Socjologia

Socjologia - to nauka, która zajmuje się badaniem funkcjonowania i zmian społeczeństwa, relacji społecznych i kultury życia codziennego w sposób cykliczny.

Termin "socjologia" wprowadził w 1837 roku francuski filozof August Comte. Jest ono połączeniem dwóch słów: societas (z łac) - społeczeństwo i λόγος (od gr) - słowo.

Definicje socjologii

Istnieje dużo różnych definicji socjologii, wśród nich są:

• Jan Szczepański jest zdania, że "socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach" (Szczepański J. 1972).
• Zygmunt Bauman pisze, że "socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności" (Bauman Z. 1996).
• Piotr Sztompka uważa, że "socjologia zrodziła się, jako naukowe badanie historii" (Sztompka P. 2003).

Podstawowe pojęcia socjologiczne

• Społeczeństwo - Społeczeństwo to zorganizowana grupa ludzi, która żyje razem i współdziała w ramach określonych norm społecznych. W socjologii istnieje wiele teorii dotyczących struktury społecznej i dynamiki społecznej, które pomagają w zrozumieniu społeczeństwa jako całości.
• Relacje społeczne - Relacje społeczne odnoszą się do interakcji między jednostkami w ramach społeczeństwa. Mogą to być relacje rodzinne, przyjaźń, relacje w miejscu pracy, w szkole czy w innych obszarach życia społecznego. Badanie relacji społecznych pozwala na zrozumienie wzajemnych zależności i wpływu jednostek na siebie nawzajem.
• Kultura życia codziennego - Kultura życia codziennego odnosi się do wzorców, wartości, norm i zwyczajów obecnych w życiu codziennym jednostek. Obejmuje to sposób myślenia, zachowań, tradycje i obyczaje. Badanie kultury życia codziennego pozwala na zrozumienie wpływu kultury na jednostki i społeczeństwo jako całość.

Funkcje socjologii

Można wymienić 5 głównych funkcji socjologii jako nauki (S. Kosiński S, s. 72-74):

• Diagnostyczna. Diagnostyczna funkcja socjologii odnosi się do zdolności tej nauki do diagnozowania i analizowania społecznych problemów oraz zjawisk. Socjologia dostarcza narzędzi i metod badawczych, które umożliwiają zgłębianie różnych aspektów życia społecznego. Dzięki temu socjolodzy są w stanie zidentyfikować i opisać istniejące problemy społeczne, takie jak nierówności społeczne, konflikty, dysfunkcje czy zmiany społeczne. Diagnostyka socjologiczna ma na celu zrozumienie przyczyn i skutków tych problemów oraz wskazanie potencjalnych rozwiązań.
• Demaskatorska. Demaskatorska funkcja socjologii polega na odkrywaniu i ujawnianiu ukrytych mechanizmów, nierówności społecznych oraz mitów i fałszywych przekonań panujących w społeczeństwie. Socjologia bada struktury społeczne, relacje władzy, ideologie i dyskursy, które wpływają na funkcjonowanie społeczeństwa. Poprzez swoje badania socjologowie są w stanie demaskować niesprawiedliwość społeczną, dominację grup czy manipulacje informacyjne. Tym samym socjologia pełni istotną rolę w budowaniu świadomości społecznej i promowaniu zmian społecznych.
• Teoretyczna. Teoretyczna funkcja socjologii polega na tworzeniu teorii i modeli, które wyjaśniają i interpretują społeczne zjawiska. Socjologia rozwija własne koncepcje i teorie, które są stosowane do analizy różnych aspektów życia społecznego. Dzięki teoretycznym ramom socjologia umożliwia organizację i systematyzację wiedzy na temat społeczeństwa. Teorie socjologiczne pomagają zrozumieć, dlaczego pewne zjawiska społeczne mają miejsce, jakie są ich przyczyny i jakie są możliwe konsekwencje.
• Apologetyczna. Apologetyczna funkcja socjologii odnosi się do roli tej nauki w usprawiedliwianiu i legitymizowaniu pewnych społecznych instytucji, norm i praktyk. Socjologia może służyć jako narzędzie do obrony istniejącego porządku społecznego, hierarchii czy instytucji władzy. Przez analizę społeczną socjolodzy mogą przedstawiać argumenty i dowody, które uzasadniają istnienie i funkcjonowanie tych elementów. Apologetyczna funkcja socjologii nie jest jednak jednoznaczna i kontrowersyjna, ponieważ socjolodzy mogą różnić się w swoich interpretacjach i stanowiskach.
• Socjotechniczna. Socjotechniczna funkcja socjologii odnosi się do praktycznego zastosowania wiedzy socjologicznej w celu rozwiązywania problemów społecznych. Socjologia dostarcza narzędzi i metod, które mogą być wykorzystane w projektowaniu i implementacji programów społecznych, polityk publicznych czy strategii rozwoju społecznego. Poprzez analizę społeczną i diagnozę socjologowie mogą proponować konkretne rozwiązania, które mają na celu poprawę sytuacji społecznej. Socjotechniczna funkcja socjologii jest szczególnie istotna w kontekście zarządzania i podejmowania decyzji na poziomie społecznym.

Główne pytania socjologii

Nauka o socjologii poszukuje odpowiedzi na takie pytania (Sztompka P. s. 25):

• Jak jest naprawdę?
• Dlaczego tak jest?
• Jak będzie?
• Co trzeba robić, żeby zmienić społeczeństwo?

Metody badawcze w socjologii

Są dużo różnych technik i metod badawczych w socjologii. Wśród nich możemy wyróżnić takie jak (Szczepański J. s. 5):

• Obserwacja jako metoda badawcza. Obserwacja jest jedną z podstawowych metod badawczych w socjologii. Polega ona na bezpośrednim śledzeniu i zapisywaniu zachowań, działalności i interakcji społecznych w naturalnym środowisku. Obserwacja może być przeprowadzana w sposób ukryty, aby nie zakłócać badanych zachowań, lub może być jawna, gdy badacz jest otwarcie obecny i interaktywny w badanej grupie społecznej.
• Ankiety jako technika zbierania danych. Ankiety są popularną techniką zbierania danych w socjologii. Polegają na zadawaniu serii pytań respondentom, którzy udzielają odpowiedzi na piśmie lub ustnie. Ankiety mogą być przeprowadzane na dużą skalę, co pozwala na uzyskanie danych reprezentatywnych dla całej populacji. Ważne jest zapewnienie odpowiedniego doboru próby oraz dobrą konstrukcję pytań, aby uzyskać rzetelne i wiarygodne wyniki.
• Gromadzenie dokumentów i analiza treści. Gromadzenie dokumentów i analiza treści to metoda badawcza polegająca na analizie dokumentów, tekstów, obrazów lub innych materiałów, które mogą być użyteczne w badaniu społecznym. Może to obejmować analizę zawartości tekstu, analizę dyskursu, analizę wizualną itp. Ta metoda umożliwia badaczom uzyskanie głębszego zrozumienia kontekstu i znaczenia analizowanych materiałów.
• Analiza danych statystycznych. Analiza danych statystycznych to metoda badawcza, która polega na zbieraniu, porządkowaniu, analizowaniu i interpretowaniu danych liczbowych. Statystyka jest ważnym narzędziem w socjologii, umożliwiającym badanie zależności, tendencji, wzorców i różnic w danych społecznych. Metody statystyczne mogą być wykorzystywane zarówno w badaniach eksploracyjnych, jak i w badaniach hipotetyczno-dedukcyjnych.
• Badania jakościowe. Badania jakościowe koncentrują się na zrozumieniu głębszych aspektów społecznych, takich jak znaczenie, interpretacja i kontekst. Te metody badawcze pozwalają na zgłębienie perspektyw i doświadczeń badanych osób.
  • Wywiady pogłębione to metoda polegająca na przeprowadzaniu indywidualnych rozmów z badanymi osobami. Badacz zadaje pytania, a badany odpowiada na nie w sposób szczegółowy. Ten rodzaj wywiadu umożliwia uzyskanie głębszych informacji i zrozumienia perspektyw badanych.
  • Analiza narracyjna koncentruje się na badaniu historii życia i narracji badanych osób. Badacz analizuje, interpretuje i rozumie opowieści, które badani przedstawiają, aby zrozumieć ich doświadczenia, wartości i tożsamość.
  • Etnografia to metoda badawcza, która polega na długotrwałym obserwowaniu i uczestnictwie w badanej grupie społecznej. Etnografowie starają się zrozumieć i opisać kulturę, normy społeczne, wartości i praktyki społeczne danej grupy. Ta metoda wymaga zaangażowania badacza i umożliwia uzyskanie wglądu w codzienne życie badanych osób.
• Techniki grupowe. Techniki grupowe to metody badawcze, które polegają na przeprowadzaniu dyskusji grupowych lub innych form interakcji w grupach społecznych. Te techniki umożliwiają badaczom zrozumienie i analizę interakcji między członkami grupy, a także zidentyfikowanie wspólnych tematów, wzorców i konfliktów w grupie.
• Analiza sieci społecznych. Analiza sieci społecznych to metoda badawcza, która koncentruje się na badaniu wzorców powiązań i relacji między jednostkami w społeczeństwie. Badacze analizują strukturę sieci społecznych, związki między jednostkami, a także informacje i zasoby, które przepływają w sieci. Ta metoda pozwala na zrozumienie społecznej struktury i dynamiki relacji społecznych.
• Metody komputerowe i analiza danych. Metody komputerowe i analiza danych są coraz bardziej popularne w socjologii. Obejmują one wykorzystanie zaawansowanych technologii informatycznych do zbierania, analizy i prezentacji danych społecznych. Te metody umożliwiają badaczom efektywne przetwarzanie dużych zbiorów danych, identyfikację wzorców i tendencji oraz wizualizację wyników.
• Metoda porównawcza. Metoda porównawcza to podejście badawcze, które polega na analizie i porównaniu różnych społeczeństw, grup społecznych lub kontekstów społecznych. Ta metoda umożliwia badaczom zrozumienie różnic i podobieństw między badanymi jednostkami, a także identyfikację czynników społecznych, które wpływają na te różnice.

Socjologia w praktyce

Socjologia jest nauką społeczną, która bada struktury społeczne, relacje międzyludzkie i ich wpływ na jednostki oraz społeczeństwo jako całość. Ponieważ socjologia dotyka wielu aspektów życia społecznego, ma wiele zastosowań praktycznych. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich:

• Planowanie polityczne. Socjologia odgrywa kluczową rolę w planowaniu politycznym, pozwalając na analizę społecznych uwarunkowań i efektów polityki. Badania socjologiczne dostarczają informacji na temat preferencji społecznych, potrzeb społeczności i ich oczekiwań wobec rządu. Socjologowie pomagają w identyfikacji problemów społecznych, które wymagają interwencji rządowej, oraz w tworzeniu polityk publicznych, które mogą przyczynić się do poprawy jakości życia obywateli.
• Zarządzanie organizacjami. Socjologia dostarcza narzędzi i teorii, które są przydatne w zarządzaniu organizacjami. Badania socjologiczne mogą pomóc w analizie struktury organizacyjnej, komunikacji wewnętrznej, relacji między pracownikami i zarządem, a także w identyfikacji problemów związanych z efektywnością i motywacją pracowników. Socjologia organizacji pomaga również w tworzeniu strategii zarządzania zmianami i adaptacji do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych.
• Praca socjalna. Socjologia odgrywa ważną rolę w pracy socjalnej, która ma na celu pomoc osobom potrzebującym w radzeniu sobie z różnymi problemami społecznymi. Socjologowie analizują struktury społeczne, które prowadzą do ubóstwa, bezdomności, przemocy domowej i innych problemów społecznych. Na podstawie tych analiz, pracownicy socjalni mogą opracowywać programy i strategie interwencji, które pomagają jednostkom i społecznościom w radzeniu sobie z trudnościami i osiąganiu lepszej jakości życia.
• Marketing społeczny. Socjologia jest również wykorzystywana w dziedzinie marketingu społecznego. Socjolodzy badają preferencje i zachowania konsumentów, identyfikując czynniki społeczne i psychologiczne, które wpływają na ich wybory. Na podstawie tych analiz, specjaliści od marketingu społecznego opracowują strategie, które mają na celu promowanie pozytywnych zmian społecznych, takich jak zachowania prospołeczne, zdrowy styl życia czy ochrona środowiska.
• Konsulting społeczny. Socjologia jest również wykorzystywana w konsultingu społecznym, czyli dostarczaniu specjalistycznej wiedzy i wsparcia dla organizacji i instytucji społecznych. Socjolodzy mogą pomagać w analizie i diagnozie problemów społecznych, opracowywaniu strategii rozwoju społecznego, ocenie skuteczności programów społecznych i doradzaniu w zakresie budowania relacji międzyorganizacyjnych.

Efekty socjologii

Podgórecki A. jest zdania, że efekty zastosowań socjologii i badań socjologicznych można zaliczyć do trzech kategorii:

• budzenie, ujawnianie uprzednio niedostrzeganej problematyki.
• wskazywanie na możliwości wywoływania skutków długofalowych.
• wskazywanie bezpośrednich, a dotąd nieznanych możliwości dostosowawczych (Pogórecki A. s. 547).

Podziały socjologii

W dziedzinie socjologii istnieje wiele różnych podejść i specjalizacji, które pozwalają na badanie społeczeństwa i jego zjawisk. Podziały te są istotne, ponieważ umożliwiają skoncentrowanie się na konkretnych obszarach badawczych i rozwijanie specjalistycznej wiedzy.

Makrosocjologia

Makrosocjologia zajmuje się badaniem społecznych struktur, instytucji i systemów, które wpływają na funkcjonowanie społeczeństwa jako całości. Skupia się na analizie społecznych procesów na dużą skalę, takich jak polityka, ekonomia, systemy społeczne i kultura. Badania makrosocjologiczne często dotyczą zmian społecznych, nierówności społecznych oraz interakcji między różnymi grupami społecznymi.

Mikrosocjologia

Mikrosocjologia koncentruje się na badaniu interakcji i relacji między jednostkami oraz małymi grupami społecznymi. Skupia się na badaniu codziennych interakcji, procesów społecznych i roli jednostki w społeczeństwie. Mikrosocjologia analizuje również tworzenie się tożsamości społecznej, procesy socjalizacji oraz wpływ struktur społecznych na jednostki.

Specjalizacje w socjologii

Istnieje wiele gałęzi socjologii i ich liczba dalej rośnie. Wymienimy jednak tylko kilka z nich:

• socjologia miasta,
• socjologia nauki,
• socjologia pracy,
• socjologia prawa,
• socjologia religii,
• socjologia wsi i rolnictwa,
• socjologia jakościowa,
• socjologia medycyny,
• socjologia młodzieży i edukacji,
• socjologia rodziny,
• socjologia wykształcenia.

Nowe wyzwania i perspektywy w socjologii

Socjologia w erze informacji i cyfrowej

W dzisiejszym społeczeństwie, które jest coraz bardziej zdominowane przez technologię i internet, socjologia musi zmierzyć się z nowymi wyzwaniami i perspektywami. Rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych stworzył zupełnie nowy obszar badawczy dla socjologów. W erze informacji i cyfrowej, społeczeństwo zmienia się w szybkim tempie, a socjologia musi dostosować się do tych zmian.

W erze informacji, socjologia może analizować wpływ mediów społecznościowych na społeczeństwo. Społeczne media, takie jak Facebook, Twitter czy Instagram, stały się nieodłączną częścią życia wielu ludzi. To właśnie tam odbywa się większość interakcji społecznych, wymiana informacji i tworzenie relacji. Socjologia może badać, jak korzystanie z mediów społecznościowych wpływa na nasze zachowania, relacje międzyludzkie i społeczne problemy.

Kolejnym istotnym aspektem jest kultura internetowa, która wykształciła się wraz z rozwojem internetu. Socjologia może analizować, jak kultura internetowa wpływa na nasze wartości, normy społeczne i sposoby komunikacji. Internet stał się przestrzenią, w której tworzą się nowe formy ekspresji, subkultury, a także miejsce, w którym dochodzi do konfliktów społecznych. Socjologia może badać te zjawiska i zrozumieć, jak wpływają one na społeczeństwo jako całość.

Socjologia a globalizacja

Globalizacja to proces, który zdynamizował relacje między społeczeństwami na całym świecie. Socjologia ma ważną rolę w badaniu tego zjawiska i zrozumieniu jego konsekwencji społecznych. W erze globalizacji, granice między kulturami, narodami i społeczeństwami stają się coraz bardziej płynne. Socjologia może analizować, jak globalizacja wpływa na tożsamość jednostki, integrację społeczną i relacje międzyludzkie.

Globalizacja stwarza również nowe wyzwania dla socjologów w dziedzinie badania nierówności społecznych. Wzrost globalnego rynku pracy, migracje i przepływ kapitału mają wpływ na rozkład bogactwa i władzy na świecie. Socjologia może badać te nierówności i zrozumieć mechanizmy, które przyczyniają się do ich powstawania i utrwalania.

Socjologia a nowe zjawiska społeczne

Wraz z rozwojem społeczeństwa i technologii, pojawiają się nowe zjawiska społeczne, które wymagają badania i zrozumienia przez socjologów.

• Społeczne media: Społeczne media stały się integralną częścią naszego codziennego życia. Socjologia może badać, jak korzystanie z mediów społecznościowych wpływa na nasze zachowania, identyfikację społeczną, relacje międzygrupowe i uczestnictwo obywatelskie.
• Kultura internetowa: Internet stworzył nowe przestrzenie dla twórczości i ekspresji kulturalnej. Socjologia może badać, jak kultura internetowa wpływa na nasze wartości, normy społeczne, tworzenie subkultur i tożsamość jednostki.
• Społeczne ruchy obywatelskie: Społeczne ruchy obywatelskie są ważnym elementem współczesnego społeczeństwa. Socjologia może analizować, jak te ruchy organizują się, jakie cele mają i jak wpływają na politykę i społeczeństwo jako całość.
• Społeczne aspekty zmiany klimatu: Zmiana klimatu to jeden z najważniejszych problemów, przed którymi stoi dzisiejsze społeczeństwo. Socjologia może badać, jak zmiana klimatu wpływa na społeczeństwo, jakie są społeczne reakcje na ten problem i jakie są możliwości zmiany społecznej w tej dziedzinie.

Socjologia — artykuły polecane

Psychologia społeczna — System — Socjologia pracy — Model — Przedmiot badań — Teoria systemów — Strukturalizm — Pytanie badawcze — Cechy charakteru

Bibliografia

• Bauman Z. (1996), Socjologia, Zysk i S-ka, Poznań
• Domański H. (1994), Społeczeństwa klasy średniej, UMK, Warszawa
• Konecki K. (2014), Dwaj teoretycy socjologii emocji, Socjologia emocji według Thomasa Scheffa, Uniwersytet Łódzki, Łódź
• Kosiński S. (1998), Socjologia ogólna, Zysk i S-ka, Poznań
• Podgórecki A. (red.) (1968), Socjotechnika. Praktyczne zastosowania socjologii, Warszawa
• Szczepański J. (1972), Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa
• Sztompka P. (2003), Socjologia zmian społecznych, Wydawnictwo Znak, Kraków
• Sztompka P. (2012), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków

Autor: Yuliia Ivanitska, Konrad Kokoszka, Victoria Kapcio