Materiały

Materiały to rzeczowe aktywa obrotowe, które zostały nabyte do zużycia na własne potrzeby. Ich przeznaczeniem jest zbycie lub zużycie w okresie 12 miesięcy od bilansowego dnia albo w ciągu operacyjnego cyklu odpowiedniego dla danej działalności jeśli trwa dłużej niż rok kalendarzowy (A. Piechocka-Kałużna, 2011).

Materiały stanowią pierwszy etap w trzystopniowej skali klasyfikacji zapasów. Istotna ich cechą jest to iż stanowią niezbędny składnik w prowadzeniu procesu produkcyjnego. Braki materiałów mogą prowadzić do przestojów w tymże procesie a w związku z tym z generowaniem wysokich i niepotrzebnych kosztów.

Celem nabycia materiałów przez jednostkę (zwłaszcza wytwórczą) jest użytkowanie ich w procesie produkcyjnym. Zużycie następuje zazwyczaj jednorazowo w procesie gospodarczym. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego do materiałów zalicza się zakupione od obcych kontrahentów lub też wyprodukowane przez komórki pomocnicze własnego przedsiębiorstwa m.in. surowce i inne materiały podstawowe, materiały pomocnicze, paliwa, części zamienne służące do naprawy maszyn i urządzeń, opakowania. Do materiałów zaliczyć można również produkty uboczne i odzyski jakie otrzymała firma w procesie produkcji czy też likwidacji środków trwałych w sytuacji gdy kwalifikują się one do zużycia na własne potrzeby lub do sprzedaży. Najczęstszym źródłem finansowania materiałów jest kredyt kupiecki.

Cechy charakterystyczne materiałów:

• konieczne do wykonywania procesu produkcji wedle ustalonego harmonogramu
• można transportować je masowo co wiąże się z możliwością uzyskiwania rabatów
• można je składować jako zapas bezpieczeństwa i/lub dla celów spekulacyjnych

TL;DR

Materiały to aktywa obrotowe, które są zużywane w procesie produkcyjnym. Są one istotne dla prowadzenia działalności gospodarczej i mogą być finansowane za pomocą kredytów. Materiały są wyceniane na podstawie ceny nabycia. Istnieje kilka metod wyceny, takich jak rzeczywista cena nabycia, cena sprzedaży, cena planowana i koszt wytworzenia. Materiały mogą być sklasyfikowane jako podstawowe, pomocnicze i biurowe. Planowanie zaopatrzenia materiałowego odbywa się za pomocą MRP, który uwzględnia potrzeby brutto i netto. Ewidencję materiałów i towarów można prowadzić za pomocą dokumentów Pz, Pw i Wz.

Wycena materiałów i towarów

Materiały jak również towary są ujmowane w księgach rachunkowych, po cenie nabycia. Jednak przedsiębiorstwo ma możliwość wyceny nabytych materiałów i towarów wg cen zakupu o ile wpływa to na wartość aktywów oraz wyniku finansowego. Jednostki mogą używać do wyceny zakupionych materiałów jak i towarów stałe ceny ewidencyjne.

Wyróżnia się kilka sposobów wyceny materiałów:

• wg rzeczywistej ceny nabycia - to cena zakupu składnika aktywów, która obejmuje należną kwotę sprzedającemu bez podatku akcyzowego oraz bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług. Jeżeli materiał jest importowany to powiększa się o obciążenia o koszty związane bezpośrednio z zakupem oraz dopasowaniem składnika aktywów do zdatnego stanu do użytku lub wprowadzenia w obrót, biorąc także pod uwagę koszt transportu, załadunku, składowania itp.
• wg rzeczywistej ceny zakupu - składa się na nią kwota należna dla sprzedającego, bez odliczania podatków od towarów i usług i podatku akcyzowego. Podczas importu zwiększa się ją o obciążenia mające charakter publicznoprawny (cło, niepodlegająca odliczeniu akcyza),
• wg ceny sprzedaży - podobnego lub takiego samego przedmiotu
• wg cen planowanych - ustalonych i przyjętych do korzystania samodzielnie przez jednostkę na dzień wytworzenia lub nabycia.
• wg kosztu wytworzenia - który obejmuje koszty będące w bezpośrednim związku z produktem (ewidencjonowanym jako towar) jak również uzasadnioną część kosztów związanych pośrednio z wyprodukowaniem tego produktu.

Wycena rozchodu materiałów i towarów

Jeżeli ceny zakupu, nabycia lub koszty wytworzenia jednakowych rzeczy są różne, wartość końcowego stanu rzeczowych składników aktywów obrotowych wycenia się zależnie od metody przyjętej przez daną jednostkę - o ile stosuje ceny rzeczywiste to:

• wg cen przeciętnych tj. ustalanych w wysokości kosztów średniej ważonej danego składnika aktywów,
• zakładając, że rozchód składników aktywów wycenia się wg metody FIFO (first In, first out - pierwsze weszło, pierwsze wyszło)
• zakładając, że rozchód składników aktywów wycenia się wg |metod LIFO (last In, first out - ostatnie weszło, pierwsze wyszło)
• w szczegółowej drodze identyfikacji cen rzeczywistych tych składników aktywów, które obejmują ściśle określone przedsięwzięcia, bez względu na datę zakupu lub ich wytworzenia.

W sytuacji gdy firma stosuje ceny ewidencyjne przy nabywaniu towarów i materiałów, to w takiej sytuacji należy pamiętać, że podczas ich wydawania przy sprzedaży lub zużyciu wartość zapasów wydanych musi być rzeczywistą wartością.

Rodzaje materiałów

Kierowanie materiałowymi zasobami, a w szczególności przepływem strumieni materialnych oraz informacyjnych mające charakter sterujący i kontrolny to podstawa procesu logistycznego w przedsiębiorstwie. Procesy te koncentrują się przede wszystkim na fazie zaopatrzenia oraz dystrybucji, ale także produkcji w odniesieniu do transportu półwyrobów pomiędzy produkcyjnymi stanowiskami.

Strumienie materiałowe to inaczej zasoby materiałowe przedsiębiorstwa które występują w formie materialnej jako:

• materiały - na materiały składają się komponenty, surowce oraz podzespoły z zakupu które podczas procesu produkcyjnego przekształcają się w wyroby gotowe.
• produkcja w toku - to po części przetworzone materiały, jednak nie są jeszcze wyrobami gotowymi,
• wyroby gotowe - są już przeznaczone do sprzedaży, powinny spełniać wymagania konsumentów,
• towary - zapasy towarów tworzą się w przedsiębiorstwach handlowych i mają na celu zaspokojenie bezpośrednich popytów konsumpcyjnych lub produkcyjnych, które wynikają z zapotrzebowań w innych przedsiębiorstwach.

Podczas produkcji korzysta się z materiałów:

• podstawowych - zużywanych do produkcji podstawowej,
• pomocniczych - do których zaliczają się materiały eksploatacyjne (np. płyny czyszczące, smary), części zamienne które się wykorzystuje podczas procesów konserwacyjno-remontowych, materiały biurowe (tonery do drukarek, papier)((E. Pająk, M. Klimkiewicz, A. Kosieradzka, 2014).

Podczas fazy zaopatrzenia logistycznego procesu dużą rolę odgrywa cykl zaopatrzenia który tworzy cykl zamawiania, dostawa oraz odbiór. Bardzo często występują zakłócenia pomiędzy tymi cyklami. W praktyce można się spotkać z sytuacją kiedy zamówienie które miało opuścić dany magazyn tydzień temu, wyszło dopiero wczoraj. Takie nieprawidłowości występujące w cyklu zaopatrzenia prowadzą do tzw. kosztów niepewności - wynikające z powiększania lub tworzenia się zapasów (inaczej koszty zapasów).

Planowanie zaopatrzenia materiałowego

MRP posługuje się produkcyjnym planem w celu planowania zaopatrzenia w niezbędne materiały do wytwarzania produktów. Planując materiałowe zapotrzebowanie trzeba wyróżnić:

• potrzeby brutto - określane za pomocą BOM (Bill of Material - zbiór struktury wyrobu) i tworzą wykaz zapotrzebowania na dane elementy,
• potrzeby netto - części wymaganych elementów potrzebnych do produkcji danego wyrobu mogą znajdować w magazynie, a inne mogły być już zamówione, po ich odjęciu od potrzeb brutto możemy otrzymać właśnie potrzeby netto.,

Potrzeby netto = potrzeby brutto - zapas aktualny - zapas już zamówiony

Zasady ewidencji materiałów i towarów

Ewidencja może być prowadzona w następujących dowodach księgowych:

• dokument Pz - przyjęcie z zewnątrz związane z zakupem materiałów lub towarów,
• dokument Pw - przyjęcie wewnętrzne np. przyjęcie materiału z likwidowanych środków trwałych,
• dokument Wz - wydanie materiałów/towarów na zewnątrz (np. sprzedaż lub inne zbycie towaru,
• dokument Rw - rozchód materiałów/towarów do potrzeb wewnętrznych,
• dokument Zw - zwrot zapasów,
• protołków inwentaryzacyjny który stwierdza nadwyżki bądź niedobory które zostały odkryte podczas przeprowadzania inwentaryzacji,
• faktura VAT - zakupowa,
• umowa kupna-sprzedaży lub inny dokument zakupu,
• dokument Mm - protokół przesunięcia materiałów/towarów pomiędzy magazynami (W. Garbsiewicz,2011).

Materiały — artykuły polecane

Środki trwałe — Materiał — Zapas — Koszty pośrednie — Rozliczanie produkcji — Metoda ceny przeciętnej — Rzeczowe aktywa trwałe — Wyrób gotowy — Metody rozliczania kosztów

Bibliografia

• Bonham M. (red.) (2005), Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpretacjach i przykładach, tom 4, Wydawnictwo prawnicze LexisNexis
• Dębska-Rup A. (1999), Rachunkowość kapitałowa spółek handlowych, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły biznesu, Kraków
• Gajdzik B. (2017), Gospodarka materiałami i zapasami w przemyśle hutniczym w latach 2000-2015, Organizacja i Zarządzanie: kwartalnik naukowy, nr 1
• Julewicz M. (2017), Uregulowania prawne wykorzystania nanotechnologii w produkcji materiałów i wyrobów z tworzyw polimerowych przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Polimery, T. 62, nr 2
• Kardas E. (2010), Wykorzystanie metody ABC do analizy materiałów w wybranym zakładzie wielkopiecowym, Logistyka i nauka, nr 4
• Olchowicz I. (2001), Podstawy rachunkowości, Difin, Warszawa
• Pająk E., Klimkiewicz M., Kosieradzka A. (2014), Zarządzanie produkcją i usługami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Patterson R. (2002), Kompendium terminów z zakresu rachunkowości i finansów, Fundacja rozwoju rachunkowości w Polsce, Warszawa
• Piechodzka-Kałużna A., Garbusiewicz W. (red.) (2011), Rachunkowość finansowa dla profesjonalistów. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa
• Waśniewski T., Gos W. (2002), Rachunkowość przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa

Autor: Renata Sądelska, Małgorzata Wyczesana