Organizacja Narodów Zjednoczonych

Organizacja międzynarodowa, powstała 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych jako następczyni Ligi Narodów. Głównym celem jakie stawia sobie ONZ jest zapewnienie pokoju międzynarodowego, popieranie przestrzegania praw człowieka oraz rozwój współpracy między narodami.

Oficialne języki:

arabski
angielski
francuski
chiński
rosyjski
hiszpański

Siedziba: Nowy Jork

Liczba członków: 193 (A. Szpak 2016, s. 105)

TL;DR

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) powstała w 1945 r. i ma na celu zapewnienie pokoju, ochronę praw człowieka i współpracę między narodami. Składa się z 193 członków i ma siedzibę w Nowym Jorku. ONZ ma wiele organów, takich jak Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretariat i Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. ONZ ma zalety, takie jak prawo do wprowadzania sankcji, prowadzenie programów humanitarnych i wspieranie współpracy między narodami. Jednakże, ma także ograniczenia, takie jak brak wystarczającej siły do egzekwowania decyzji, niezdolność do zapobiegania wojnom i ścisła kontrola przez mocarstwa.

Historia

Podstawą powstania ONZ była Karta Atlantycka - zbiór podstawowych zasad, jakimi powinny się kierować państwa po zakończeniu II wojny światowej, tak aby uniknąć wystąpieniu kolejnych podobnych konfliktów zbrojnych. Ostateczne kroki ku utworzeniu tej organizacji podjęto na konferencji w Jałcie, 4-11 luty 1945. Następnie zwołano konferencję w San Francisco gdzie odbyła się tzw. konferencja założycielka ONZ. 26 czerwca 1945 roku przyjęto wersję Karty Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24 października 1945. Stanowiła ona zbiór zasad mających gwarantować bezpieczną koegzystencję narodów w powojennym świecie.

24 października obchodzony jest jako światowy dzień ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych

Od czasu jak weszła w życie (24.10.1945) były w niej dokonywane trzykrotne zmiany:

w dniu 17 grudnia 1963 r. w odniesieniu do art. 23, 27 i 61 (poprawki weszły w życie w dniu 31 sierpnia 1965 r.),
w dniu 20 grudnia 1965 r. w odniesieniu do art. 109 (poprawka weszła w życie w dniu 12 czerwca 1968 r.),
w dniu 20 grudnia 1971 r. w odniesieniu do art. 61 (poprawka weszła w życie w dniu 24 września 1973 r.).

W Polsce Karta została ratyfikowana w dniu 16 października 1945 r. Weszła w 'życie' kilka dni później, 24 października 1945 r. kiedy to dokument ratyfikacyjny został złożony Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki.(Karta Narodów Zjednoczonych 1945, wstęp)

Zasady członkostwa

"Pierwotnymi członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych są państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, bądź uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z dnia 1 stycznia 1942 roku oraz podpiszą niniejszą Kartę i ratyfikują ją zgodnie z artykułem 110. Do Organizacji Narodów Zjednoczonych mogą być przyjęte wszystkie inne państwa miłujące pokój, które przyjmą zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i, zdaniem Organizacji, zdolne są i pragną zobowiązania te wykonywać. Przyjęcie takiego państwa do Organizacji Narodów Zjednoczonych nastąpi decyzją Zgromadzenia Ogólnego, powziętą na zalecenie Rady Bezpieczeństwa". (Karta Narodów Zjednoczonych 1945, rozdział II)

Zasady działalności ONZ

zasada suwerennej równości,
zasada wykonywania zobowiązań w dobrej wierze,
zasada pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych,
zasada zakazu groźby i użycia siły,
zasada udzielania pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z KNZ i powstrzymania się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała akcję prewencji lub przymusu
zasada zakazu ingerencji w sprawy wewnętrzne państw (A. Szpak 2016, s. 105)

Instytucje ONZ

Zgromadzenie Ogólne Stanowi pewnego rodzaju parlament ONZ. Obraduje co roku podczas sesji zwyczajnych. W razie potrzeby przez Radę Bezpieczeństwa (lub na wniosek większości członków ONZ)zwoływane są sesje nadzwyczajne.

W razie pojawienia się zagrożenia pokoju światowego zwoływana jest tzw sesja wyjątkowa.

Każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów a w sprawach tzw. ważnych - większością 2/3 głosów. Do spraw takich nalezą np.:

deklaracje pokojowe,
budżet,
wybór nowych członków,
użycie sił zbrojnych

Rada Bezpieczeństwa Do jej najważniejszych kompetencji należą:

prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych
decyzje użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków.

W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością głosów, a w sprawach merytorycznych większością 9 głosów

Podstawę Rady tworzy pięciu członków stałych posiadających prawo weta, zawieszające każde postępowanie. Należą do nich

Chiny
Francja
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
Rosja

Dodatkowo w skład Rady wchodzą członkowie niestali. Dziesięć państw wybieranych na kadencję dwuletnią:

5 państw z Afryki i Azji
2 z Ameryki Łacińskiej
3 z Europy

Rada bezpieczeństwa uznawana jest za najważniejszy organ ONZ.

Sekretariat Kieruje nim Sekretarz Generalny, który jest wybierany na kadencję pięcioletnią. Wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Do kompetencji Sekretarza Generalnego należy:

zarządzanie majątkiem ONZ
prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji
może również zwracać uwagę Radzie Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która, według jego oceny, zagraża pokojowi.

Rada Gospodarczo-Społeczna W jej skład wchodzi 54 członków. Wybierani są oni na kadencję trzyletnią przy zachowaniu zasady corocznej rotacji 1/3 członków. Do jej kompetencji należy debata nad sprawami ekonomicznymi i społecznymi, m.in. w sprawie poszanowania praw mniejszości czy narkotyków.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Został powołany do rozstrzygania sporów międzynarodowych. W jego skład wchodzi 15 sędziów wybieranych na dziewięcioletnią kadencję. Co trzy lata wymienia się 1/3 sędziów.Sędziowie są niezawiśli i nie reprezentują swoich państw. Siedzibą Trybunału jest Haga.

Po ogłoszeniu niepodległości terytoriów powierniczych wygasła rola Rady Powierniczej.

Poza organami głównymi ONZ-u działają także organy wspomagające, na przykład komisje ekonomiczne Rady Gospodarczo-Społecznej, Komisja Budowania Pokoju, Komisja do Spraw Ludności i Rozwoju, Komisja do Spraw Statusu Kobiet, międzynarodowe trybunały karne ustanowione przez Radę Bezpieczeństwa. Ponadto na system ONZ składają się wyspecjalizowane organizacje oraz inne fundusze i programy, jak na przykład Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Wysoki Komisarz ONZ do Spraw Uchodźców, Wysoki Komisarz ONZ do Spraw Praw Człowieka, UNICEF (Fundusz NZ na rzecz Dzieci) oraz UNDP (Program Rozwoju NZ).(A. Przyborowska-Klimczak 2010, s. 309-310).