Odsetki

Odsetki kapitałowe, zwane również zwykłymi są elementem gospodarki rynkowej, gdzie istotną rolą jest udostępnianie innym podmiotom kapitału własnego na określonych zasadach oraz na określony czas, które są ustalone między stronami. Ich wysokość jest zależna od trzech czynników podstawowych:

• kwoty długu
• stopy procentowej
• czasu korzystania z cudzego kapitału.

Odsetki kapitałowe pełnią kilka funkcji w systemie prawnym, wśród których najważniejszą jest pozostawianie wynagrodzeniem za korzystanie z kapitału cudzego. Udostępnienie podmiotowi drugiemu danej kwoty pieniężnej lub określonych gatunkowo rzeczy na określony czas zostało uhonorowane w sposób odpowiedni, czyli taki, aby obciążenie korzystającego nie było wygórowane, czyli żeby nie stanowiło lichwy. Za lichwę uważa się takie określenie odsetek, które powoduje, że ich wysokość jest nadmierna - przyczynia się to do przysparzania udostępniającemu nieuzasadnionej korzyści w okolicznościach sprawy. Odsetki lichwiarskie są niesprawiedliwe, sprzeczne szczególnie z zasadami moralnymi.

Odsetki to dla banku koszt pozyskania obcych kapitałów lub przychód z udostępnienia przez bank kapitału. Bank uzyskuje dochody odsetkowe netto (marże odsetkową), które są różnicą między odsetkami płaconymi a odsetkami pobieranymi. Wysokość odsetek zależy od stopy procentowej, rozmiaru kapitału oraz czasu jego udostępnienia.

Odsetki to iloczyn stopy procentowej (p), wielkości kapitału (k) oraz czasu (t), podzielony przez iloczyn liczby 100 i liczby dni w roku.

ODSETKI = k x t x p / 100 x liczba dni w roku

Odsetki wynikające z Kodeksu cywilnego

Kodeks cywilny obejmuje dwa rodzaje odsetek:

1. odsetki kapitałowe
2. odsetki za opóźnienie

W obu przypadkach możemy mieć do czynienia zarówno z odsetkami ustawowymi, maksymalnymi, jak i umownymi. Odsetki kapitałowe stanowią wynagrodzenie za korzystanie z kapitału cudzego. Nie wiążą się z opóźnieniem świadczenia, tylko z faktem samego korzystania z kapitału cudzego. Obowiązek ich spłaty wynikać może:

• z ustawy,
• z orzeczenia sądu,
• z czynności prawnej,
• z decyzji innego organu właściwego

Rodzaje

Rozróżnia się trzy rodzaje odsetek ze względu na sposób ich naliczania:

1. Odsetki proste, które oblicza się od podstawy oprocentowanego kapitału po okresie oprocentowania przykładowo kredytu i pobierane po ich naliczeniu (z dołu)
2. Odsetki składane, które doliczane są do kapitału po umownym okresie oprocentowania. Następuje wtedy kapitalizacja odsetek, a w następnym okresie oprocentowania obliczane są odsetki od wyższej podstawy oprocentowania
3. Dyskonto gdzie odsetki obliczane i potrącane są z góry

Naliczanie

W przypadku depozytów odsetki doliczane są po okresie przechowywania, natomiast odsetki od kredytu mogą być spłacane na bieżąco zgodnie z warunkami zawartymi w umowie bądź też doliczane do kredytu w spłacane z zadłużeniem w ratach. Można dokonywać spłaty w malejących ratach lub w równych ratach zawierających spłatę kapitału oraz odsetki. Odsetki bezpośrednio zależą od stóp procentowych, które mogą być stałe lub zmienne. Ustalone jest to umowie kredytowej lub depozytowej. Wysokość stopy procentowej banki uzależniają od stóp ogłaszanych przez NBP. Odsetki naliczane od lokat są korzyścią dla klientów banków, natomiast odsetki od kredytów są dochodem dla banków. Z uwagi na to, że procentowanie lokat jest stosunkowo niskie a kredytów wysokie, lokaty są dla banków źródłem "taniego pieniądza" i mogą one uzyskiwać wyższą marżę odsetkową.

Przyczyny odsetek za opóźnienie

Odsetki za opóźnienie są to dodatkowe koszty, które dłużnik musi zapłacić w przypadku nieterminowego spłacenia pożyczki lub zobowiązania. Przyczyny odsetek za opóźnienie mogą być różne i wynikać zarówno z niezdolności finansowej dłużnika, jak i celowych działań mających na celu uniknięcie spłaty w terminie.

Najczęstszymi przyczynami odsetek za opóźnienie są:

• Brak środków finansowych,
• Złe zarządzanie finansowe,
• Spadek dochodów,
• Problemy gospodarcze,
• Celowe zaniedbanie lub niechęć do spłaty zobowiązania.

Czynniki wpływające na wysokość odsetek

Kwota długu

Kwota długu jest jednym z głównych czynników wpływających na wysokość odsetek. Im większa jest kwota długu, tym większe są odsetki, które należy zapłacić. Jest to zrozumiałe, ponieważ w przypadku większego długu, kredytodawca podejmuje większe ryzyko udzielenia pożyczki. Aby zrekompensować to ryzyko, domaga się wyższych odsetek.

Stopa procentowa

Stopa procentowa jest drugim ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość odsetek. Jest to procentowa wartość, jaką należy zapłacić od kwoty długu za korzystanie z kapitału. Im wyższa stopa procentowa, tym większe są odsetki. Stopy procentowe są ustalane przez banki centralne i mogą się różnić w zależności od sytuacji gospodarczej.

Czas korzystania z kapitału

Czas, przez który korzystamy z kapitału, ma również wpływ na wysokość odsetek. Im dłużej korzystamy z kapitału, tym większe są odsetki. Jest to zrozumiałe, ponieważ im dłużej pozostajemy w posiadaniu kapitału, tym dłużej kredytodawca nie może go wykorzystać w inny sposób. Aby zrekompensować tę stratę, domaga się wyższych odsetek.

Sposób naliczania odsetek

Sposób naliczania odsetek ma istotny wpływ na ich wysokość. Istnieją trzy główne metody naliczania odsetek: proste, składane i dyskonto.

Naliczanie odsetek prostych polega na obliczaniu odsetek tylko od początkowej kwoty długu. W przypadku naliczania odsetek składanych, odsetki są obliczane nie tylko od początkowej kwoty długu, ale również od już naliczonych odsetek. Ta metoda może prowadzić do znacznie wyższych odsetek w porównaniu do naliczania prostego.

Naliczanie odsetek metodą dyskontową polega na obliczaniu wartości przyszłej długu na podstawie obecnej wartości oraz stopy dyskontowej. Ta metoda jest często stosowana w przypadku obligacji lub innych instrumentów finansowych.

Stopy procentowe

Stopy procentowe mogą być stałe lub zmienne i mają wpływ na wysokość odsetek. Stałe stopy procentowe są ustalone na stałym poziomie i nie zmieniają się przez określony okres czasu. Zmienne stopy procentowe mogą się zmieniać w zależności od sytuacji gospodarczej i decyzji banku centralnego. W przypadku stałych stóp procentowych, wysokość odsetek jest ustalona na cały okres kredytu, podczas gdy w przypadku zmiennych stóp procentowych, odsetki mogą się zmieniać w trakcie trwania kredytu.

Odsetki — artykuły polecane

Depozyt — Pożyczka hipoteczna — Ubezpieczenie pomostowe — Obligacje — Refinansowanie — Depozyt bankowy — Kredyt hipoteczny — Pożyczka — Umowa kredytu

Bibliografia

• Balwicka-Szczyrba M. (2016), W sprawie kodeksowej regulacji kapitałowych odsetek maksymalnych, Gdańskie studia prawnicze, TOM XXXV
• Dobosiewicz Z., Marton-Gadoś K. (2008), Podstawy bankowości z zadaniami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Duda-Piechaczek E. (2007), Analiza i planowanie finansowe, Onepress, Gliwice
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Paprocki J. (2011), Czy odsetki na rachunku firmowym są przychodem z działalności gospodarczej?, Przegląd Piekarski i Cukierniczy, tom 59, nr 09
• Sławińska E., Szwęch A., Welsyng A., Ziółkowiski G. (2016), Odsetki w transakcjach handlowych, Mazowieckie Centrum Poligrafii - MCP, Warszawa
• Wachałowska M. (2016), Zadośćuczynienie pieniężne a odsetki w świetle orzecznictwa sądowego i doktryny, Prawo Asekuracyjne, tom 2

Autor: Małgorzata Pstuś, Sabina Deć