Konsumpcjonizm

Konsumpcjonizm, najłatwiej mówiąc jest to nadmierna konsumpcja przy której nie liczą się koszty społeczne, indywidualne i ekologiczne. Taka konsumpcja zaspokaja potrzeby wtórne, do których zaliczamy pragnienia związane z pożądaniem władzy, prestiżu, dominacji, wpływów i wyższej pozycji społecznej.

Konsumpcjonizm określany jest jako styl życia, który nastawiony jest w głównej mierze na konsumowanie i posiadanie. Terminem związanym z konsumpcjonizmem jest wspomniana konsumpcja, którą definiuje się jako użytkowanie wytwarzanych dóbr i zaspakajanie poprzez to nieustannie odradzających się potrzeb człowieka .

TL;DR

Konsumpcjonizm to nadmierna konsumpcja, która ignoruje koszty społeczne, indywidualne i ekologiczne. Konsumpcja i konsumpcjonizm różnią się tym, że ten drugi staje się główną siłą napędową społeczeństwa. Konsumpcjonizm ma zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty. Obecnie obserwuje się coraz większą, szybszą i nieprzemyślaną konsumpcję, co prowadzi do marnotrawienia zasobów, złego zagospodarowania czasu i choroby cywilizacyjnej zwaną affluenzą. Możliwe jest jednak wyjście z konsumpcjonizmu poprzez trendów takich jak konsumpcja kolaboratywna, smart shopping, slow life i simple living.

Konsumpcja a konsumpcjonizm

Konsumpcji oraz konsumpcjonizmu nie powinno stosować się zamiennie. Wynika to z faktu, iż konsumpcja jest cechą i zajęciem jednostek, a konsumpcjonizm stanowi atrybut społeczeństwa . Dodatkowo różnicę stanowi fakt, iż konsumpcjonizm pojawia się, gdy konsumpcja staje się główną siłą napędową społeczeństwa oraz przejmuje kluczowe role, np. staje się silniejszym motywem działalności aniżeli praca . Potrzeby stanowią zatem najważniejszą przyczynę dla zaistnienia konsumpcji i konsumpcjonizmu.

Potrzeby a konsumpcjonizm

Potrzeby człowieka, będące podstawą do zaistnienia konsumowania, można podzielić na biologiczne oraz społeczne. Klasyfikację potrzeb, która w większym stopniu powiązana jest z użytkowaniem dóbr zaproponował J. Szczepański wyróżniając potrzeby:

• rzeczywiste - są to naturalne wymogi biologiczne organizmu ludzkiego (np. głód)
• otoczkowe - rozumiane są jako potrzeby wzbogacające, towarzyszące potrzebom biologicznym, np. potrzebę biologiczną może być zaspokojona poprzez zjedzenie kromki chleba, a potrzeba otoczkowa wymaga posiłku w dobrej restauracji
• oraz pozorne, dwie wyżej wymienione grupy potrzeb mogą przekształcić się w potrzeby pozorne będące sztucznym tworem ludzkim, które z reguły mogą być szkodliwe dla zdrowia psychicznego bądź fizycznego

Obecnie mówi się o tendencji jakoby współczesne społeczeństwa kształtowały swoich członków tak, by umieli oraz chcieli podjąć rolę konsumenta oraz aby konsumpcji podporządkowane zostały inne sfery ich życia . Zauważyć to można we wszechobecnych przekazach medialnych gloryfikujących niekończące się kupowanie najróżniejszych produktów, wyrobów, usług.

Konsumpcjonizmowi zarzuca się, iż nie sprzyja cywilizacji w rozumieniu stanu kultury materialnej, stanu środowiska naturalnego oraz funkcjonowania instytucji prospołecznych, osiągniętego przez społeczeństwo w określonej epoce historycznej .

Pozytywne aspekty konsumpcji i konsumpcjonizmu

Konsumpcji, konsumentom oraz cywilizacji konsumpcyjnej oprócz negatywnych zjawisk i następstw przypisuje się również pozytywne aspekty i role do odegrania, m.in.:

1. rozwijanie swoich zainteresowań poprze konsumpcję
2. konsumpcja związana z pracą jest czynnikiem prowadzącym do zdobywania coraz wyższego wykształcenia
3. poprzez rozwój potrzeb rozwija się rynek, tworzą się nowe formy handlu oraz zmienia się struktura gospodarcza
4. rozwija się technika i nauka
5. odpowiednie dawkowanie konsumpcji nie stanowi zagrożenia, a cywilizacja konsumpcyjna powinna kojarzyć się coraz bardziej z rozważnym jej obliczem .

Negatywne aspekty konsumpcjonizmu

• konsumpcjonizm jest przyczyną marnotrawstwa zasobów naturalnych i pracy ludzkiej oraz dóbr,
• ma destrukcyjny wpływ na sferę duchową człowieka, przeciwstawiając się tradycyjnym wartościom,
• prowadzi do sytuacji, gdzie im więcej się posiada, tym jest jeszcze większa chęć posiadania.

Konsumpcjonizm - współcześnie

Coraz częściej we współczesnych czasach głównym kryterium oceniania siebie i innych konsumentów w społeczeństwach rozwiniętych jest to, jak dużo posiadają i co kupują.

Współczesny konsumpcjonizm można opisać poprzez trzy jego zasadnicze elementy:

• materialistyczne podejście do życia,
• skłonność do konsumpcji na pokaz,
• coraz powszechniejsze uzależnienie od kompulsywnego kupowania.

Materializm to zjawisko, w którym centralne miejsce w życiu jednostki zajmuje kupowanie, a sukces definiowany jest przez posiadane przedmioty.

Obecnie obserwuje się coraz większą, szybszą i bardziej nieprzemyślaną konsumpcję, która powoduje trwonienie dóbr i ludzkiej energii (marnotrawstwo produktów przez przemijającą modę lub opakowań, które często są kosztowniejsze niż sam produkt) cz też złe zagospodarowanie czasu (marnowanie go na telewizję, gry komputerowe czy niskiej jakości prasę).

Konsumpcjonizm jako choroba

Zjawisko konsumpcjonizmu zostało uznane za chorobę cywilizacyjną i nazwane affluenza. Ten skrajny przejaw konsumpcjonizmu jest schorzeniem cywilizacyjnym spowodowanym "ciągłym poszukiwaniem satysfakcji w przedmiotach, które nie są w stanie jej dostarczyć" (Kacprzak-Choińska, 2007).

Symptomami tej choroby są:

• napięcie nerwowe,
• pośpiech,
• uczucie nieustannego znużenia i niezadowolenia,
• poczucie ciągłego braku czegoś,

co prowadzi do wręcz obsesyjnego kupowania.

Skutki affluenzy:

• permanentne zadłużenia w bankach,
• pracoholizm,
• pogarszające się stosunki ze społeczeństwem,
• nadmiar odpadów pokonsumpcyjnych,

Choroba ta może prowadzić do występowania takich chorób jak alergie, depresja, otyłość, choroby serca i cukrzyca.

Czy można wyrwać się z konsumpcjonizmu?

Znany izraelski pisarz, Amosa Oza, w wywiadzie dla "Gazety Wyborczej" stwierdził na temat konsumpcjonizmu: "[…] Większość moich znajomych pracuje ciężej niż powinni, po to, żeby zarobić więcej pieniędzy, niż im naprawdę potrzeba, żeby kupować rzeczy, których naprawdę nie potrzebują, po to, żeby zaimponować ludziom, których tak naprawdę nie lubią".

Dla wielu konsumentów, ale również ekonomistów, analityków życia gospodarczego, socjologów i psychologów zajmujących się badaniem zachowań konsumenckich zimnym prysznicem był ostatni kryzys gospodarczy. W dyskusji nad przyczynami kryzysu coraz częściej zwraca się uwagę, że efektem wzrostu gospodarczego dla milionów konsumentów na świecie powinna być lepsza jakość życia, a nie konsumpcja sama w sobie i gromadzenie dóbr materialnych.

Jednak pojawiające się nowe, postkryzysowe trendy i zjawiska w zachowaniach konsumentów, takie jak:

• konsumpcja kolaboratywna,
• smart shopping,
• slow life,
• simple living,

które są zwiastunami zmiany mentalności i zachowaniach konsumentów, zmęczonych już szybkim tempem życia i gonitwą za dobrami materialnymi.

Dają one nadzieję, że głosy nawołujące do ograniczenia rozbudzonych ponad miarę aspiracji, wstrzemięźliwości konsumpcyjnej i spowolnienia tempa życia zaczną w istotny sposób kształtować zachowania współczesnych konsumentów.

Konsumpcjonizm — artykuły polecane

Alienacja — Kultura masowa — Wartości określające jakość życia — Potrzeba bezpieczeństwa — Społeczeństwo konsumpcyjne — Psychologia pozytywna — Frustracja — Wartość użytkowa — Klasa średnia

Bibliografia

• Aldridge A., Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006
• Bauman Z., Konsumowanie życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009
• Bauman Z., Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006
• Bywalec C., Konsumpcja a rozwój społeczny i gospodarczy, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010
• Jasiulewicz A., Konsumpcjonizm i dekonsumpcja jako współczesne trendy rynkowe. Zachowania polskich konsumentów., Journal of Agribusiness and Rural Development, 2015, z. 3 (37), s. 417-425
• Mróz B. (2015), Wszystko na sprzedaż? Pułapki i manowce konsumpcjonizmu, Psychologia Ekonomiczna, nr 7
• Słaby T., Polska a cywilizacja konsumpcyjna, Zeszyt Naukowy 76, Wydawnictwo Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2007
• Szczepański J. (1981), Konsumpcja a rozwój człowieka, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Justyna Kowal, Aneta Opiela