ziemi a szkodą.

Moment powstania szkody w kontekście siły wyższej

W przypadku siły wyższej, konieczne jest, aby szkoda powstała w momencie działania siły wyższej. Oznacza to, że szkoda musi być wynikiem bezpośredniego wpływu siły wyższej. Jeżeli szkoda powstała przed wystąpieniem siły wyższej lub po zakończeniu jej działania, to nie będzie można jej przypisać sile wyższej.

Przykłady momentu powstania szkody w przypadku siły wyższej mogą obejmować sytuacje, takie jak zniszczenie budynku w wyniku trzęsienia ziemi. W tym przypadku, szkoda powstała w momencie trzęsienia ziemi, gdy siła wyższa bezpośrednio wpłynęła na strukturę budynku i spowodowała jego zawalenie.

Możliwość zapobieżenia zagrożeniu lub ostrzeżenia

W niektórych przypadkach, mimo wystąpienia siły wyższej, odpowiedzialność deliktowa nie zostanie wyłączona, jeżeli istniała możliwość zapobieżenia zagrożeniu lub udzielenia ostrzeżenia. Oznacza to, że jeżeli osoba odpowiedzialna mogła podjąć odpowiednie środki ostrożności w celu minimalizacji szkody lub ostrzec potencjalne ofiary, to nie będzie mogła powołać się na siłę wyższą jako usprawiedliwienie.

Przykłady sytuacji, w których można zapobiec zagrożeniu, mogą obejmować sytuacje, takie jak katastrofy naturalne, które są przewidywalne. Jeżeli osoba odpowiedzialna posiadała informacje o nadchodzącym zagrożeniu i mogła podjąć środki ostrożności w celu minimalizacji szkody lub ostrzeżenia osób narażonych, to nie będzie mogła powołać się na siłę wyższą jako usprawiedliwienie.

Praktyczne zastosowanie siły wyższej

Zwolnienie z obowiązku spełnienia umowy lub wstrzymanie jej wykonania

W przypadku wystąpienia siły wyższej, która uniemożliwia wykonanie umowy, strony mogą być zwolnione z obowiązku jej spełnienia. Warunkiem zwolnienia jest jednak spełnienie określonych kryteriów, takich jak:

• Niewystąpienie winy lub zaniedbania ze strony osoby, której dotyczy umowa.
• Nieprzewidywalność i niekontrolowalność zdarzenia uniemożliwiającego wykonanie umowy.
• Brak możliwości podjęcia rozsądnych działań w celu uniknięcia konsekwencji siły wyższej.

Jeżeli te warunki zostaną spełnione, strony mogą uniknąć odpowiedzialności za niewykonanie umowy.

W niektórych przypadkach, pomimo wystąpienia siły wyższej, strony mogą zdecydować się na wstrzymanie wykonania umowy zamiast jej natychmiastowego zakończenia. Jest to możliwe, jeśli istnieje nadzieja na kontynuację wykonania umowy po ustąpieniu okoliczności siły wyższej. W przypadku wstrzymania wykonania umowy, strony zawierają porozumienie w sprawie tymczasowego zawieszenia jej wykonania i ustalają warunki jego wznowienia w przypadku ustąpienia siły wyższej.

Renegocjacja warunków umowy w przypadku wystąpienia siły wyższej

W przypadku wystąpienia siły wyższej, strony umowy mogą zdecydować się na renegocjację warunków umowy w celu dostosowania jej do nowych okoliczności. Procedura renegocjacji zwykle obejmuje:

• Zidentyfikowanie zmian w okolicznościach, które uniemożliwiają wykonanie umowy.
• Określenie nowych warunków umowy, uwzględniających wystąpienie siły wyższej.
• Negocjacje między stronami w celu osiągnięcia porozumienia w sprawie nowych warunków umowy.
• Formalne zaakceptowanie nowych warunków umowy i ich zatwierdzenie.

Przykładem renegocjacji warunków umowy z powodu siły wyższej może być umowa ubezpieczeniowa na budowę. Jeśli wystąpi siła wyższa, na przykład powódź, która spowoduje znaczne opóźnienie w budowie, strony mogą zdecydować się na renegocjację warunków umowy, takich jak nowy termin zakończenia budowy lub dostosowanie odszkodowania w przypadku wystąpienia szkód. Renegocjacja umowy pozwala stronom na dostosowanie się do nowych okoliczności i minimalizację skutków siły wyższej.

Obrona przed roszczeniami odszkodowawczymi poprzez powołanie się na siłę wyższą

Siła wyższa może stanowić skuteczną obronę przed roszczeniami odszkodowawczymi za niewykonanie umowy. Jeśli strona nie jest w stanie spełnić swoich zobowiązań z powodu wystąpienia siły wyższej, może powołać się na nią jako usprawiedliwienie dla niewykonania umowy. W przypadku skutecznego powołania się na siłę wyższą, strona może uniknąć odpowiedzialności za ewentualne roszczenia odszkodowawcze.

Przykładem obrony przed roszczeniami odszkodowawczymi z powodu siły wyższej może być sytuacja, w której firma transportowa nie jest w stanie dostarczyć zamówionego towaru na czas ze względu na nieprzewidziane okoliczności, takie jak strajk pracowników portu. Jeśli firma transportowa powoła się na siłę wyższą jako przyczynę opóźnienia, może uniknąć roszczeń odszkodowawczych ze strony klienta.

Wyłączenie odpowiedzialności za szkody wynikające z siły wyższej

W niektórych umowach, strony mogą zawrzeć klauzule wyłączające odpowiedzialność za szkody wynikające z siły wyższej. Warunkiem wyłączenia odpowiedzialności jest zwykle spełnienie określonych kryteriów, takich jak:

• Wyraźne określenie siły wyższej w umowie.
• Brak winy lub zaniedbania ze strony osoby, której dotyczy umowa.
• Powiadomienie drugiej strony o wystąpieniu siły wyższej w określonym terminie.

Jeśli te warunki zostaną spełnione, strona nie będzie ponosić odpowiedzialności za szkody wynikające z siły wyższej.

Przykładem wyłączenia odpowiedzialności za szkody z powodu siły wyższej może być umowa ubezpieczeniowa na mienie. Jeżeli wystąpi siła wyższa, na przykład pożar, który spowoduje zniszczenie obiektu ubezpieczonego, firma ubezpieczeniowa może wyłączyć odpowiedzialność za szkody wynikłe z tego zdarzenia. Klauzula wyłączająca odpowiedzialność za szkody z powodu siły wyższej chroni firmę ubezpieczającą przed koniecznością wypłaty odszkodowania w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności.

Zarządzanie siłą wyższą

Metody analizy ryzyka i zarządzania kryzysowego

Analiza ryzyka odgrywa kluczową rolę w identyfikacji zdarzeń siły wyższej. Polega ona na dokładnym badaniu potencjalnych zagrożeń i ich wpływu na organizację. W przypadku siły wyższej, analiza ryzyka ma na celu określenie prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia oraz jego skutków dla działalności firmy.

W procesie analizy ryzyka należy uwzględnić różne czynniki, takie jak zmiany w otoczeniu biznesowym, zmienne warunki atmosferyczne, katastrofy naturalne czy konflikty polityczne. Wykorzystując odpowiednie narzędzia i techniki, można dokładnie ocenić ryzyko związane z tymi zdarzeniami i opracować odpowiednie strategie zarządzania.

Zarządzanie kryzysowe odgrywa kluczową rolę w minimalizacji skutków siły wyższej. Polega ono na szybkiej reakcji na występujące zdarzenia i skutecznym zarządzaniu nimi. W przypadku siły wyższej, zarządzanie kryzysowe ma na celu ograniczenie negatywnych konsekwencji dla organizacji i jej interesariuszy.

W ramach zarządzania kryzysowego, należy opracować odpowiednie plany i procedury działania, które zostaną wdrożone w przypadku wystąpienia zdarzenia siły wyższej. Należy również zidentyfikować kluczowych decydentów i odpowiednich specjalistów, którzy będą odpowiedzialni za koordynację działań w sytuacji kryzysowej.

Planowanie awaryjne i zarządzanie ciągłością działania

Planowanie awaryjne i zarządzanie kontynuacją działalności są istotne w przypadku siły wyższej, ponieważ umożliwiają organizacji szybką reakcję na występujące zdarzenia i minimalizację zakłóceń w działalności.

W ramach planowania awaryjnego, należy opracować odpowiednie procedury i plany działania, które zostaną wdrożone w przypadku wystąpienia siły wyższej. Należy również przeprowadzić regularne ćwiczenia i szkolenia personelu, aby zapewnić skuteczną reakcję na różne scenariusze kryzysowe.

Przykłady planowania awaryjnego i zarządzania kontynuacją działalności w przypadku siły wyższej mogą obejmować różne sektory i branże. Na przykład, w sektorze finansowym, banki opracowują plany awaryjne, które obejmują m.in. zabezpieczenie danych klientów, zapewnienie ciągłości obsługi klienta i zarządzanie ryzykiem finansowym.

W sektorze IT, firmy mogą opracować plany awaryjne, które obejmują m.in. zabezpieczenie danych, przywracanie systemów informatycznych i minimalizację przestojów w dostępności usług.

Monitorowanie, wczesne ostrzeganie i zarządzanie relacjami

Monitorowanie i wczesne ostrzeganie odgrywają kluczową rolę w identyfikacji zdarzeń siły wyższej. Poprzez systematyczne monitorowanie otoczenia biznesowego i analizę zgromadzonych danych, można wykryć sygnały wskazujące na możliwe zagrożenia.

Wczesne ostrzeganie umożliwia organizacji szybką reakcję na występujące zagrożenia i podjęcie odpowiednich działań zaradczych. Dzięki temu, możliwe jest minimalizowanie skutków siły wyższej i ochrona interesów organizacji oraz jej interesariuszy.

Zarządzanie relacjami z interesariuszami odgrywa istotną rolę w reakcji na siłę wyższą. W przypadku wystąpienia zdarzenia siły wyższej, organizacja musi skutecznie komunikować się z interesariuszami i informować ich o podejmowanych działaniach.

Ważne jest również uwzględnienie potrzeb i oczekiwań interesariuszy w procesie zarządzania kryzysowego. Dzięki temu, możliwe jest utrzymanie zaufania i lojalności interesariuszy w trudnych sytuacjach.

Wykorzystanie technologii informatycznych i systemów monitorowania

Zastosowanie technologii informatycznych w monitorowaniu i analizie zdarzeń siły wyższej umożliwia organizacji szybką reakcję i skuteczne zarządzanie kryzysowe. Dzięki odpowiednim systemom informatycznym, można zbierać, analizować i interpretować duże ilości danych, co umożliwia identyfikację zagrożeń i podejmowanie odpowiednich działań.

Przykładem zastosowania technologii informatycznych w monitorowaniu zdarzeń siły wyższej może być system monitorujący ruch lotniczy, który umożliwia identyfikację potencjalnych zagrożeń i koordynację działań w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej.

Przykłady systemów monitorowania wykorzystywanych w reakcji na siłę wyższą mogą obejmować różne dziedziny. W sektorze energetycznym, mogą to być systemy monitorujące sieci elektroenergetyczne, które umożliwiają szybką lokalizację i naprawę awarii. W sektorze transportu, mogą to być systemy monitorujące ruch drogowy, które umożliwiają identyfikację potencjalnych zagrożeń i optymalizację ruchu w przypadku wystąpienia siły wyższej, takiej jak wypadek drogowy czy trudne warunki atmosferyczne.

Zarządzanie zmianą i zarządzanie wiedzą

Zarządzanie zmianą odgrywa istotną rolę w kontekście siły wyższej. W przypadku wystąpienia zdarzenia siły wyższej, organizacja musi być elastyczna i gotowa do wprowadzania zmian w swojej strategii i działaniach.

Zarządzanie zmianą umożliwia organizacji dostosowanie się do nowych warunków i skuteczne reagowanie na występujące zagrożenia. Wprowadzanie zmian może obejmować m.in. modyfikację procesów, restrukturyzację organizacji czy wprowadzenie nowych technologii.

Wykorzystanie zarządzania wiedzą jest istotne w reakcji na zdarzenia siły wyższej. W przypadku wystąpienia siły wyższej, organizacja musi być w stanie szybko gromadzić, przetwarzać i wykorzystywać informacje, aby podejmować skuteczne decyzje.

Zarządzanie wiedzą umożliwia organizacji skuteczne wykorzystanie zgromadzonej wiedzy i doświadczenia w reakcji na zagrożenia. Przykładem zastosowania zarządzania wiedzą w reakcji na siłę wyższą może być tworzenie baz danych z informacjami na temat dotychczasowych przypadków siły wyższej i opracowywanie najlepszych praktyk w zarządzaniu kryzysowym.

Siła wyższa — artykuły polecane

Tajemnica zawodowa — Oszczerstwo — Oszustwo — Dane osobowe — Anonimizacja danych — Nacjonalizacja — Czynność procesowa — Pozwolenie zintegrowane — Prawo własności

Bibliografia

• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gniewek E., Machnikowski P. (red.) (2017), Kodeks cywilny. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Sobczyk M. (2001), Pojęcie siły wyższej (force majeure) w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Kwartalnik Prawa Publicznego
• Superson-Polowiec B. (2013), Granice swobodnego kształtowania klauzuli siły wyższej przez ubezpieczyciela, Acta Universitatis Lodziensis Folia Iuridica 72
• Śmieja A. (2014), Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch przedsiębiorstwa (art. 435 k.c.), Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 372
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 9 kwietnia 2014 r (Sygn. akt I ACa 700/13)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2002 r. IV CKN 629/00
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1989 r., I CR 378/89)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1953 r., sygn. I C 60/53 (opubl. OSN 1954, nr II, poz. 35)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1952 r. sygn. C 962/51 (opubl. OSN 1954, nr I, poz. 2)
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1962 r. sygn. I CR 34/62 (opubl. OSNCP 1963, nr 12, poz. 262)
• Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 19 marca 2014 roku (Sygn. akt II Ca 714/13)
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2011 r (III SA/Wa 2762/10)
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 6 marca 2014 r (II SA/Gl 1443/13)

Autor: Mateusz Richter