System wczesnego ostrzegania

System wczesnego ostrzegania - SWO (ang. Early Warning System) jest jednym ze składników służących do oceny kondycji finansowej firmy (płynności finansowej, rentowności, zadłużenia, sprawności funkcjonowania przedsiębiorstwa). Umożliwia nam wczesne rozpoznanie zagrożenia i uruchomienie odpowiednich procesów naprawczych. SWO jest również częścią systemu informacyjnego w danym przedsiębiorstwie, który zbiera, analizuje oraz przekazuje informacje wspomagające proces podejmowania decyzji. Efektywność funkcjonowania takiego systemu zależy od jakości informacji, czyli jej szczegółowości

Aby system wczesnego ostrzegania spełniał swoją rolę musi charakteryzować się takimi cechami jak: uniwersalność, kompleksowość, elastyczność, skuteczność oraz efektywność.

TL;DR

System wczesnego ostrzegania (SWO) jest narzędziem służącym do oceny kondycji finansowej firm. Jego celem jest rozpoznanie zagrożeń i podjęcie odpowiednich działań naprawczych. Istnieją trzy generacje SWO, które różnią się sposobem analizy danych. Istnieje wiele rodzajów systemów wczesnego ostrzegania, zarówno jedno - jak i wielowymiarowych. W Polsce stosowane są różne modele SWO, oparte na wskaźnikach finansowych.

Główne cele, zadania i funkcje systemu wczesnego ostrzegania

Zadaniem systemu wczesnego ostrzegania jest ujawnienie pogarszającej się sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki gospodarczej poprzez dostarczenie danych ekonomicznych np. w postaci wskaźników umożliwiających podjęcie dalszych decyzji dotyczących polepszenia kondycji przedsiębiorstwa .

Aby istnienie i zastosowanie SWO miało swój sens należy pamiętać o kilku warunkach koniecznych do spełnienia. Jednym z nich jest efektywność systemu. System wczesnego ostrzegania musi być sprawdzony, aby wskazywał możliwie najbardziej prawdopodobne zagrożenia. Dlatego ważne jest jego testowanie w długim czasie przy możliwie niezmiennych czynnikach otoczenia.

Bardzo ważne jest również konkretne zdefiniowanie momentu upadłości jednostki gospodarczej, gdyż w różnych krajach pod wpływem różnych czynników otoczenia fakt zaistnienia upadłości może podlegać znacznym wahaniom czasowym oraz różnicom znaczeniowym. Aby zagrożona jednostka miała czas na podjęcie działań naprawczych ujawnienie zagrożeń powinno nastąpić z pewnym wyprzedzeniem czasowym, tak aby analizę działającej jednostki gospodarczej można przeprowadzać za pomocą danych płynących ze sprawozdań finansowych lub decydując się na przeprowadzenie inspekcji wewnętrznej przedsiębiorstwa. Częściej korzysta się z metody pierwszej, gdyż dane zawarte w bilansach firm zdają się być bardziej rzetelne od własnych wewnętrznych obserwacji.

Historia powstawania systemów wczesnego ostrzegania

SWO pojawił się jako odpowiedź na liczne bankructwa przedsiębiorstw w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929-1933), kiedy to menedżerowie nie dysponując odpowiednio wczesnymi informacjami o zagrożeniach, nie byli w stanie przewidzieć grożącego niebezpieczeństwa .

Wyróżniamy trzy generacje systemu wczesnego ostrzegania, wg J.K. Huneka można je scharakteryzować następująco:

• Pierwsza generacja - wykorzystywanie systemów informacyjnych w planowaniu rocznym oraz krótkoterminowym, którego podstawową funkcją jest alarmowanie o występujących w realizacji planu odchyleniach, czyli różnicach pomiędzy wartościami faktycznymi a pożądanymi.
• Druga generacja - stosowanie systemów informacyjnych, których budowa opierała się na wykorzystaniu katalogu celowo wybranych obszarów obserwacji oraz zbioru wskaźników. Te ostatnie są połączone z potencjalnymi źródłami zagrożeń i szans z otoczenia jak również samej firmy.
• Trzecia generacja - zastosowanie systemów informacyjnych wczesnego rozpoznania opartych na koncepcji słabych sygnałów stworzonej przez H.I Ansoffa. Definiuje on je jako nieprecyzyjne oznaki nadchodzących zmian, pochodzące z dalekiego otoczenia przedsiębiorstwa. Słabe sygnały są rozproszone a ich dostrzeżenie wymaga skrupulatnej obserwacji i szerokiej analizy .

Obecnie, tylko dla "amatorów zarządzania" wizja upadłości przedsiębiorstwa często jest postrzegana jako zagrożenie lub nawet jako nieuchronne zmierzanie do bankructwa. Dla menedżerów i przedsiębiorców jest to sygnał do podjęcia działań zmierzających do polepszenia sytuacji. Dlatego też umiejętnie zarządzając ryzykiem i mierząc je za pomocą systemów wczesnego ostrzegania mogą skutecznie przewidzieć przyszłe zdarzenia zagrażające istnieniu przedsiębiorstwa.

Rodzaje systemów wczesnego ostrzegania

Podstawowymi kryteriami podziału SWO są kryteria podmiotowe (jednostka tworząca system, rodzaj przedsiębiorstwa dla którego jest on tworzony) oraz przedmiotowe (dotyczące głównie wyboru najlepszego narzędzia analizy). Dobierając odpowiedni rodzaj systemu wczesnego ostrzegania powinno się brać pod uwagę dane kryteria poszerzając je o dodatkowe informacje charakterystyczne dla badanej jednostki (np. branża, forma prawna).

Jednowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania - każda zmienna jest analizowana osobno

• System wczesnego ostrzegania P.J. Fitz Patricka (system porównywania parami przedsiebiorstw wypłacalnych i "bankrutów" stosując wskaźniki: wynik finansowy netto/kapitał własny oraz kapitał własny/kapitał obcy),
• System wczesnego ostrzegania C. L. Merwina - najistotniejsze wskaźniki to: kapitał obrotowy/kapitał obcy, kapital własny/kap.obcy, aktywa bieżące/pasywa bieżące,
• System wczesnego ostrzegania W. H. Beavera - oparty na 6 wskaźnikach - w tym najistotniejszym jest: nadwyżka finansowa/ zobowiązania ogółem,
• System wczesnego ostrzegania P. Weibela - na podstawie 6 wskaźników skonstruował 3 klasy zagrożenia upadłością.

Wielowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania - analiza co najmniej dwóch składników

• System wczesnego ostrzegania E. I. Altmana - najbardziej popularny w USA, stosowany głównie do analiz spółek notowanych, na giełdzie
• System wczesnego ostrzegania G Weinricha - zastosował schemat oceny punktowej, na podstawie których wyodrębnił trzy klasy ryzyka,
• System wczesnego ostrzegania K. Beermanna - poszczególnym wskaźnikom zostają przypisane wagi w zależności od horyzontu czasowego,
• System wczesnego ostrzegania E. Bleiera - opiera się na danych uzyskanych z 6-16 wskaźników, obliczonych na podstawie roku bieżącego oraz dwóch wcześniejszych lat.

Modele systemów wczesnego ostrzegania dla polskiej gospodarki

• System wczesnego ostrzegania J. Gajdki i D. Stosa - jeden z popularniejszych modeli w Polsce, obejmuje on 5 wskaźników finansowych, obliczanych na podstawie sprawozdań finansowych,
• System wczesnego ostrzegania A.Hołdy - autor modelu poddał analizie 40 przedsiębiorstw upadłych oraz 40 charakteryzujących się dobrą kondycją finansową, wytypował 5 wskaźników finansowych.

Zobacz także:

• System wczesnego ostrzegania B. Prusaka
• System wczesnego ostrzegania D. Hadasik
• System wczesnego ostrzegania R. Van. Frederikslusta
• System wczesnego ostrzegania stosowany przez Banque de France

System wczesnego ostrzegania — artykuły polecane

Wskaźnik Altmana — Analiza scenariuszy — Metody analizy strategicznej — Prognozowanie przychodów i kosztów — Identyfikacja i ocena zagrożeń i szans — Przetwarzanie informacji — Metoda scenariuszy — Predykcja — Definicja controllingu

Bibliografia

• Krajewski M.,(2014), System wczesnego ostrzegania w aspekcie kondycji finansowej przedsiębiorstwa, "Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia", nr 65, s. 363-369
• Rusiecki K., Białek-Jaworska A., (2015), Systemy wczesnego ostrzegania o zagrożeniu upadłością przedsiębiorstw z sektora budowlanego - porównanie analizy dyskryminacyjnej i modelu logitowego, "Ekonomia", nr 43, s. 137-160
• Smok B. (2010), Business Intelligence w zarządzaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Stabryła A. (2010), Systemy controllingu, monitoringu i audytu, Mfiles.pl, Kraków
• Stabryła A., Wawak S. (red.) (2012), Metody badania i modele rozwoju organizacji. Mfiles pl
• Zaleska M. (2002), Identyfikacja ryzyka upadłości przedsiębiorstwa i banku: systemy wczesnego ostrzegania, Difin, Warszawa
• Zoleński W. (2010), Systemy wczesnego ostrzegania wykorzystujące wiedzę, Kwartalnik naukowy: Organizacja i Zarządzanie, nr 3(11)

Autor: Izabela Drobek, Karolina Krzystanek