Bilans płatniczy

Bilans płatniczy jest to usystematyzowane zestawienie wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Zależności od czasu, jaki obejmują, mogą być roczne, półroczne lub kwartalne bilanse płatnicze. Mogą również dotyczyć pewnego wyznaczonego obszaru.

Bilans płatniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicą, służy do oceny sytuacji gospodarczej oraz do określania polityki ekonomicznej. Wyraża bezpośrednio strukturę oraz poziom obrotów płatniczych z zagranicą. Ukazuje rodzaj powiązań kraju z gospodarką światową oraz stopień otwarcia gospodarki.

TL;DR

Bilans płatniczy to zestawienie wartości transakcji ekonomicznych między krajowymi i zagranicznymi podmiotami. Składa się z rachunku obrotów bieżących, kapitałowych i finansowych oraz oficjalnych aktywów rezerwowych. Bilans płatniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicą i jest używany do oceny sytuacji gospodarczej. Równowaga bilansu płatniczego jest celem polityki gospodarczej.

Zawartość

W bilansie płatniczym zawarte są wszystkie rodzaje transakcji. Można je podzielić na odpłatne i nieodpłatne, a także na grupy: rachunek obrotów bieżących, rachunek obrotów kapitałowych oraz rachunek zmian rezerw rządowych. Każda transakcja ma dwie pozycje: "Winien" i "Ma". Transakcje powiększające aktywa kraju takie jak wartość towarów importowanych bądź należności powiększające rezerwy walutowe kraju zapisuje się po stronie "Wienien". Natomiast transakcje pomniejszające aktywa kraju, jak wartość towarów eksportowych, zapisuje się po stronie "Ma". Teoretycznie bilans płatniczy zawsze jest wyrównany.

Do podstawowych części bilansu płatniczego należą:

• A. Rachunek obrotów bieżących obejmujący handel towarami (import, eksport), wymianę usług również transportowych, podróże zagraniczne (wartość towarów usług sprzedawanych w kraju cudzoziemcom oraz krajowców za granicą), dochody z inwestycji, inne towary, usługi i dochody, oraz jednostronne przekazy pieniężne ludności i władz.
• B. Rachunek obrotów kapitałowych to przepływy inwestycji bezpośrednich osób i firm prywatnych oraz długo i krótkookresowe przepływy pieniężne zarówno prywatne jak i rządowe.
• C. Rachunek zmian rezerw rządowych, to zestawienie obcych środków płatniczych, złota oraz innych zasobów mających charakter rezerw.

Powyższym rachunkom odpowiadają salda bilansu płatniczego składające się na cały bilans płatniczy. Bardzo ważny jest bilans handlowy będący różnicą między wpływami eksportu a wydatkami na import. Natomiast bilans obrotów bieżących zawiera bilans handlowy, saldo transakcji usługowych oraz transferu pieniędzy ludności i władz, a także dochody z inwestycji. Kolejne saldo to bilans obrotów kapitałowych, który jest wynikiem netto przepływów kapitałowych zawierających inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, kredyty bankowe długo i krótkoterminowe oraz kredyty eksportowe.

Układ bilansu

• A. Rachunek obrotów bieżących
  • Saldo obrotów towarowych
  • Saldo usług
  • Saldo dochodów
  • Saldo transferów bieżących
• B. Rachunek kapitałowy
  • Przychody
  • Rozchody
• C. Rachunek finansowy
  • inwestycje bezpośrednie
  • inwestycje portfelowe
  • pozostałe inwestycje
  • pochodne instrumenty finansowe
• D. Saldo błędów i opuszczeń
  • Razem A-D
• E. Oficjalne aktywa rezerwowe

Rachunek obrotów bieżących

Rachunek obrotów bieżących stanowi zapis płatności związanych z przepływem dóbr i usług, a także pozostałych transakcji bieżących tj. odsetek, dochodów majątkowych, przekazów, dokonywanych pomiędzy danym krajem a resztą świata (D. Begg 1998, s. 299).

Głównymi elementami rachunku obrotów bieżących są:

• obroty towarowe - zestawienie eksportu i importu dóbr. Wartość eksportu zapisujemy ze znakiem (+) po stronie kredytowej, gdyż powoduje napływ pieniądza do kraju. Z kolei import towarów skutkuje odpływem środków finansowych za granicę, w związku z czym, jest on ujmowany w debet ze znakiem (-). Różnica pomiędzy tymi dwoma wielkościami (eksport, import) nazywana jest saldem obrotów towarowych (widzialnych) (J. Sloman 2001, s. 492),
• obroty usługowe - obejmują eksport i import usług. Zasady ujmowania tych pozycji w bilansie płatniczym są takie same jak w przypadku towarów tj. eksport ze znakiem (+) zapisywany jest po stronie kredytowej, a import z (-) po debetowej. Różnica z tytułu eksportu i importu usług określana jest mianem salda obrotów usługami,
• pozostałe obroty bieżące,
• transfery - przekazy pieniężne dokonywane z kraju za granicę lub odwrotnie np. pomoc zagraniczna, składki do unijnego budżetu,
• dochody majątkowe - przepływy z tytułu odsetek, zysków, dywidend. Te które odpływają z kraju zapisywane są po stronie debetowej w bilansie płatniczym. Te z kolei, które przysługują mieszkańcom danego kraju z tytułu posiadania przynoszących dochód aktywów w innych krajach, zapisywane są ze znakiem (+) po stronie kredytowej (D. Begg 1998, s. 299-300).

Rachunek obrotów kapitałowych

Rachunek obrotów kapitałowych stanowi zestawienie inwestycji zagranicznych w danym kraju oraz zagranicznych aktywów lub inwestycji danego kraju za granicą (D. Kamerschen 1993, s. 857).

Rachunek obrotów finansowych

Rachunek obrotów finansowych przedstawia zestawienie sprzedaży aktywów nierezydentom z zakupami aktywów zlokalizowanych za granicą. Przykładowo, Polska pożyczając daną kwotę od innego kraju, sprzedaje mu aktywa, czyli obietnicę, że w przyszłości zwróci pełną kwotę powiększoną o należne odsetki. Pożyczka ta oznacza napływ środków finansowych do Polski, zatem na jej rachunku obrotów bieżących czynność ta zostanie zapisana po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim (P. Krugman 2007, s. 26).

Oficjalne aktywa rezerwowe

Oficjalne aktywa rezerwowe jest to zasób walut obcych przechowywany przez krajowy bank centralny (M. Nasiłowski 2006, s. 352).

Deficyt i nadwyżka bilansu płatniczego

Zgodnie z zasadą podwójnego księgowania bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony. Jednak z punktu widzenia ekonomicznej interpretacji może wystąpić w nim deficyt, nadwyżka lub równowaga. O deficycie mówimy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych (podejmowane z pobudek ekonomicznych i związane z międzynarodowym przepływem towarów, usług, kapitału, siły roboczej) przewyższają dochody z nich. Z kolei w sytuacji, gdy strona kredytowa przewyższa stronę debetową transakcji autonomicznych, bilans zamyka się nadwyżką. W pierwszym przypadku zrównoważenie następuje poprzez nadwyżkę transakcji wyrównawczych, a w drugim - przez ujemne saldo owych transakcji (W. Caban 1998, s. 440-441).

Cele polityki gospodarczej

Równowaga bilansu płatniczego jest jednym z celów polityki gospodarczej. Stosowane są różne sposoby przywracania równowagi z zakresu polityki pieniężno-kredytowej bądź fiskalnej. Jednak przywrócenie równowagi nie zawsze musi być priorytetem władz rządzących.

Krzywa bilansu płatniczego

Rys. 1. Międzynarodowe przepływy kapitału

Równowaga bilansu płatniczego występuje wtedy, kiedy wpływy równają się wydatkom. Jeśli przyjrzymy się rzeczywistym danym, bilans płatniczy poszczególnych krajów ukazuje nadwyżkę lub deficyt. Na saldo bilansu płatniczego największy wpływ ma saldo bilansu obrotów kapitałowych i finansowych oraz saldo obrotów bieżących. W przypadku wystąpienia przykładowo deficytu w bilansie handlowym może on być wyrównany poprzez dodatnie saldo napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Oczywiście może jednak wystąpić odwrotna sytuacja, gdy to uzyskana nadwyżka z eksportu dóbr i usług pokryje ujemne saldo przepływów kapitałowych. Na wielkość oraz kierunek przepływów kapitałowych i finansowych pomiędzy danymi krajami ogromny wpływ ma różnica stóp procentowych pomiędzy lokalnymi rynkami finansowymi. Kapitał(K) kieruje się na ten rynek, na którym może uzyskać wyższe oprocentowanie. Tak więc realna stopa procentowa ® wyznacza koszt alternatywny lokowania kapitału finansowego co zapisujemy w następujący sposób:

K = K (r)

Zależności między tymi zmiennymi przedstawia rys. 1.

Przy realnej stopie procentowej r (min) suma odpływów kapitału jest równa sumie dopływów, oznacza to, że występuje równowaga na rynku walutowym.

Rys. 2. Krzywa bilansu płatniczego

Jeżeli w danym kraju rynkowe stopy procentowe przewyższają te, które są za granicą co oznacza, że posiadanie aktywów finansowych i kapitałowych danego kraju staje się atrakcyjniejsze, to zwiększa się napływ kapitałów zagranicznych i wzrost podaży walut. Gdy zaś rynkowe stopy procentowe w danym kraju są niższe niż za granicą to można zauważyć odpływ kapitału oraz spadek podaży obcych walut w kraju Współzależności między zmianami dochodu, stóp procentowych oraz salda bilansu płatniczego, które zapewniają równowagę w bilansie płatniczym przedstawia rys. 2.

Bilans płatniczy — artykuły polecane

Agregaty pieniężne — Produkt Narodowy Brutto — Agregat M3 — Produkt krajowy brutto — Nominalna stopa procentowa — Operacje wyrównawcze — Agregat M1 — Deficyt budżetowy — Dewiza — Analiza opłacalności eksportu

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Caban W. (1998), Ekonomia, Wydawnictwo Absolwent, Łódź
• Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C. (1993), Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ, Gdańsk
• Krugman P., Obstfeld M. (2007), Ekonomia międzynarodowa: teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Lis S. (2011), Współczesna makroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nasiłowski M. (2006), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Skawińska E., Sobiech-Grabka K., Nawrot K. (2010), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sloman J. (2001), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Tarański L. (2014), Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na bilans, Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, nr 1971
• Zabielski K. (2011), Finanse Międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Małgorzata Pstuś, Agnieskza Rusnak