Dźwignia operacyjna

Dźwignia operacyjna (operating leverage) to narzędzie, które pozwala zmierzyć zależność pomiędzy przychodami netto ze sprzedaży a zyskiem operacyjnym. Istnieje pewna skala elastyczności pomiędzy tymi zmiennymi. Nie da się ukryć, iż pojęcie dźwigni operacyjnej bezpośrednio związane jest z pojęciem kosztów w przedsiębiorstwie.

Osiągane zyski w przedsiębiorstwie bezpośrednio mają odniesienie do planowanego poziomu sprzedaży, jednakże należy pamiętać o tym, że te dwie wielkości nie są względem siebie proporcjonalne. Istnieje pewien stały poziom kosztów stałych przy określonych możliwościach wytwórczych danego przedsiębiorstwa. Im ten poziom jest większy, tym szersze będą różnice pomiędzy wzrostem sprzedaży a zyskiem towarzyszącym temu wzrostowi. Te właśnie zmiany obrazować ma dźwignia operacyjna.

Zakres dźwigni operacyjnej w postaci zmodyfikowanego rachunku zysków i strat

Przychód ze sprzedaży

• koszty zmienne

= marża brutto

• koszty stałe (bez amortyzacji)

= EBITDA (zysk operacyjny + amortyzacja)

• Amortyzacja

= Zysk operacyjny przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT)

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie dźwigni operacyjnej, czyli zależności pomiędzy przychodami ze sprzedaży a zyskiem operacyjnym w przedsiębiorstwie. Dźwignia operacyjna jest wykorzystywana do analizy struktury finansowej i efektywności działania firmy. Wpływ dźwigni operacyjnej może być zarówno pozytywny, jak i negatywny, w zależności od zmian sprzedaży i produkcji. Artykuł przedstawia również analizę działania dźwigni operacyjnej na przykładzie dwóch projektów.

Dźwignia operacyjna a próg rentowności

Dźwignia operacyjna jest to efekt wykorzystania w przedsiębiorstwie takich aktywów trwałych, które bezpośrednio łączą się z kosztami stałymi, tak więc można wymienić: budynki, maszyny, pracowników danego przedsiębiorstwa. Teoretycznie, wyższy stopień wykorzystania środków trwałych - czyli wyższy poziom kosztów stałych, powinien bezpośrednio przekształcać się w zwiększoną efektywność pracy oraz wyższe zyski ze sprzedaży. Jednakże należy pamiętać o tym, iż potencjalnie wyższe zyski pojawią się w przedsiębiorstwie dopiero po przekroczeniu tak zwanego progu rentowności operacyjnej (czyli punktu, w którym wartość sprzedaży dób i usług przedsiębiorstwa jest równa poziomowi kosztów całkowitych P_0=K_c). W momencie, gdy taka granica nie zostanie przekroczona, poziom wykorzystania kosztów stałych w przedsiębiorstwie spowoduje straty operacyjne.

W innym rozumieniu dźwignia operacyjna to po prostu stosunek kosztów stałych w przedsiębiorstwie do pozostałych kosztów, zwanych kosztami operacyjnymi.

W praktyce dźwignia operacyjna jest wykorzystywana w przedsiębiorstwie w momencie podejmowania decyzji tyczących się struktury majątkowej firmy i jej wykorzystania adekwatnie do charakteru prowadzonej działalności operacyjnej.

Efekt dźwigni operacyjnej

Większy stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa spowoduje "względną obniżkę kosztów stałych", co z kolei przekłada się na wyższą niż proporcjonalną zmianę zysku (EBIT - ang. earnings before deducting interest and taxes, zysk operacyjny przed odliczeniem podatków i odsetek) w zależności od tempa zmian wielkości sprzedaży.

Efekt dźwigni operacyjnej może zarówno pozytywny jak i negatywny, w zależności od skutków wywołanych przez zmianę sprzedaży czy też produkcji w poziomie zysku.

Stopień dźwigni operacyjnej

Stopień dźwigni operacyjnej informuje o ile zmieni się zysk operacyjny EBIT, jeżeli sprzedaż zmieni się o 1%. Dźwignię operacyjną można przedstawiać na poniższe sposoby:

• w ujęciu dynamicznym (wykorzystywany do analizy ex ante)

$DOL={\frac {\vartriangle EBIT}{\vartriangle S}}$

np. DOL = 2, oznacza iż w momencie gdy przychody ze sprzedaży wzrosną lub spadną o 1%, wówczas EBIT wzrośnie lub spadnie o 2%

• w ujęciu statycznym (wykorzystywany do obliczenia relacji jakie zaszły w poprzednich okresach)

$DOL={\frac {S-KZ}{S-KZ-KS}}={\frac {MC}{EBIT}}$

S-sprzedaż KZ- koszty zmienne MB - marża brutto całkowita KS - koszty stałe EBIT - zysk operacyjny

• za pomocą współczynnika bezpieczeństwa

$DOL={\frac {1}{wsp.bezpieczenstwa}}$

Dźwignia łączna

Dźwignia łączna to iloczyn dźwigni finansowej i dźwigni operacyjnej - wykorzystywana do określenia stopnia ryzyka operacyjnego i finansowego w przedsiębiorstwie. Łączy w sobie zmienność przychodów netto ze sprzedaży, zysku operacyjnego z elementów dźwigni operacyjnej oraz zysk netto i stopę zwrotu z kapitału własnego z dźwigni finansowej.

Analiza działania dźwigni operacyjnej

projekt A

Liczba wyrobów sprzedanych	0	2000	4000	6000	8000	10000	12000
Przychody ze sprzedaży	0	60000	120000	180000	240000	300000	360000
Całkowite koszty zmienne	0	50000	100000	150000	200000	250000	300000
Całkowite koszty stałe	20000	20000	20000	20000	20000	20000	20000
EBIT	-20000	-10000	0	10000	20000	30000	40000

projekt B

Liczba wyrobów sprzedanych	0	2000	4000	6000	8000	10000	12000
Przychody ze sprzedaży	0	60000	120000	180000	240000	300000	360000
Całkowite koszty zmienne	0	40000	120000	180000	240000	300000	360000
Całkowite koszty stałe	60000	60000	60000	60000	60000	60000	60000
EBIT	-60000	-40000	-20000	0	20000	40000	60000

$progrentownosci_{A}={\frac {20000}{30-25}}=4000$

$progrentownosci_{B}={\frac {60000}{30-20}}=6000$

"Oba projekty charakteryzuje jednakowa jednostkowa cena sprzedaży równa © - 30 j.m., natomiast jednostkowe koszty zmienne dla pierwszego wynoszą (z) - 25 j.m., a dla drugiego 20 j.m.

Z projektem A wiąże się ponoszenie względnie niskich kosztów stałych, ponieważ nie zakłada on np. użycia zautomatyzowanych urządzeń, wskutek czego koszty amortyzacji i konserwacji będą niskie. Jednocześnie odpowiadające mu jednostkowe koszty zmienne są stosunkowo wysokie. Jednakże w tym samym czasie pracownik wyprodukuje o wiele więcej wyrobów, niż umożliwia to projekt A, wobec tego kwota płac bezpośrednich, a w konsekwencji i jednostkowe koszty zmienne w warunkach projektu B ukształtują się na niższym poziomie. Wszystko to powoduje, że próg rentowności dla projektu B wynosi 6000 sztuk, o 2000 sztuk przekracza próg rentowności dla projektu A. Wyliczamy stopień dźwigni operacyjnej gdy liczba sprzedanych wyrobów wzrośnie z 10.000 do 12.000 sztuk:

• $DOL_{A}={\dfrac {\tfrac {\vartriangle EBIT}{EBIT}}{\tfrac {\vartriangle S}{S}}}={\dfrac {\tfrac {40000-30000}{30000}}{\tfrac {12000-10000}{10000}}}=1,65$
• $DOL_{B}={\dfrac {\tfrac {\vartriangle EBIT}{EBIT}}{\tfrac {\vartriangle S}{S}}}={\dfrac {\tfrac {60000-40000}{40000}}{\tfrac {12000-10000}{10000}}}=2,5$

W projekcie B wystąpiła więc wyższa dźwignia operacyjna, ponieważ taka sama procentowa zmiana rozmiarów sprzedaży spowodowała wyższą procentową zmianę zysku operacyjnego. Przy produkcji 10000 sztuk jej wzrost o 1% wywołuje 1,66% przyrost zysku operacyjnego dla projektu A i 2,5% przyrostu zysku operacyjnego dla projektu B. Zyski generowane przez projekt B są bardziej wrażliwe na zmiany rozmiarów produkcji niż zyski związane z projektem A. Oddziaływanie dźwigni operacyjnej jednak nie zawsze jest pozytywne. W warunkach spadku produkcji wyższy poziom dźwigni operacyjnej wywołuje większe ujemne zmiany w zysku operacyjnym".

Dźwignia operacyjna — artykuły polecane

Zysk — Popyt inwestycyjny — Wskaźnik rentowności — Koszt zmienny — Korzyści skali — Koszt całkowity — Koszt stały — Ryzyko inwestycyjne — Rynkowa wartość dodana — C/EBIT

Bibliografia

• Bień W. (2016), Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa
• Brigham E., Houston J. (2015), Zarządzanie finansami, PWN, Warszawa
• Iwin-Garzyńska J. (2014). Finanse przedsiębiorstw synteza teorii i wartości, Economicus, Szczecin
• Kolosowska B. (2015), Struktura finansowa i wykorzystanie dźwigni finansowej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
• Kosin P. (2016). Dźwignia jako mechanizm analizy modelu biznesowego przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach nr 267
• Micherda B. (2002), Współczesna analiza finansowa, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 591
• Nita B. (red.) (2014), Rachunkowość zarządcza w działalności przedsiębiorstw i instytucji, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Postuła M. (red.) (2016), Finanse firmy w decyzjach menedżerskich, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

Autor: Sylwia Pietrzyk