Zasady zarządzania

Zarządzanie to "zestaw działań (obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny". [R.W. Griffin, 2012, s. 31]

TL;DR

Artykuł omawia zasady zarządzania według trzech znanych teoretyków - Fayola, Taylora i Adamieckiego. Zasady Fayola obejmują podział pracy, autorytet, dyscyplinę, jedność rozkazodawstwa, jedność kierownictwa, podporządkowanie interesu ogółu, wynagrodzenie, centralizację, hierarchię, ład, sprawiedliwość, stabilność personelu, inicjatywę i harmonię personelu. Zasady Taylora skupiają się na naukowym zarządzaniu, zwiększaniu efektywności pracy poprzez podział zadań i akordowe wynagrodzenia. Zasady Adamieckiego dotyczą podziału pracy, koncentracji i harmonii w organizacji.

Zasady zarządzania według Fayola

Henri Fayol był "najwybitniejszym rzecznikiem kierunku administracyjnego w zarządzaniu". Zarządzanie administracyjne to podejście do zarządzania, koncentrujące się na zarządzaniu całą organizacją. [R.W. Griffin, 2012, s. 31]

To on jako pierwszy skonkretyzował funkcje kierownicze (planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie), które w sposób racjonalny opisują treść procesu zarządzania.

Na podstawie obserwacji dokonanych w czasie kierowania przedsiębiorstwem, ustanowił czternaście zasad, które w większości związane są bezpośrednio z człowiekiem i stanowią podłoże sukcesu organizacji. Należy również pamiętać, jak sam autor podkreśla, że każda firma i każdy menedżer jest inny, dlatego każdy powinien ustalać zasady na swój własny sposób [D. Jemielniak, 2005, s. 34-36]

Sugerowane przez Fayola zasady są jednymi z najbardziej znanych i uznawanych po dzień dzisiejszy zasad sprawnego zarządzania. Zasady te to:

1. Podział pracy - umożliwia uzyskiwanie korzystniejszych efektów przy tym samym nakładzie pracy. Specjalizacja zadań powinna spowodować wzrost efektywności. Podlega jej zarówno praca techniczna jak i praca kierownicza.
2. Autorytet - jest niezbędny do prawidłowego wykonywania obowiązków kierowniczych. Dzielimy go na 2 kategorie: autorytet formalny (urzędowy) - wynikający z zajmowanego stanowiska, daje prawo do wydawania rozkazów oraz poleceń oraz autorytet osobisty - związany z indywidualnymi cechami i charakterem menadżera z jego pracownikami, wynika z wiedzy, doświadczenia, posłuszeństwa, umiejętności kierowania itd.
3. Dyscyplina - pojmowana jako podporządkowanie się regułom oraz normom ustalonym przez pracodawcę. Objawia się przez posłuszeństwo i pracowitość w relacjach między kierownikami, a podwładnymi. Aby zasady panujące w organizacji były należycie respektowane, muszą istnieć sprawiedliwe układy, np. reguły wynagrodzenia bądź stosowna kara.
4. Jedność rozkazodawstwa - zasada ta polega na tym, że każdy podwładny powinien otrzymywać polecenia wydawane tylko przez jedną osobę - przełożonego, kierownika. Wykluczone jest wykonywanie poleceń od dwóch przełożonych, ponieważ zaburza to organizację pracy, a tym samym funkcjonowanie organizacji.
5. Jedność kierownictwa - w każdym zespole powinien być jeden kierownik i jeden cel działania, realizowany przez wszystkich. Nie powinno się łączyć zasady jedności rozkazodawstwa (podwładnym zawsze kieruje jeden przełożony) z zasadą jedności kierownictwa (jeden kierownik, jeden plan). Różnica bowiem polega na tym, iż jednolitość kierownictwa zapewnia sprawną organizację zespołu, a jednolitość rozkazodawstwa rzutuje na jego prawidłowe funkcjonowanie.
6. Podporządkowanie interesu osobistego (jednostki) interesowi ogółu - interesy pracowników bądź grupy nie mogą dominować nad interesami organizacji jako całości.
7. Wynagrodzenie - powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników (nagradzanie i motywowanie do dalszej pracy) jak i pracodawców. Uzależnione jest od efektów pracy oraz jest do nich proporcjonalne.
8. Centralizacja - znalezienie "złotego środka" pomiędzy centralizacją (ograniczeniem roli podwładnych w podejmowaniu decyzji) i decentralizacją (zwiększeniem ich roli), aby przyniosło to jak największą efektywność, przy jak najlepszym wykorzystaniu zdolności personelu.
9. Hierarchia - liniowe uszeregowanie stanowisk kierowniczych na zasadzie podporządkowania (od najwyższego do najniższego szczebla), które należy przestrzegać. Hierarchia ustala procedury wydawania poleceń i informacji tzw. drogą służbową, która powinna być jak najkrótsza.
10. Ład - zasoby ludzkie (pracownicy) i zasoby rzeczowe powinny być na właściwym miejscu we właściwym czasie. Istotne jest, aby ludzie byli na najodpowiedniejszych dla nich stanowiskach w celu zapewnienia stabilności działania.
11. Sprawiedliwość (w stosunku do personelu) - od kierowników wymaga się uprzejmości i "ludzkiego" traktowania w stosunku do podwładnych.
12. Stabilność personelu - unikanie dużej fluktuacji pracowników, która niekorzystnie wpływa na sprawność funkcjonowania organizacji.
13. Inicjatywa - podwładny powinien mieć możliwość udziału w tworzeniu swoich koncepcji i realizacji planów działania organizacji, nawet jeśli wypływałyby z tego błędy i pomyłki. Taka swoboda zwiększa zaangażowanie na wszystkich szczeblach zarządzania.
14. Harmonia personelu (fr. esprit de corps) - poczucie wspólnoty personelu. Praca zespołowa, poczucie jedności i przynależności do jednej grupy powinno być akceptowane i podtrzymywane dla efektywności pracy. Zgranie personelu powinno się opierać na podstawie zasady jedności rozkazodawstwa. Należy natomiast unikać wszelkich konfliktów i sporów między podwładnymi.

Zasady zarządzania według Taylora

Frederick Winslow Taylor uważa się za prekursora naukowego zarządzania, czyli takiego podejścia, które ma na celu zwiększenie efektywności i wydajności siły roboczej [R.W. Griffin, 2012, s. 29] Najlepszym na to sposobem może być udoskonalenie podziału pracy, tak aby pracownik wykonywał tylko jedną czynność. Taylor wprowadził również akordowy system wynagrodzeń.

Największą zaletą, wynikającą z naukowego zarządzania jest budowana na wzajemnym zaufaniu harmonia pomiędzy przełożonym (kierownikiem), a podwładnym (pracownikiem).

Kroki w naukowym zarządzaniu sugerowane przez Taylora to: [R.W. Griffin, 2012, s. 30]

1. Naukowe opracowanie każdego elementu pracy na danym stanowisku.
2. Naukowe dobranie pracowników, a następnie wyszkolenie ich do wykonywania pracy zgodnie z krokiem pierwszym.
3. Nadzorowanie pracowników, w taki sposób, aby mieć pewność, że będą się stosować do przypisanych im metod wykonywania pracy.
4. Dalsze planowanie pracy, ale wykorzystywać robotników do faktycznego wykonywania pracy.

Zasady zarządzania według Adamieckiego

Polski wkład w rozwój dziedziny naukowego zarządzania miały również prace Karola Adamieckiego. Zajmował się on podobnymi zagadnieniami co Taylor. Zależało mu bowiem również na usprawnieniu procesów zarządzania [K. Klincewicz, 2016, s. 61]

Adamiecki sformułował trzy zasady zarządzania, które nazwał prawami:

1. prawo podziału pracy - na wykonawczą i kierowniczą,
2. prawo koncentracji lub integracji - każda komórka zajmuje się jedynie fragmentem pracy, które dopiero zbiorowo tworzą organizację,
3. prawo harmonii (współpracujące ze sobą komórki organizacji powinny być do siebie dopasowane pod względem ilości pracy i jej jakości wykonania).

Zasady zarządzania — artykuły polecane

Klasyczna szkoła zarządzania — Kierowanie — Delegowanie uprawnień — Lyndall Fownes Urwick — Rozwój zarządzania personelem — Henri Fayol — Teoria zarządzania — Harrington Emerson — Tomasz Bata

Bibliografia

• Griffin R. (2017), Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jemielniak D., Latusek D. (2005), Zarządzanie: teoria i praktyka od podstaw, Wydawnictwo WSPiZ, Warszawa
• Klincewicz K. (red.) (2016), Zarządzanie, organizacje i organizowanie. Przegląd perspektyw teoretycznych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• Mioduszewski J. (red.) (2013), Metody organizacji i zarządzania, Expol, Olsztyn

Autor: Anna Czarnecka