Praca nakładcza

Praca nakładcza potocznie zwana chałupnictwem - odrębna od stosunku pracy forma zatrudnienia. Umowa o pracę nakładczą jest pośrednią formą pomiędzy zatrudnieniem w ramach stosunku pracy a zatrudnieniem cywilnoprawnym. Jest ona często wykonywana przez rolników w ramach tzw. agrobiznesu.

System nakładczy definiuje się jako organizację wytwarzania i zbytu, gdzie indywidualny wytwórca wykonuje ściśle określone zamówienie nakładcy, który dostarcza surowce, określa jakość i ilość produktów, w razie potrzeby zaopatruje w narzędzia i organizuje zbyt.

TL;DR

Praca nakładcza, znana także jako chałupnictwo, to forma zatrudnienia pomiędzy umową o pracę a zatrudnieniem cywilnoprawnym. Jest wykonywana przez rolników w agrobiznesie. System nakładczy polega na tym, że wykonawca wytwarza produkty z surowców dostarczonych przez nakładcę. Praca nakładcza może być wykonywana w domu lub w lokalu nakładcy, w dowolnym czasie. Umowa o pracę nakładczą musi być zawarta na piśmie i określać rodzaj pracy, termin rozpoczęcia i zasady wynagradzania. Może zostać rozwiązana za porozumieniem stron lub za wypowiedzeniem. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia jest możliwe tylko w szczególnych przypadkach, np. gdy wykonawca narusza obowiązki umowy lub popełnia przestępstwo.

Historia

System pracy nakładczej znany był już w okresie średniowiecza, gdy pojawiło się domowe tkactwo i rękodzieło ludowe. Znaczny rozwój chałupnictwa nastąpił w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego i lat 30. ubiegłego wieku. W Polsce w okresie powojennym system pracy nakładczej kojarzony był z trudnymi warunkami życia, kalectwem i chorobą. Wynikało to z faktu, iż w systemie tym zatrudniano bardzo często inwalidów, emerytów i rencistów, samotne matki. System ten pełnił wtedy określone funkcje społeczno-ekonomiczne. Obecnie, w okresie gospodarki rynkowej, system pracy nakładczej nie jest doceniany.

Charakterystyka

Praca nakładcza polega na wytwarzaniu przez wykonawcę przedmiotów lub ich części z powierzonego przez nakładcę materiału, albo na świadczeniu usług na polecenie i rachunek zlecającego. Zasadnicza różnica między pracą na umowę o pracę polega na tym, że osoby zatrudnione na umowę o pracę nakładczą (zwane wykonawcami) mogą wykonywać powierzoną im pracę w domu lub lokalu nakładcy w dowolnie ustalonym czasie, samodzielnie lub przy pomocy innych osób (bez bieżącego nadzoru nakładcy). Jeżeli nie zostało pomiędzy stronami umowy ustalone inaczej, nakładca ma obowiązek dostarczyć wykonawcy wszystkie niezbędne do wykonania powierzonej pracy surowce, materiały oraz narzędzia i maszyny. Zatrudniający nie ma możliwości bezpośredniego kontrolowania pracy i wpływu na sposób jej wykonywania w określonych ramach organizacyjnych. Wykonawca świadczący pracę nakładczą, podlega podobnej ochronie prawnej, jak pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę.

Warunki umowy o pracę nakładczą

Umowa o pracę nakładczą zawierana jest na piśmie i należy w niej określić: rodzaj pracy, termin rozpoczęcia oraz zasady wynagradzania. Umowę można zawrzeć na okres próbny, nieprzekraczający 3 miesięcy, na czas określony, na czas nieokreślony lub na czas wykonania określonej pracy. Podstawowym warunkiem umowy jest określenie w minimum i maksimum wykonywanej pracy. Strony powinny określić minimalną, miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Ta ilość powinna być określona na takim poziomie, aby jej wykonanie zapewniło wykonawcy uzyskanie przychodu odpowiadającego co najmniej 50% minimalnego wynagrodzenia. W przypadku, gdy praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, to ilość pracy powinna być ustalona w taki sposób, aby zapewniała uzyskanie przychodu nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia.

Rola i funkcje systemu pracy nakładczej w gospodarce wolnorynkowej

• w istotny sposób przyczynia się do likwidacji bezrobocia na terenach szeroko nim objętych
• umożliwia uzyskanie dodatkowych tanich miejsc pracy
• w niektórych dziedzinach gospodarki jest jedynym racjonalnym systemem produkcji i świadczenia usług
• na terenach nieuprzemysłowionych lub słabo uprzemysłowionych stanowi sposób na likwidację nadwyżek siły roboczej
• zwiększenie potencjału usługowego
• wzbogacenie zaopatrzenia rynku
• aktywizacja terenów słabo rozwiniętych gospodarczo i terenów zaniedbanych gospodarczo
• rozwijanie i pielęgnowanie sztuki ludowej
• wykorzystanie regionalnych tradycji i umiejętności na podstawie lokalnych surowców
• aktywizacja gospodarcza określonych grup ludności
• poszerzenie możliwości eksportu

Sposoby rozwiązania umowy o pracę nakładczą

Rozwiązaniem za porozumieniem stron

Umowa o pracę nakładczą może być rozwiązana w dowolnym terminie na mocy porozumienia stron.

Rozwiązanie za wypowiedzeniem

Rozwiązanie umowy o pracę nakładczą może również nastąpić przez wypowiedzenie umowy (M. Gersdorf 2012, s. 183-186). Okres wypowiedzenia umowy o pracę nakładczą zależy od okresu, na który umowa została zawarta i wynosi:

• 2 tygodnie, kiedy umowa została zawarta na okres próbny
• 1 miesiąc, kiedy umowa została zawarta na czas określony lub nieokreślony

Okres wypowiedzenia kończy się odpowiednio ostatniego dnia kalendarzowego danego miesiąca. Prawo do wypowiedzenia umowy mają obie strony, zarówno nakładca jak i wykonawca. Należy zaznaczyć, że nakładca wypowiadając umowę zawartą na czas nieokreślony nie musi podawać powodu swojej decyzji.

Rozwiązanie umowy o pracę nakładczą jest niemożliwe w następujących przypadkach:

• w okresie przebywania na urlopie wypoczynkowym wykonawcy
• w okresie niezdolności do pracy wykonawcy z powodu choroby
• w okresie między powołaniem wykonawcy do ćwiczeń lub służby związanej z przystąpieniem do wojska a czasem, w którym się odbyły
• w okresie ciąży wykonawcy
• w okresie przebywania na urlopie macierzyńskim

Istotną informacją jest fakt, że wypowiedzenie może wystąpić w wyżej wymienionych przypadkach, kiedy nakładca ogłosi upadłość lub likwidację, a także w przypadku zaprzestania korzystania z systemu pracy nakładczej.

Rozwiązanie bez wypowiedzenia

Zakład Pracy ma możliwość rozwiązania umowy o pracę nakładczą bez wypowiedzenia w szczególnych przypadkach:

• z winy wykonawcy, kiedy naruszył obowiązki i warunki, które wynikają umowy np.: złe wykonanie pracy, niewywiązanie się z obowiązków, nieprzestrzeganie zasad BHP i przepisów wewnątrzzakładowych (Art. 304.  § 1.  K.P.).
• w razie popełnienia przestępstwa przez wykonawcę, które mogło by uniemożliwiać dalszą współpracę, czyli jeżeli jest ono potwierdzone prawomocnym wyrokiem
• w przypadku nie wywiązania się z obowiązującej umowy z powodu długotrwałej choroby zawodowej lub choroby w wyniku wypadku przy pracy trwającej dłużej niż 6 miesięcy a także choroby zakaźnej wymagającej odizolowania od środowiska przez okres dłuższy niż 3 miesiące
• z innych przyczyn przekraczających 1 miesiąc, które spowodowały, że wykonawca nie wywiązał się z powierzonych mu obowiązków

Praca nakładcza — artykuły polecane

Czas pracy — Praca sezonowa — Przyczyny ruchów kadrowych — Ruchomy czas pracy — Urlop — Świadectwo pracy — Świadczenie urlopowe — Rodzaje umów z pracownikami — Odprawa pracownicza

Bibliografia

• Bąk E. (2009), Nietypowe formy zatrudnienia na rynku pracy, C.H. Beck, Warszawa
• Firlej K. (2001), System nakładczy i jego rola w zakresie aktywizacji zawodowej rolników w regionie południowo-wschodnim, Zeszyty Naukowe nr 584 Akademii Ekonomicznej w Krakowie
• Gersdorf M. (2012), Zatrudnieni i zatrudniający na aktualnym rynku pracy, Warszawa
• Pisarczyk Ł. (2003), Różne formy zatrudnienia, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, s. 118
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Dz.U. 1976 nr 3 poz. 19
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141

Autor: Danuta Pawełczyk, Aleksandra Krosta

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.