Organizacja międzynarodowa

Organizacja międzynarodowa - zrzeszenie co najmniej trzech podmiotów, utworzone dla realizacji wspólnego celu mającego charakter międzynarodowy bądź jest realizowany poprzez działalność międzynarodową. Podstawą funkcjonowania organizacji międzynarodowej jest jej umowa założycielska, czyli statut, w którym przesądza się najważniejsze kwestie związane z daną organizacją. Statut określa zazwyczaj cele i zadania organizacji, prawa i obowiązki członków, strukturę organizacji (poszczególne organy oraz ich kompetencje) i siedzibę.

TL;DR

Organizacje międzynarodowe to zrzeszenia co najmniej trzech podmiotów, które mają wspólny cel o charakterze międzynarodowym. Powstały głównie w XIX wieku w wyniku rozwoju handlu międzynarodowego. Procedura założenia organizacji międzynarodowej obejmuje inicjatywę, opracowanie statutu i zorganizowanie konferencji założycielskiej. Organizacje międzynarodowe mają różne struktury i klasyfikacje, mogą być otwarte lub zamknięte, globalne lub partykularne. Pełnią różne funkcje, takie jak regulacja, kontrola, operacje, adaptacja i bezpieczeństwo. Przykłady organizacji międzynarodowych to ONZ, NATO, WTO itp.

Geneza organizacji międzynarodowych

Chociaż pierwsze wzmianki o organizacjach międzynarodowych zaczęto odnotowywać już w starożytności, to prawdziwy rozwój tego pojęcia nastąpił w XIX w. Po kongresie wiedeńskim, który miał miejsce w 1815 roku, zaczęto regularnie organizować posiedzenia, podczas których poruszano tematy dotyczące przeróżnych dziedzin. Oddziaływał na to także rozwój wymiany handlowej, który skłaniał władze państwowe do poszukiwania nowych, bardziej efektywnych form współpracy transgranicznej. Jedne z pierwszych obszarów gospodarczych, w ramach których powstały organizacje międzynarodowe, to m.in. przewozy kolejowe, komunikacja telegraficzna i pocztowa oraz żegluga na międzynarodowych szlakach rzecznych (E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz 2007, s. 73).

Procedura założenia organizacji międzynarodowych

Krok 1: Pojawia się inicjatywa utworzenia organizacji międzynarodowej, z którą wystąpić może:

• Pojedyncze państwo
• Nieformalna grupa państw
• Istniejąca już inna organizacja międzynarodowa
• Osoba fizyczna lub prawna lub grupa takich osób

Krok 2: Inicjator wykonuje następujące zadania:

• Opracowuje wstępny projekt statutu organizacji
• Przygotowuje listę uczestników konferencji założycielskiej będących potencjalnymi członkami organizacji
• Organizuje konferencje założycielską

W celu wykonania ww. obowiązków inicjatorzy bardzo często powołują specjalny organ tymczasowy lub wykorzystują organy funkcjonującej już innej organizacji międzynarodowej.

Krok 3: Odbywa się konferencja założycielska, na której prowadzona jest dyskusja nad projektem statutu zakończona jego uchwaleniem. Przyjęcie statutu ma miejsce w głosowaniu i jego akceptacja wymaga zgody 2/3 państw obecnych na konferencji. Po przyjęciu statutu nowo utworzonej organizacji międzynarodowej następuje jego podpisanie i ratyfikowanie. Proces utworzenia organizacji wieńczy zebranie się jej organu naczelnego na pierwszej sesji.

Struktura organizacji międzynarodowych

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych

Ze względu na skład członkowski organizacji:

• Organizacje rządowe - (GO - Governmental Organizations) - zrzeszają państwa i ewentualnie obok państw organizacje międzynarodowe.
• Organizacje pozarządowe - (NGO - Non Governmental Organizations) - zrzeszają osoby fizyczne, osoby prawne oraz związki tych osób. Członkami organizacji pozarządowych mogą być również państwa lub ich organy.
• Organizacje transnarodowe - (TNOs - Transnational Non-Governement Organisations) (E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz 2007, s. 75).

Ze względu na zakres podmiotowy (zasięg członkowski organizacji):

• Organizacje globalne (powszechne) - nastawione są na objęcie swym członkostwem wszystkich państw świata.
• Organizacje partykularne - nastawione są na objęcie swym członkostwem tylko określonej grupy państw.

Ze względu na zakres działalności:

• Organizacje ogólne (uniwersalne) - posiadają maksymalnie szeroki zakres kompetencji i zajmują się całokształtem stosunków międzynarodowych.
• Organizacje wyspecjalizowane (funkcjonalne) - mają ściśle sprecyzowany zakres kompetencji i zajmują się tylko określonym wycinkiem stosunków międzynarodowych.

Organizacje wyspecjalizowane można podzielić na:

• organizacje gospodarcze (np. Światowa Organizacja Handlu)
• organizacje kulturalne (np. UNESCO)
• organizację zajmujące się sferą socjalną (np. Światowa Organizacja Zdrowia)
• organizacje techniczne (np. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego)
• organizacje polityczno-wojskowe (np. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego) (E. Haliżak, R. Kuźniar 2004, s. 336).

Ze względu na możliwość przystąpienia członków do organizacji:

• Organizacje międzynarodowe otwarte - umożliwiają przystąpienie każdemu państwu.
• Organizacje międzynarodowe półotwarte - przystąpić mogą tylko państwa spełniające określone kryteria selekcji np. położenie w danym regionie geograficznym.
• Organizacje międzynarodowe zamknięte - zrzeszają tylko członków założycieli, inne państwa nie mają możliwości przystąpienie do tego typu organizacji.

Ze względu na stopień władzy organizacji nad państwami członkowskimi:

• Organizacje tradycyjne (klasyczne) - nie posiadają kompetencji do podejmowania decyzji obowiązujących bezpośrednio na terytorium państw członkowskich.
• Organizacje ponadpaństwowe (ponadnarodowe) - posiadające część praw suwerennych państw członkowskich.

Ze względu na cele i skutki działania organizacji:

• Organizacje koordynujące - celem jest intensywna współpraca międzypaństwowa w danej dziedzinie.
• Organizacje integrujące - nie opierające się na tradycyjnej współpracy międzypaństwowej, ale swoim działaniem prowadzące do przemian strukturalnych w systemie prawnym i ekonomice państw członkowskich poprzez wprowadzanie zunifikowanych rozwiązań, budowanie wspólnej przestrzeni prawnej i wspólnego organizmu gospodarczego obejmującego zrzeszone państwa.

Funkcje organizacji międzynarodowych

Mimo, że organizacje międzynarodowe pełnią przeróżne funkcje, wśród nich można wyróżnić trzy główne:

• funkcje regulacyjne, których celem jest próba regulacji postępowania państw członkowskich w stosunkach międzynarodowych zgodnie z przyjętym prawem lub innymi aktami globalnymi
• funkcje kontrolne, polegające na kontroli zachowania państw w stosunkach międzynarodowych i weryfikacji jego zgodności z obowiązującym prawem
• funkcje operacyjne, które odnoszą się do świadczenia konkretnych usług przez daną organizację (E. Cziomer, L. W. Zyblikiewicz 2007, s. 77, 78).

Poza tym można wymienić także:

• funkcje strategiczne, które dotyczą próby eliminacji zagrożeń i utrzymania bezpieczeństwa na świecie
• funkcje adaptacyjne, zmierzające do dostosowania polityki zagranicznej i wewnętrznej państw członkowskich do zasad i schematów międzynarodowych bez naruszania niezależności tych państw
• funkcje symboliczne, dzięki którym organizacje zachęcają państwa do kierowania się takimi wartościami jak np. wiarygodność czy suwerenność (T. Łoś-Nowak 2004, s. 52, 53).

Wybrane organizacje międzynarodowe

• ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych
• NATO - Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
• OPA - Organizacja Państw Amerykańskich
• WNP - Wspólnota Niepodległych Państw
• WTO - Światowa Organizacja Handlu
• OPEC - Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową
• APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku
• CEFTA - Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu
• EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
• OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

Organizacja międzynarodowa — artykuły polecane

Światowa Organizacja Handlu — Europejska Karta Samorządu Regionalnego — Pomoc publiczna — Partycypacja — OECD — Stowarzyszenie — Lobbing — Izba gospodarcza — Funkcje współczesnego państwa

Bibliografia

• Antonowicz L. (2006), Podręcznik prawa międzynarodowego, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Cziomer E., Zyblikiewicz L. (2007), Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Czubik P., Kuźniak B. (2004), Organizacje międzynarodowe, C.H. Beck, Warszawa
• Haliżak E., Kuźniar R. (red.) (2004), Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• Łoś-Nowak T. (red.) (2004), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Menkes J., Wasilkowski A. (2004), Organizacje międzynarodowe. Wprowadzenie do systemu, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Zięba R. (2011), Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku, Stosunki międzynarodowe, nr 1-2

Autor: Małgorzata Jończyk, Agnieszka Dudkiewicz