Oszczerstwo

Oszczerstwo, inaczej znane jako zniesławienie, pomówienie lub kalumnia, polega na pomawianiu innej osoby, grupy osób, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności

TL;DR

Artykuł omawia definicję oszczerstwa, różnice między obecnymi a poprzednimi regulacjami prawnymi oraz przedmiot ochrony w przypadku zniesławienia. Nowy Kodeks karny wprowadza nowy typ kwalifikowany przestępstwa zniesławienia, a maksymalny wymiar kary za to przestępstwo to rok pozbawienia wolności. Przedmiotem ochrony jest godność ludzka i dobre imię człowieka. Oszczerstwo może popełnić każdy, a istotą oszczerstwa jest pomawianie.

Ujęcia oszczerstwa

Powyższe ujęcie różni się od przyjętych w art. 255 k.k. z 1932 r. i w art. 178 k.k. z 1969 r. tylko nieznacznie odmiennym określeniem podmiotu, który może być pomówiony (przedmiotu czynności wykonawczej). Według art. 255 k.k. z 1932 r. pomówienie mogło się odnosić, oprócz tego, że do osoby lub do grupy osób, także do instytucji lub zrzeszenia (choćby nie miały osobowości prawnej). Natomiast według art. 178 k.k. z 1969 r. - do instytucji. Rozbieżności te nie mają zasadniczego znaczenia, ponieważ w pojęciu "instytucji" (k.k. z 1969 r.) zawarte jest bez wątpienia również zrzeszenie (k.k. z 1932 r.). Jednak w art. 212 k.k. wyszczególniono, obok osoby lub grupy osób, także instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej. Wyróżnienie to dąży z jednej strony do podkreślenia, że posiadanie osobowości prawnej przez podmiot pomówiony nie jest warunkiem przestępności działania sprawcy zniesławienia, z drugiej natomiast do rozszerzenia zakresu ochrony prawnokarnej.

Fundamentalna różnica między ujęciem obecnego i poprzednio obowiązującego Kodeksu karnego sprowadza się do odejścia od kwalifikowanego typu przestępstwa zniesławienia określonego w art. 178 k.k. z 1969 r., nazywanego oszczerstwem (celowe rozgłaszanie nieprawdziwego zarzutu dla poniżenia kogoś) i wprowadzenia w jego miejsce innego kwalifikowanego typu zniesławienia, popełnionego za pośrednictwem środków masowego przekazu (art. 212 k.k.). Oczywiście rezygnacja z osobnej typizacji oszczerstwa nie oznacza dekryminalizacji. Zachowanie kwalifikowane wcześniej (z art. 178 k.k. z 1969 r.) podlega dziś kwalifikacji w ramach art. 212 k.k. i tylko w tym sensie zdezaktualizowało się zawarte w zbiorze orzecznictwo, które odnosi się do oszczerstwa.

Obecne regulacje prawne

Nowe wyjście zostało zawarte w art. 213 k.k. W przeciwieństwie do art. 179 k.k. z 1969 r., wyłączenie odpowiedzialności odnosi się (pod warunkami zawartymi w tej regulacji prawnej) tylko do zarzutów obiektywnie prawdziwych, podczas gdy uprzednio następowało również wtedy, gdy sprawca działał w przeświadczeniu opartym na uzasadnionych podstawach, iż zarzut jest zgodny z prawdą. Jeszcze w inny sposób kwestia ta była uregulowana w art. 255 k.k. z 1932 r., który generalnie nie brał pod uwagę odpowiedzialności tego, kto wnosił zarzut obiektywnie prawdziwy, podczas kiedy zarówno w art. 179 k.k. z 1969 r., jak i w art. 213 k.k. uzależniono wyłączenie odpowiedzialności za publiczne podniesienie lub rozgłaszanie prawdziwego zarzutu od tego, czy sprawca działał w obronie społecznie uzasadnionej sprawy. W świetle art. 259 k.k. z 1932 r. kwestia ta miała znaczenie tylko dla oceny granic dopuszczalności dowodu prawdy. Wymienione tu różnice uregulowań w poszczególnych kodeksach mają znaczenie przy ocenie aktualności zawartych w zbiorze tez orzeczeń Sądu Najwyższego.

W nowym Kodeksie karnym odmiennie została opisana sankcja za przestępstwo zniesławienia w typie podstawowym. Obecnie maksymalny wymiar kary za to przestępstwo wynosi rok pozbawienia wolności (art. 178 k.k. z 1969 r. - 2 lata pozbawienia wolności). Nowy typ kwalifikowany zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat (w art. 178 k.k. z 1969 r. oszczerstwo było zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat). Czymś nowym jest też zapisana w art. 212 k.k. możliwość orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub na inny cel społeczny, który zostanie wskazany przez pokrzywdzonego.

Przedmiot ochrony

Przedmiotem ochrony występku zniesławienia jest cześć, która wpisuje się w godność ludzką, a także dobre imię człowieka. Wynika to z jego lokalizacji w kodeksie oraz z samego brzmienia przepisu art. 121 k.k.

Cześć przysługuje każdemu człowiekowi i nie jest to zależne od jego reputacji, a co więcej, nie jest to zależne od tego, czy człowiek sam przypisuje sobie tę wartość. Tak rozumiana jest cześć będąca elementem godności ludzkiej, która przysługuje człowiekowi od urodzenia. Można czasami również wskazać na cześć w znaczeniu subiektywnym i obiektywnym

Podmiot

Zniesławienie należy do przestępstw powszechnych, oznacza to, że każdy może je popełnić. W czasach międzywojennych podkreślano, że sprawcą oszczerstwa może być również osoba, która wypowiada się jako urzędnik, ponieważ to nie uprawnia go do świadomego narażania innej osoby na poniżenie lub utratę zaufania

Czynność sprawcza

Istotą oszczerstwa jest pomawianie. Ustawodawca nie precyzuje jednak bliżej tego zagadnienia, a jedynie rozwija je w dalszej części przepisu. Ujmuje on, że pomawianie ma dotyczyć takiego postępowania lub właściwości, które mogą poniżyć inną osobę w opinii publicznej lub narazić ją na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub też rodzaju działalności

Oszczerstwo — artykuły polecane

Zdolność prawna — Abolicja — Podmiot prawa — Zaniechanie — Kodeks cywilny — Zasada prawdy obiektywnej — Prawo — Sankcja — Imperatyw kategoryczny

Bibliografia

• Hofmański P., Satko J. (2002), Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej. Przegląd problematyki. Orzecznictwo (SN 1918-2000). Piśmiennictwo, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków
• Mozgawa M. (red.) (2013), Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Mrozek J. (2012), Przestępstwo pomówienia (zniesławienia) w teorii prawa karnego materialnego, Studia Ełckie, nr 14
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
• Wojciechowski J. (2000), Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej. Rozdział XXVII Kodeksu karnego. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Zgoliński I. (2013), Zniesławienie w polskim prawie karnym: Zagadnienia teorii i praktyki, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Julia Strojna

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.