Aktywa finansowe

Aktywa finansowe - składnik majątku przedsiębiorstwa. Pełni ważną funkcję gdyż można go łatwo przekształcić w formę gotówką i finansować bieżącą działalność jednostki. W myśl ustawy o rachunkowości (Ustawa o rachunkowości, art. 3 ust 1 pkt 24) zaliczamy do nich:

• aktywa pieniężne (formie krajowych środków płatniczych, dewiz i walut obcych),
• instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki,
• wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych,
• prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach,

Według Ustawy o rachunkowości w bilansie jednostkowym aktywa te lokowane są w zależności od okresu zapadalności - w aktywach trwałych wśród inwestycji długoterminowych, lub w aktywach obrotowych wśród inwestycji krótkoterminowych.

TL;DR

Artykuł dotyczy klasyfikacji aktywów finansowych według ustawy o rachunkowości. Aktywa finansowe to m.in. aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe, prawo do otrzymania aktywów pieniężnych. Długoterminowe aktywa finansowe to inwestycje długoterminowe, a krótkoterminowe to aktywa płatne lub wymagalne w ciągu 12 miesięcy. W artykule omawiane są również klasyfikacje aktywów finansowych według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości 39.

Inna klasyfikacja

Załącznik nr 1 do Ustawy o rachunkowości podaje inną klasyfikację aktywów finansowych do celów prezentacji w bilansie, jednak co do zasady podziały te pokrywają się (D. Wędzki 2009, s. 66). I tak, w bilansie widnieją:

• udziały lub akcje (czyli instrumenty kapitałowe według podziału rodzajowego aktywów finansowych),
• inne papiery wartościowe oraz udzielone pożyczki (czyli prawa do otrzymania aktywów pieniężnych),
• inne długoterminowe aktywa finansowe (czyli prawa do wymiany instrumentów finansowych na korzystnych warunkach).

Szczegółowy sposób prezentacji w bilansie aktywów finansowych uzależniony jest od tego:

• czy przedsiębiorstwo jest jednostką powiązaną kapitałowo czy pozostałą,
• jaka jest intencja przedsiębiorstwa co do posiadanych aktywów (długo - lub krótkoterminowe),
• jaką metodę pierwszej oraz bieżącej wyceny aktywów wybrało przedsiębiorstwo.

Długoterminowe aktywa finansowe (DAF)

Jest to główny składnik pozycji bilansu o nazwie inwestycje długoterminowe. W jej skład wchodzą instrumenty kapitałowe jako swoiste kontrakty, z których wynika prawo do majątku innej jednostki (powiązanej lub niepowiązanej własnościowo), pozostałego po spłaceniu zobowiązań wobec wszystkich innych wierzycieli. Szczególnym rodzajem instrumentów kapitałowych są instrumenty finansowe, czyli kontrakty powodujące powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej (M. Niewiadoma 2008, s. 41)

W ewidencji klasyfikacja i zakres DAF wyglądają następująco:

a) w jednostkach powiązanych

• udziały lub akcje posiadane przez przedsiębiorstwo w jednostkach podporządkowanych, odzwierciedlające kontrolę, współkontrolę lub znaczący wpływ oraz dopłaty do kapitału związane z tymi udziałami lub akcjami,
• inne papiery wartościowe wyemitowane przez jednostkę powiązaną bez względu na wartość aktywów i sposób powiązania jednostek; są to głównie obligacje, weksle, listy zastawne,
• udzielone pożyczki, czyli aktywa pieniężne, ich ekwiwalenty lub inne składniki majątku przekazane jednostce powiązanej na czas określony w celu pobierania odsetek,
• inne DAF, czyli zobowiązania jednostek powiązanych nabyte od innych podmiotów, należności z tytułu leasingu finansowego (jeśli przedsiębiorstwo jest leasingodawcą) (Krajowy Standard Rachunkowości nr 5, art. 9 pkt 2) oraz instrumenty pochodne wyemitowane przez jednostki powiązane, np. kontrakty forward, futures, warranty, swap, opcje, prawa do akcji i prawa poboru.

b) w jednostkach pozostałych

• udziały lub akcje posiadane w obcych przedsiębiorstwach,
• inne papiery wartościowe, czyli obce obligacje przedsiębiorstw, instytucji i Skarbu Państwa, bony skarbowe, papiery dłużne w formie weksla lub pożyczki, listy zastawne, umowy odkupu, certyfikaty inwestycyjne, jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych itp.,
• pożyczki udzielone przedsiębiorstwom obcym,
• inne DAF, czyli wierzytelności nabyte od innych jednostek, należności z tytułu leasingu finansowego (jeśli przedsiębiorstwo jest leasingodawcą) oraz instrumenty pochodne.

Krótkoterminowe aktywa finansowe (KAF)

Są to aktywa finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do sprzedaży w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, względnie od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia albo stanowiące aktywa pieniężne (Ustawa o rachunkowości, art. 3 ust. 1 pkt 18).

W ewidencji klasyfikacja i zakres KAF wyglądają następująco:

1. środki pieniężne i inne aktywa pieniężne to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz wraz z odsetkami (Ustawa o rachunkowości, art. 3 ust. 1 pkt 25); dzielą się na środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych (gotówka w walucie polskiej i obcej), inne środki pieniężne (ekwiwalenty gotówki w formie czeków i weksli rozliczeniowych płatnych do 3 miesięcy, środki pieniężne w drodze i lokaty terminowe do 3 miesięcy) i inne aktywa pieniężne (czeki i weksle rozliczeniowe płatne od 3 do 12 miesięcy, sztabki złota); jeśli aktywa pieniężne są płatne bądź wymagalne w okresie do 3 miesięcy to na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że są ujmowane w przepływach z działalności inwestycyjnej, (M. Niewiadoma 2008, s. 41)
2. pozostałe pozycje KAF są analogiczne do pozycji z DAF (D. Wędzki 2009, s. 81-82), z uwzględnieniem krótszego okresu wymagalności lub przekwalifikowania aktywów długookresowych na wymagalne w okresie do 12 miesięcy. Krótkoterminowe udziały lub akcje w jednostkach powiązanych oznaczają, iż przedsiębiorstwo zamierza zrezygnować z części kontroli nad jednostką powiązaną. W skład innych KAF w jednostkach pozostałych wchodzą dodatkowo lokaty terminowe niezaliczone do środków pieniężnych (powyżej 3 miesięcy) oraz instrumenty pochodne zabezpieczające.

Klasyfikacja aktywów finansowych według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości 39

Po nowelizacji w 2003 roku, zostały wyróżnione cztery podstawowe kategorie aktywów finansowych, według których przedsiębiorstwa klasyfikują swoje instrumenty finansowe (Rozporządzenie Komisji WE nr 1128/2008, 2008, s. 272-273):

• 1. aktywa finansowe w wartości godziwej wycenione przez wynik finansowy - do tej grupy należą wszystkie aktywa finansowe, które są wyceniane w wartości godziwej, a zmiany ich wartości są ujmowane w rachunku zysków i strat w bieżącym okresie. Wyróżnia się tutaj dwie grupy:

• aktywa finansowe przeznaczone do obrotu - klasyfikuje się tutaj aktywa spełniające jeden z poniższych warunków:

- powstały lub zostały nabyte w celu odsprzedaży w niedalekim terminie,

- stanowią część portfela skonkretyzowanych instrumentów finansowych, którymi zarządza się łącznie i które wykorzystywane były ostatnio do osiągnięcia krótkoterminowych zysków,

- są instrumentem pochodnym (z wyłączeniem instrumentów zabezpieczeń),

• aktywa finansowe wyznaczone przez jednostkę do wyceny w wartości godziwej,

• 2. inwestycje utrzymane do terminu wymagalności - stanowią je aktywa finansowe niebędące instrumentami pochodnymi, w stosunku do których są możliwe do określenia lub ustalone płatności oraz termin wymagalności, do którego jednostka ma zamiar i jest je w stanie utrzymać. Do tej kategorii nie zaliczamy:

• aktywów finansowych wycenione w wartości godziwej przez wynik finansowy na początku ujęcia,
• instrumenty finansowe wyznaczone jako dostępne do sprzedaży,
• instrumenty finansowe spełniające definicję pożyczek i należności,

• 3. pożyczki i należności - należą do nich aktywa finansowe niebędące instrumentami pochodnymi, nie są kwotowane na aktywnym rynku, a charakteryzują się stałą i możliwą do określenia płatnością,
• 4. aktywa finansowe dostępne do sprzedaży - są aktywami finansowymi niebędącymi instrumentami pochodnymi, które są dostępne do sprzedaży i nie są:

• pożyczkami i należnościami,
• aktywami finansowymi wycenianymi w wartości godziwej,
• inwestycjami utrzymywanymi do terminu wymagalności,

Podział ten jest istotny do prawidłowej wyceny aktywów finansowych.

Aktywa finansowe — artykuły polecane

Pasywa — Okres zapadalności — Aktywa — Przychody finansowe — Aktywa obrotowe — Kapitał własny — Instrumenty finansowe — Rachunek przepływów pieniężnych — Ewidencja papierów wartościowych

Bibliografia

• Gierusz B. (2018), Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDK, Gdańsk
• Niewiadoma M.(2008), Rachunkowość. Teoria ogólna i zadania z rozwiązaniami, Difin, Warszawa
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3.11.2008 r. w sprawie międzynarodowych standardów rachunkowości (Dz. Urz. UE L 320 z 29.11. 2008, PL.ES rozdz. MRS 39)
• Uchwała z 12 maja 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Standardu Rachunkowości nr 5 Leasing, najem i dzierżawa (Dz. Urz. Nr 4 poz. 35.)
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591
• Wędzki D. (2015), Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego według polskiego prawa bilansowego, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Bartosz Baran, Katarzyna Bodurka