Bank spółdzielczy

Bank spółdzielczy jest to bank będący spółdzielnią, co oznacza, że w pierwszej kolejności jest to bank (instytucja finansowa), a następnie spółdzielnia. Właścicielami takich banków są spółdzielcy. Najistotniejszą władzą tego rodzaju banku jest walne zgromadzenie, na którym każdy spółdzielca (udziałowiec) ma możliwość oddania jednego głosu, liczba udziałów jest bez znaczenia. W celu zostania udziałowcem banku spółdzielczego, należy wpłacić niedużą sumę, która będzie zasilać kapitały własne banku. Spółdzielcom przypada prawo do udziału w zysku banku. Jednakowoż w przeliczeniu na udział zysk ten jest bardzo niewielki, nie stanowi to więc głównego motywu ich działania. Zbyt udziałów nie ma formy operacji handlowej, wobec tego wzrost wartości banku nie pozwala spółdzielcom na osiąganie większych zysków.

Z powyższych rozważań można wywnioskować zatem, że główny cel działania banku spółdzielczego to zapewnienie spółdzielcy dostępu do usług bankowych, w tym kredytów o atrakcyjnym oprocentowaniu. Z usług takiego rodzaju banku korzystają często rolnicy, rzemieślnicy, czy nauczyciele, ogółem mówiąc, te grupy zawodowe, które posiadają problemy z otrzymaniem kredytu w bankach komercyjnych. Członkostwo w banku spółdzielczym jest dla wielu mieszkańców miasteczek i małych miejscowości szansą na otrzymanie kredytu średniej wielkości. Zasadnicze znaczenie ma także gwarancja obsługi spółdzielcy w zakresie innych czynności bankowych na bardzo wysokim poziomie.

Zdecydowana większość banków spółdzielczych działa w małych miasteczkach, gdzie są one często jedynymi placówkami, które realizują szeroki zakres czynności bankowych. Wobec tego, bankowość spółdzielcza odgrywa zdecydowanie większą rolę niż wynikałoby to z udziału sektora banków spółdzielczych w masie depozytów i kredytów polskiego systemu bankowego.(Z.Dobosiewicz 2011, s. 55)

TL;DR

Banki spółdzielcze są bankami, które działają jako spółdzielnie i mają na celu zapewnienie dostępu do usług bankowych, zwłaszcza kredytów, osobom i grupom zawodowym, które mają trudności z otrzymaniem ich od banków komercyjnych. Banki spółdzielcze mają większą rolę w małych miejscowościach, gdzie są często jedynymi placówkami bankowymi. Po transformacji systemu bankowego w Polsce w 1989 roku banki spółdzielcze przeszły modernizację i zostały zrzeszone w regionalnych bankach. Banki spółdzielcze mają specyficzne struktury zarządzania i działają na rzecz społeczności lokalnej, wspierając rozwój lokalny i inicjatywy społeczne.

Historia banków spółdzielczych po 1989 roku

W okresie przeprowadzania zmian gospodarczo-ustrojowych w 1989 roku okazało się, że banki spółdzielcze wymagały dużej modernizacji. Sektor ten był bardzo rozdrobniony, a podmioty, które go tworzyły miały niełatwą sytuację finansową. Do 1990 banki spółdzielcze obowiązkowo były zrzeszone w BGŻ, który miał charakter banku państwowo - spółdzielczego. Jednak zgodnie z zarządzeniem Prezesa NBP w 1992 roku banki spółdzielcze zostały zobligowane do przystąpienia do jednego z nowo utworzonych regionalnych banków zrzeszających lub do BGŻ. W latach 1991-1993 banki spółdzielcze stworzyły trzy takie instytucje zrzeszające: Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu (GBW), Bank Unii Gospodarczej w Warszawie SA (BUG) oraz Gospodarczy Bank Południowo - Zachodni we Wrocławiu (GBPZ).(R.Mikołajczak 1998, s. 248-250) Mimo działań mających na celu naprawę i przychylnej polityki NBP sytuacja w sektorze banków spółdzielczych na początku lat 90. XX wieku wciąż była kryzysowa. W 1994 roku powstała ustawa restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ i utworzono trójszczeblową strukturę bankowości spółdzielczej w Polsce. Szczeble te tworzyły:

• Banki spółdzielcze,
• Banki regionalne,
• Bank krajowy, którego funkcję przejął BGŻ, przekształcony w spółkę akcyjną; (Krysiak I. (2006), s. 4)

Ustawa przewidywała powołanie do życia dziewięciu banków regionalnych. Wszystkie utworzono do 1997 roku. Pomimo znacznego polepszenia sytuacji w sektorze banków spółdzielczych, zmiany dokonane zgodnie z przepisami wspomnianej ustawi miały też niekorzystne konsekwencje. Do najważniejszych należało doprowadzenie do znacznego podziału sektora banków spółdzielczych oraz powołanie do życia wielu słabych finansowo banków regionalnych. W 2001 roku weszła w życie kolejna norma prawna regulująca działalność banków spółdzielczych - ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Wprowadzono dwuszczeblową strukturę bankowości spółdzielczej. Na mocy tego aktu prawnego zobligowano banki spółdzielcze o kapitale mniejszym niż 5 mln euro do zrzeszania się w bankach zrzeszających, ale banki spółdzielcze same mogły decydować o wyborze takiego banku, a także o jego ewentualnej zmianie. Banki spółdzielcze mógł zrzeszać BGŻ, a poszczególne banki zrzeszające mogły łączyć się ze sobą. Wprowadzono także wymogi dotyczące zgromadzenia przez banki spółdzielcze w określonych terminach kapitałów własnych, a mianowicie:

• 300 tys. euro do końca 2001 roku
• 500 tys. euro do końca 2005 roku
• 1 mln euro do końca 2010 roku

Do niedawna jedynie dwa spośród banków spółdzielczych funkcjonowały samodzielnie, poza strukturami zrzeszeń właściwymi dla sektora bankowości spółdzielczej w Polsce. Były to: Bank Samopomoc Chłopska i Krakowski Bank Spółdzielczy. Pozostałe banki spółdzielcze są zgrupowane następująco:

• 1) Mazowiecki Bank Regionalny SA (zrzesza 80 banków), z centralą w Warszawie
• 2) Spółdzielcza Grupa Bankowa, zrzeszająca Gospodarczy Bank Wielkopolski SA z centralą z Poznaniu oraz banki spółdzielcze (157 banków)
• 3) Bank Polskiej Spółdzielczości SA, z centralą w Warszawie (358 banków) powstałym z Banku Unii Gospodarczej (T.Siudek 2007, s. 23-32)

Tworzenie banku spółdzielczego

Warunkiem stworzenia banku spółdzielczego jest wymóg materialny, który określa:

• założycieli banku spółdzielczego,
• osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa,
• kapitał założycielski,
• przygotowanie projektu statutu, planu działalności i planu finansowego na okres co najmniej trzyletni

Prawo do stworzenia banku spółdzielczego mają tylko osoby fizyczne (do momentu wejścia w życie Prawa bankowego możliwość taką miały też osoby prawne), a liczba założycieli nie powinna być mniejsza od dziesięciu. W porównaniu do założycieli pozostałych spółdzielni, założyciele banku spółdzielczego muszą posiadać adekwatnie wysoki kapitał założycielski, który musi stać się w przypadku banku spółdzielczego funduszem zasobowym (A.Zalcewicz 2009, s. 93)

Organy banku spółdzielczego

Struktura organizacyjna banku spółdzielczego oparta została na rozwiązaniach, jakie przyjęte zostały dla spółdzielni. Prawodawca nie ustala ani w Prawie bankowym ani ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, jakie organy powinny być organami banków spółdzielczych, dlatego zastosowanie mają tu przepisy ustawy - Prawo spółdzielcze:

• Walne zgromadzenie - posiada funkcje właścicielskie, podejmuje kluczowe decyzje
• Rada Nadzorcza - kontroluje i nadzoruje działalność spółdzielni, powinna składać się co najmniej z 5 osób, które są członkami banku spółdzielczego
• Zarząd - reprezentuje spółdzielnię na zewnątrz oraz zarządza jej działalnością (Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210)

Łączenie się banków spółdzielczych

W dzisiejszych czasach, gdy konkurencja na rynku usług bankowych jest coraz większa, banki spółdzielcze muszą dążyć do umocnienia swojej pozycji rynkowej. Łączenie banków spółdzielczych ma miejsce wówczas, gdy jeden bank spółdzielczy przejmuje drugi bank spółdzielczy i bank przejmowany przestaje istnieć. Ten model połączenia regulowany jest przez Prawo spółdzielcze, które przewiduje, że połączyć się mogą dwie spółdzielnie, z których jedna traci osobowość prawną i zostaje wykreślona z KRS, a druga (przejmująca) nadal prowadzi swoją działalność w rozszerzonym składzie i powiększonym majątku.(Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, art. 16) Przyczyny zjednoczenia się banków spółdzielczych są takie same jak w przypadku innych banków, a mianowicie:

• pokonanie powstałych problemów finansowych,
• stworzenie większej i mocniejszej finansowo struktury bankowej, zdolnej do umacniania swojej pozycji rynkowej, ale także odpornej na zagrożenia, (A.Zalcewicz 2009, s. 137-139)

Banki spółdzielcze a banki komercyjne

Rola banków spółdzielczych różni się nieco od roli banków komercyjnych, które nastawione są głównie na osiąganie i maksymalizację swojego zysku. Banki spółdzielcze, które w znacznej większości są bankami regionalnymi i lokalnymi, mają zagwarantować dostęp do usług bankowych, w tym korzystniej oprocentowanych kredytów, osobom, które miałyby problem z uzyskaniem go w standardowym banku komercyjnym. Banki spółdzielcze nie mają też aż tak rygorystycznych obostrzeń z jakimi można się spotkać w bankach komercyjnych (T.Siudek 2013, s. 25-27) Te czynniki sprawiają, że banki spółdzielcze są konkurencyjne dla banków komercyjnych i zyskują nad nimi przewagę oraz popularność, szczególnie na obszarach o niskim ubankowieniu.(M.Golec 2016, s. 23-24)

Działalność banków spółdzielczych na rzecz społeczności lokalnej

Od bankowości komercyjnej, bankowość spółdzielczą odróżnia to, że odgrywa ona jednak dużo większą rolę. Są one zaliczane do podmiotów ekonomii społecznej, więc poza działalnością, która wynika ze znajdowania się w sektorze bankowym, banki spółdzielcze za swoją misję uważają realizowanie przedsięwzięć społeczno-kulturowych. Często angażują się w inicjatywy ważne dla społeczności lokalnej, w której działają te banki. Banki spółdzielcze wspierają rozwój lokalny poprzez:

• finansowanie projektów, które mają charakter rolniczy, ale także pozarolniczy,
• kredytowanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska naturalnego, jak również ekologią,
• wspieranie inicjatyw z zakresu drobnej przedsiębiorczości, wytwórczości, rzemiosła, usług, rozwoju infrastruktury społecznej oraz technicznej,
• pośredniczenie, koordynowanie i monitorowanie przepływu środków pieniężnych do swoich klientów z z Unii Europejskiej, które są przeznaczane na rozwój obszarów wiejskich, dzięki dobrej znajomości środowiska lokalnego, jego uwarunkowań, problemów oraz wiedza na temat sytuacji finansowej i ekonomicznej swoich klientów,
• niesienie pomocy dla gmin i powiatów, zgodnie z zasadą terytorialności banków spółdzielczych, poprzez emisję obligacji komunalnych. To daje tym instytucjom możliwość pozyskania kapitału na różnego rodzaju inwestycje, ich budowę lub modernizację,(D.Golik 2005, s. 33-35)

Działalność banków spółdzielczych na rzecz społeczności lokalnej często stanowi dla nich, jako instytucji, koszt, dlatego z ekonomicznego punktu widzenia, wyżej wymienione inicjatywy mogą negatywnie wpływać na ocenę stabilności finansowej banku spółdzielczego. Jednak ze społecznego punktu widzenia, działalność ta zostanie oceniona w sposób pozytywny, a podejmowanie takich działań wiąże się z misją banków spółdzielczych.(M.Golec 2004, s. 90). Banki spółdzielcze są także jednym z głównych źródeł finansowania agrobiznesu przyczyniając się do wzrostu aktywności ekonomicznej mieszkańców wsi.

Bank spółdzielczy — artykuły polecane

Normy ostrożnościowe — Izba gospodarcza — Towarzystwo Budownictwa Społecznego — Bank komercyjny — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych — Inkubator przedsiębiorczości — Emisja obligacji — Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa

Bibliografia

• Cwynar W., Patena W. (2010), Podręcznik do bankowości, Wolters Kluwer, Warszawa
• Dobosiewicz Z. (2011), Bankowość, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Golec M. (2004), Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe na rynku usług finansowych w Polsce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań
• Golec M. (2016), Instytucje i usługi bankowe, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań
• Golik D. (2005), Rola banków spółdzielczych w przemianach polskiej wsi w okresie integracji Polski z Unią Europejską, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Krysiak I. (2006), O sektorze spółdzielczym w Polsce, Ekonomia społeczna, Nr 31
• Mikołajczak R. (1998), Sektor spółdzielczy wczoraj i dziś, Ruch prawniczy, socjologiczny i ekonomiczny, Nr.3,4
• Siudek T. (2007), Systemy bankowości spółdzielczej w wybranych krajach Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe SGGW - Ekonomika i Org. Gosp. Żywnościowej, nr 63
• Siudek T., Snarski P., Chodera B. (2013), Konkurencyjność banków komercyjnych i spółdzielczych w Polsce, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, Vol.100, Nr 2
• Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze. Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210
• Zalcewicz A. (2009), Bank spółdzielczy. Aspekty prawne tworzenia i funkcjonowania, Wolters Kluwer, Warszawa
• Zalewska M. (2013), Bankowość, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Patrycja Brombosz;Agnieszka Kurpiś;Kamila Chołody