Gęstość zaludnienia

Gęstość zaludnienia - określa liczbę osób mieszkającą na konkretnym terenie; aby obliczyć wartość gęstości zaludnienia należy podzielić liczbę osób zamieszkującą dany obszar przez wielkość tego obszaru. Jednostką najczęściej używaną do przedstawiania wartości gęstości zaludnienia jest liczba osób na kilometr kwadratowy.

Zaludnienie ziemi

Ze względu na stopień zaludnienia terenów na świecie możemy wymienić takie typy obszarów (K. Kuciński 2007, s. 139, D. Szymańska 2013, s.43):

• anekumena - są to obszary, które nie są zamieszkane przez człowieka, ze względu na złe warunki klimatyczne. Innymi niesprzyjającymi warunkami mogą być na przykład wysokie góry lub tereny pustynne, tundrowe.
• paraekumena - inaczej nazywana subekumeną, są to tereny, które nie są w pełni wykorzystywane przez ludzi, jedynie ich część jest zagospodarowana, czasami też tylko okresowo. Do tego typu terenów możemy zaliczyć m.in. hale górskie lub suche stepy. Wartość gęstości zaludnienia nie osiąga tam więcej niż 10 osób na kilometr kwadratowy.
• ekumena - są to tereny, które są stale zamieszkiwane przez ludzi i wykorzystywane przez nich gospodarczo

Czynniki wpływające pozytywnie na gęstość zaludnienia

Oto kilka takich czynników (K. Kuciński 2007, s. 139-141, K. Iwaszko-Niziałkowska, s. 80):

• ukształtowanie powierzchni - szczególnie atrakcyjnymi terenami są obszary równinne
• żyzne gleby - najlepiej sprawdzają się czarnoziemy, które ułatwiają prowadzenie działalności rolniczej
• obecność surowców mineralnych - bogata baza surowcowa, która przyczynia się do rozwoju przemysłu na danym terenie
• dostęp do wody - sprzyja wymianie handlowej drogą morską oraz wpływa na rozwój turystyki
• sprzyjające warunki klimatyczne - najbardziej dogodnym klimatem jest klimat podzwrotnikowy i umiarkowany
• występowanie obszarów zurbanizowanych - korzyści wynikające z łatwego dostępu do ośrodków edukacyjnych i kulturalnych oraz szerokiego rynku pracy

Układy zaludnienia

Układy zaludnienia to zbiory ludności, które powstały w sposób nieprzypadkowy. Dzielą się one na rolnicze, nadmorskie i przemysłowe. Możemy je również podzielić ze względu na formę przestrzenną na: linearne, powierzchniowe i gniazdowe.

Pierwszymi powstałymi układami zaludnienia były układy typu rolniczego. W czasie powstawania cywilizacji rolniczej ludzie osiedlali się na terenach najbardziej korzystnych dla rolnictwa. Stąd też najczęściej wybierali oni tereny charakteryzujące się żyznymi glebami i umiarkowanym klimatem. Przykładem takiego obszaru są niziny nadmorskie. W taki sposób wykreowały się takie starożytne cywilizacje rolnicze jak np. Egipt i Mezopotamia. Gęstość zaludnienia na tych obszarach zależy od typu rolnictwa m.in. od pracochłonności produkcji. W miejscach gdzie występują głównie duże gospodarstwa rolne zauważalna jest tendencja do niskiej gęstości zaludnienia.

Występują również układy, które utworzone zostały nad brzegami mórz (nadmorskie). Trudno jest określić główny czynnik wpływający na powstawania tego typu zaludnienia. Do czynników takich można zaliczyć między innymi: rybołówstwo, przetwórstwo przemysłowe, korzyści płynące z posiadania portu oraz turystyka.

Rewolucji przemysłowej zawdzięczamy powstanie kolejnego typu skupisk ludności. Przyczynił się do tego wzrost znaczenia przemysłu włókienniczego oraz górnictwa węgla kamiennego. Nowo tworzone rodzaje przemysłu doprowadziły do powstania popytu na nowe stanowiska pracy. Skutkowało to powstaniem wielu osad robotniczych. W ten sposób narodziły się przemysłowe układy zaludnienia. (K. Kuciński 2007, s. 139-141)

Obszary zaludnienia

Anekumena

Anekumena to obszary, na których brakuje zaludnienia lub występuje bardzo niska gęstość zaludnienia. Są to często obszary o trudnym dostępie, oddalone od większych ośrodków miejskich lub charakteryzujące się nieprzyjaznymi warunkami przyrodniczymi. Przykładem mogą być obszary górskie, pustynie, tundry czy obszary polarno-subpolarnego pasma klimatycznego.

Przyczyny braku zaludnienia na obszarach anekumena mogą być różnorodne. Często wynikają one z trudności związanych z infrastrukturą, transportem oraz dostępem do podstawowych usług i dóbr. Brak infrastruktury drogowej utrudnia komunikację z innymi regionami, co może zniechęcać ludzi do osiedlania się na takich obszarach. Dodatkowo, trudne warunki przyrodnicze, takie jak ekstremalna suchość czy niskie temperatury, mogą utrudniać rozwój rolnictwa i inne formy działalności gospodarczej, co również wpływa na brak zainteresowania osiedlaniem się na tych obszarach.

Paraekumena

Paraekumena to obszary, na których występuje niższa niż przeciętna gęstość zaludnienia. Są to obszary, które znajdują się pomiędzy obszarami anekumena a ekumena. Przykładem mogą być obszary wiejskie, małe miasta, tereny podmiejskie.

Niska gęstość zaludnienia na obszarach paraekumena może wynikać z różnych czynników. Często jest to związane z migracją ludności do większych ośrodków miejskich, gdzie dostęp do pracy, edukacji czy opieki zdrowotnej jest łatwiejszy. Ponadto, obszary paraekumena mogą być również mniej atrakcyjne pod względem infrastruktury, dostępności usług czy możliwości rozwoju gospodarczego w porównaniu z obszarami ekumena.

Ekumena

Ekumena to obszary o wysokiej gęstości zaludnienia, często związane z ośrodkami miejskimi i ich aglomeracjami. Są to obszary, gdzie występuje intensywna działalność gospodarcza, duże skupiska ludności oraz rozwinięta infrastruktura. Przykładem mogą być duże miasta i ich okolice.

Tereny zamieszkiwane i wykorzystywane gospodarczo przez ludzi w obszarach ekumena charakteryzują się rozwiniętą infrastrukturą, taką jak sieć dróg, transport publiczny czy dostęp do podstawowych usług społecznych. Ponadto, na terenach ekumena znajdują się centra handlowe, przemysłowe i usługowe, które zapewniają miejsca pracy i różnorodne możliwości rozwoju gospodarczego. W obszarach ekumena występuje również wysoka gęstość zaludnienia, co wiąże się z dostępem do różnorodnych form edukacji, kultury i rozrywki.

Układy zaludnienia

Układy zaludnienia rolniczego

Układy zaludnienia rolniczego to obszary, w których dominujące zajęcie ludności to rolnictwo. Charakteryzują się one dużą koncentracją ludności wiejskiej, która utrzymuje się głównie z uprawy roślin i hodowli zwierząt. Przykładem takiego układu zaludnienia jest wieś, gdzie większość mieszkańców jest rolnikami lub związana jest z branżą rolniczą.

Wyróżnia się różne typy układów zaludnienia rolniczego, takie jak:

• Układy rolnicze o charakterze ekstensywnym - występują przede wszystkim w obszarach górskich, na terenach o trudnych warunkach glebowych lub klimatycznych. Charakteryzują się niewielką gęstością zaludnienia i stosunkowo małą powierzchnią użytków rolnych.
• Układy rolnicze o charakterze intensywnym - występują w równinnych obszarach o korzystnych warunkach glebowych i klimatycznych. Są to obszary o dużych gęstościach zaludnienia, gdzie dominują nowoczesne technologie rolnicze i wysoka produkcja rolno-spożywcza.

Powstawanie układów zaludnienia rolniczego zależy od wielu czynników. Wśród najważniejszych można wymienić:

• Warunki naturalne - gleba, klimat, ukształtowanie terenu. Obszary o korzystnych warunkach do uprawy roślin i hodowli zwierząt przyciągają ludność wiejską, która osiedla się właśnie w takich miejscach.
• Tradycje i kultura - jeśli dana społeczność od pokoleń zajmuje się rolnictwem, istnieje większa szansa na kontynuację tej działalności przez kolejne pokolenia.
• Polityka rolno-spożywcza państwa - wsparcie państwa dla rolnictwa, takie jak subsydia czy preferencyjne kredyty, może przyczynić się do rozwoju i utrzymania układów zaludnienia rolniczego.
• Dostęp do rynków zbytu - obecność odbiorców i klientów dla produktów rolnych jest kluczowa dla rozwoju układów zaludnienia rolniczego. Dostępność rynków zbytu może zachęcać rolników do osiedlania się w określonych regionach.

Układy zaludnienia nadmorskiego

Układy zaludnienia nadmorskiego to obszary położone wzdłuż wybrzeży morskich, gdzie ludność skupia się głównie na działalności związanej z morzem i oceanem. Charakteryzują się one dużą koncentracją ludności, a główne gałęzie gospodarki to rybołówstwo, turystyka nadmorska oraz przemysł morski.

Przykładem układu zaludnienia nadmorskiego jest miasto portowe, gdzie dominujące zajęcie ludności to prace związane z portem, handel morski, turystyka nadmorska oraz rybołówstwo.

Powstawanie układów zaludnienia nadmorskiego zależy od różnych czynników. Oto niektóre z nich:

• Dostęp do morza - obecność morza lub oceanu stanowi atrakcyjny czynnik dla rozwoju układów zaludnienia nadmorskiego. Morze zapewnia dostęp do naturalnych zasobów, takich jak ryby i inne owoce morza, które stanowią ważne źródło utrzymania dla mieszkańców.
• Klimat i turystyka - wiele obszarów nadmorskich posiada korzystny klimat, który przyciąga turystów. Turystyka nadmorska generuje znaczące dochody i tworzy miejsca pracy dla lokalnej społeczności.
• Infrastruktura portowa - obecność portów morskich i rozwinięta infrastruktura portowa przyciąga inwestycje i handel morski. Porty stanowią ważny węzeł transportowy i centrum handlowe, co przyciąga ludność i wpływy gospodarcze.
• Udogodnienia dla turystów - obecność hoteli, restauracji, atrakcji turystycznych nadmorskich oraz dobre połączenia transportowe przyciągają turystów i tworzą warunki do rozwoju układów zaludnienia nadmorskiego.

Układy zaludnienia przemysłowego

Układy zaludnienia przemysłowego to obszary, w których dominująca działalność gospodarcza to przemysł. Charakteryzują się one dużą koncentracją ludności i rozwiniętą infrastrukturą przemysłową. Przykładami takich układów są wielkie miasta przemysłowe, gdzie przemysł odgrywa kluczową rolę w gospodarce.

Wyróżnia się różne typy układów zaludnienia przemysłowego, takie jak:

• Układy przemysłowe o charakterze ciężkim - skupiają przemysł wydobywczy, hutniczy i metalurgiczny. Charakteryzują się dużą koncentracją zakładów przemysłowych i rozbudowaną infrastrukturą transportową.
• Układy przemysłowe o charakterze lekkim - skupiają przemysł tekstylny, odzieżowy, spożywczy i elektroniczny. Charakteryzują się mniejszą skalą zakładów przemysłowych i większym udziałem usług.

Powstanie i rozwój układów zaludnienia przemysłowego wiąże się ściśle z rewolucją przemysłową. Rewolucja przemysłowa, która rozpoczęła się w XVIII wieku w Wielkiej Brytanii, przyczyniła się do znaczących zmian w gospodarce i strukturze społecznej.

Przemysłowe układy zaludnienia powstały wokół nowych zakładów fabrycznych i kopalni, które były źródłem nowych miejsc pracy. Ludność wiejska, poszukując lepszych warunków życia, migrowała do miast przemysłowych, co spowodowało wzrost gęstości zaludnienia.

Rewolucja przemysłowa przyczyniła się również do rozwoju infrastruktury transportowej, takiej jak koleje i drogi, co umożliwiło łatwiejszy przepływ towarów oraz do rozwoju technologii, które zwiększyły wydajność produkcji.

Gęstość zaludnienia — artykuły polecane

Aglomeracja policentryczna — Farma fotowoltaiczna — Aglomeracja — Sezonowość popytu turystycznego — Deglomeracja — Żegluga śródlądowa — Gospodarstwo agroturystyczne — Masowiec — Konurbacja

Bibliografia

• Gołata E., Kuropka I. (2015)., Zmiany demograficzne i ich następstwa dla wybranych obszarów polityki społecznej w dużych miastach w Polsce, "Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach", nr 223, s. 162
• Iwaszko-Niziałkowska K. (2012)., Analiza trendów przestrzennego rozmieszczenia ludności ze względu na wybrane parametry jakości życia, "Studia miejskie", tom 5, s. 77
• Jażdżewska I. (2011)., Zmiany gęstości ludności miejskiej w centralnej Polsce. Estymacja rozkładu gęstości zaludnienia z wykorzystaniem nieparametrycznych estymatorów jądrowych (kernel function), "Człowiek i środowisko", tom 35 (3-4), s. 5
• Kuciński K. (2007), Geografia: kompendium w zarysie i zadaniach, Difin, Warszawa
• Szymańska D. (2013), Geografia osadnictwa, wydanie drugie zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Roksana Waligóra