Piramida finansowa

Piramida finansowa to jedno z częściej stosowanych oszustw finansowych polegające na wypłacie odsetek (najczęściej wyższych niż rynkowe) od zainwestowanych pieniędzy za pomocą wkładów od nowo pozyskanych klientów zachęconych do inwestycji wyższymi odsetkami.

Schemat Ponziego

Twórcą piramidy finansowej był Charles Ponzi dlatego funkcjonuje ona także pod nazwą "schemat Ponziego". Niedługo po I wojnie światowej Ponzi zaobserwował, że część z firm zajmujących się sprzedażą wysyłkową dołącz Międzynarodowy kupon na odpowiedź, czyli kupon pocztowy umożliwiający jego wymianę w konkretnym kraju na znaczek o określonej wartości. Wymiana Międzynarodowych kuponów na odpowiedź na znaczki w USA była zyskowna. Charles Ponzi wpadł więc na pomysł, aby założyć firmę skupującą kupony, w której można było zarobek na poziomie 40% wkładu w 90 dni. Piramida rosła. Z czasem oferował inwestorom 150% zainwestowanego wkładu, co sprawiało, że byli oni chętni na dalsze inwestycje. Zapotrzebowanie na znaczki spadło więc wypłacanie inwestorów stawało się co raz trudniejsze, ale Ponzi skutecznie usypiał ich czujność. Aby utrzymać funkcjonowanie piramidy, zyski były wypłacane z pieniędzy pozyskanych od nowych inwestorów. W 1920 roku nastąpiło załamanie piramidy finansowej. Charles Ponzi został skazany na 5 lat pozbawienia wolności, z których odsiedział 3,5 roku (Antonowicz P., Szarmach Ł. 2013, s. 7)

Funkcjonowanie piramidy finansowej

Piramida to struktura, w której zysk konkretnego uczestnika zależy od wpłat uczestników będących niżej w tej strukturze. Konieczne jest ciągłe przystępowanie nowych osób, aby zapewnić wypłaty osobom znajdującym się w strukturze. Nowe osoby zainteresowane obietnicą wysokich zarobków powielają ten schemat. Zysk jest zależny od liczby zwerbowanych przez daną osobę uczestników ze względu na wnoszone przez nie opłaty rekrutacyjne. Przy założeniu, że każdy nowy uczestnik zwerbuje sześć kolejnych osób, już przy dziesiątym poziomie piramidy jej liczba byłaby o 60% wyższa niż liczba ludności Polski. Ze względu na ograniczoną zdolność do pozyskiwania nowych osób, struktura ta jest skazana na porażkę.

W klasycznej piramidzie zyski pochodzą od wpłat nowych osób. Mechanizm działania piramid bywa maskowany przez pozorny obrót określonymi aktywami (np. nieruchomościami, złotem) usypiając przy tym czujność inwestorów (Pachucki M. 2016, s. 7-12)

Przykłady znanych piramid finansowych

Największa piramida finansowa świecie została stworzona przez Bernarda Madoffa. Należała ona do elitarnych piramid, ponieważ jej uczestnikami były banki, bogaci inwestorzy, uczelnie wyższe, firmy i instytucje, a minimalna kwota inwestycji wynosiła 10 mln dolarów. Madoff początkowo inwestował w papiery wartościowe i nieruchomości. W momencie likwidacji piramidy, okazało się, że od 13 lat nie została podjęta żadna inwestycja. Straty wyniosły 65 mld dolarów. W 2009 roku mężczyzna został skazany na 150 lat pozbawienia wolności.

Jedną z bardziej znanych piramid finansowych w Rosji była działalność przedsiębiorstwa MMM stworzona przez Siergieja Mawrodiego. Działała ona w latach 90. i zajmowała się emisją własnych papierów wartościowych, które nigdzie nie były notowane. Z usług MMM skorzystało prawie 5 milionów Rosjan. W 1997 roku firma ogłosiła bankructwo.

W 1989 roku w Polsce powstała pierwsza piramidą finansowa - Bezpieczna Kasa Oszczędności założona przez Lecha Grobelnego, która oferowała lokaty z wysokim oprocentowaniem, sięgającym nawet 300% w skali roku. Zyski miały pochodzić z wymiany walutowej złotówek na dolary. Załamanie piramidy nastąpiło po niespełna roku.

Najbardziej znaną piramidą finansową w Polsce była instytucja parabankowa Amber Gold. Oferowała ona lokaty w złoto, srebro i platynę, gwarantując wysokie zyski. Minimalny wkład wynosił 1 000 złotych. Po czterech latach działalności firma ogłosiła upadłość. Straty klientów wyniosły 670 mln złotych.

Maskowanie mechanizmu piramid finansowych

Aby ukryć charakter piramidy finansowej, jej operatorzy często twierdzą, że generują zyski poprzez obrót aktywami, takimi jak nieruchomości, waluty czy surowce. Jednak w większości przypadków nie ma żadnej realnej działalności gospodarczej, a pieniądze są wypłacane z wpłat nowych uczestników.

W niektórych przypadkach piramidy finansowe maskują swoje mechanizmy, prezentując się jako firmy działające w branży marketingu wielopoziomowego (MLM). MLM jest legalnym modelem biznesowym, w którym sprzedawcy otrzymują prowizje za sprzedaż produktów oraz za rekrutowanie nowych sprzedawców. Jednak w przypadku piramid finansowych, model MLM jest wykorzystywany jako pretekst do wprowadzenia nowych uczestników i finansowania zysków dla starszych uczestników.

Manipulacja psychologiczna i presja społeczna

Piramidy finansowe przyciągają uczestników obietnicą szybkich i łatwych zysków. Operatorzy piramid często wykorzystują chwytliwe hasła, takie jak "inwestycja życia" lub "nigdy nie przegap takiej okazji". Obietnice te wpływają na psychologię potencjalnych inwestorów, którzy chcą szybko pomnożyć swoje pieniądze.

W piramidach finansowych często wykorzystuje się siłę grupy i presję społeczną, aby przyciągnąć nowych uczestników. Operatorzy piramid często twierdzą, że udział w piramidzie jest ekskluzywny i dostępny tylko dla wybranych. To tworzy poczucie przynależności społecznej i presję, aby dołączyć do grupy.

Oznaki i unikanie piramid finansowych

Piramidy finansowe są jednym z najbardziej powszechnych oszustw finansowych, które nękają społeczeństwo. Istnieje wiele oznak, które wskazują na potencjalne zaangażowanie w piramidę finansową.

Jedną z głównych oznak piramidy finansowej jest obietnica nierealnie wysokich zwrotów z inwestycji. Oszuści często sugerują, że można zarobić ogromne sumy pieniędzy w bardzo krótkim czasie, niezależnie od sytuacji na rynku. Takie obietnice są nierzeczywiste i niezgodne z zasadami rynku finansowego.

Piramidy finansowe często operują bez przejrzystości i nie dostarczają jasnych informacji na temat źródeł swoich dochodów. Oszuści mogą unikać udzielania szczegółowych odpowiedzi na pytania dotyczące tego, jak dokładnie generują zyski. To powinno być dla nas sygnałem ostrzegawczym i powodem do weryfikacji wiarygodności danej organizacji czy programu inwestycyjnego.

Edukacja finansowa jako kluczowa w zapobieganiu uczestnictwa w piramidach

Edukacja finansowa jest kluczowa w zapobieganiu uczestnictwa w piramidach finansowych. Ludzie powinni być świadomi zagrożeń związanych z piramidami finansowymi i zdolni do rozpoznawania oznak, które wskazują na oszustwo. Warto inwestować w rozwój umiejętności finansowych, aby być w stanie podjąć mądrzejsze decyzje inwestycyjne i unikać ryzyka.

Świadomość ryzyka inwestycji jest kluczowym elementem w unikaniu piramid finansowych. Ludzie powinni zdawać sobie sprawę, że inwestycje zawsze wiążą się z pewnym stopniem ryzyka, a obietnice nierealnie wysokich zwrotów są podejrzane. Warto zawsze dokładnie analizować potencjalne inwestycje, konsultować się z ekspertami i unikać podejrzanie atrakcyjnych ofert.

Rola regulacji prawnych i organów regulacyjnych

Rządy powinny wprowadzać przepisy, które ograniczą możliwość funkcjonowania piramid finansowych. Przykładowymi regulacjami mogą być wymóg rejestracji firm inwestycyjnych, ograniczenia w obietnicach zwrotów, zwiększenie przejrzystości działalności finansowej i surowsze kary dla oszustów.

Organizacje takie jak Komisja Nadzoru Finansowego mają kluczową rolę w zwalczaniu piramid finansowych. Powinny one prowadzić śledztwa, egzekwować przepisy i informować społeczeństwo o potencjalnych zagrożeniach związanych z piramidami finansowymi. Ważne jest również podejmowanie działań w celu zamknięcia działalności piramid finansowych i ochrony interesów inwestorów.

Rządy powinny współpracować ze sobą w celu zwalczania piramid finansowych na międzynarodowym poziomie. Ważne jest udostępnianie informacji, śledzenie działań oszustów na różnych rynkach finansowych i wzajemne wsparcie w ściganiu przestępców.

Organizacje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, powinny podejmować działania na rzecz zapobiegania piramidom finansowym poprzez prowadzenie kampanii edukacyjnych, wspieranie tworzenia regulacji prawnych i udzielanie wsparcia technicznego dla krajów walczących z tym problemem.

Piramida finansowa — artykuły polecane

Berkshire Hathaway — Lehman Brothers — Golden parachute — EBO — Upadek Continental Illinois — Visa — Krótka sprzedaż — MBO — TARP

Bibliografia

• Antonowicz P., Szarmach Ł. (2013), Teoria i praktyka funkcjonowania piramidy finansowej versus studium przypadku upadłości Amber Gold Sp. z oo., Zarządzanie i Finanse, nr 11
• Masiukiewicz P. (2014). Piramidy finansowe a regulacje i nadzór., Zarządzanie i Finanse, nr 12
• Pachucki M. (2016), Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym, Komisja Nadzoru Finansowego
• Waliszewski K. (2014), Instytucje parabankowe w Polsce - analiza SWOT ich działalności, Współczesne wyzwania rozwoju przedsiębiorstw i regionów, nr 133

Autor: Diana Duda