Wycena aktywów finansowych

Instrumenty finansowe są to kontrakty, które powodują powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron, natomiast po drugiej stronie powodują powstanie instrumentu kapitałowego lub zobowiązania finansowego, pod warunkiem ze zawarcie tego kontraktu będzie w przyszłości wywoływało skutki gospodarcze.

W definicji instrumentu finansowego wykorzystywane są aktywa finansowe, zobowiązania finansowe oraz instrumenty kapitałowe.

Aktywa finansowe są to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki gospodarcze, a także prawo [wynika ono z kontraktu] do otrzymania aktywów pieniężnych lub wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką gospodarczą na pożądanych przez nasza jednostkę warunkach.

Aktywa pieniężne są to aktywa znajdujące się w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Oprócz tego do aktywów pieniężnych zalicza się również naliczone odsetki od aktywów finansowych..

Instrumenty kapitałowe są to kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki gospodarczej, który pozostaje po spłacie wszystkich zobowiązań. Do instrumentów kapitałowych zaliczamy również zobowiazanie, którego podjęła się dana jednostka do wyemitowania i dostarczenia jej własnych instrumentów kapitałowych tzn. chodzi tu o udziały, opcje na akcje własne lub warranty.

Aktywa finansowe można podzielić na:

• krótkoterminowe aktywa finansowe,
• długoterminowe aktywa finansowe.

Aktywa krótkoterminowe to aktywa, które przynoszą jednostce określone korzyści a co za tym idzie jednostka gospodarcza będzie mogła wykorzystać je na finansowanie działalności w ciągu roku bieżącego. Natomiast aktywa długoterminowe to majątek, który jest przeznaczony do zbycia w okresie dłuższym niż jeden rok licząc od dnia bilansowego.

Krótkoterminowe aktywa finansowe dzielimy na:

• aktywa pieniężne (np. środki pieniężne w kasie lub na rachunku bankowym)
• instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki (np. udziały lub akcje)
• wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych (np. udzielone pożyczki)
• wynikające z kontraktu prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach (np. umowa forward)

Długoterminowe aktywa finansowe dzielimy na:

• udziały lub akcje
• inne papiery wartościowe,
• udzielone pożyczki,
• inne długoterminowe aktywa finansowe.

TL;DR

Instrumenty finansowe to kontrakty, które powodują powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron. Aktywa finansowe mogą być aktywami pieniężnymi, instrumentami kapitałowymi lub zobowiązaniami finansowymi. Aktywa finansowe można podzielić na krótkoterminowe i długoterminowe. Wycena aktywów finansowych polega na określeniu ich wartości, które może być ustalana na podstawie różnych parametrów takich jak zamortyzowany koszt, wartość godziwa, wartość rynkowa, efektywna roczna stopa procentowa i koszty transakcji. Wycena aktywów finansowych obejmuje zarówno aktywa krótkoterminowe, jak i długoterminowe, i może być przeprowadzana na różnych etapach, w tym na koniec okresu sprawozdawczego i dzień bilansowy.

Parametry wykorzystywane w wycenie aktywów finansowych

• Zamortyzowany koszt (skorygowana cena nabycia)

Wartość początkowa (cena nabycia) naszego aktywa finansowego pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy pomiędzy wartością początkową składnika aktywów finansowych i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące.

• Wartość godziwa

"Kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą aktywów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wartość była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast ceną rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć jest, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi stanowi zgłoszona oferta sprzedaży". (art. 28 ust. 6 UoR)

• Wartość rynkowa

Ustalona na aktywnym rynku możliwa wartość sprzedaży lub cena nabycia instrumentu (aktywa finansowego).

• Efektywna roczna stopa procentowa

"Stopa, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym (aktywem finansowym) przeszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności, w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej - do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa stanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres. Po wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów finansowych i zobowiązań finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej uwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu (Gos W. i in. 2017, s. 119)

• Koszty transakcji

"Koszty poniesione bezpośrednio w związku z przeniesieniem, nabyciem lub zbyciem aktywów finansowych oraz zobowiązań finansowych. Do kosztów transakcji w szczególności zalicza się prowizje maklerskie, w tym za pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu instrumentów finansowych, opłaty giełdowe i inne nałożone przez uprawnione instytucje w związku z zawarciem transakcji, prowizje za doradztwo, podatki i opłaty wynikające z obowiązujących przepisów". (Gos W. i in. 2017, s. 119)

Podczas wyceny aktywów finansowych możemy wyróżnić dwa podstawowe etapy:

• wycena wstępna
• wycena na koniec okresu sprawozdawczego i dzień bilansowy.

Wycena aktywów finansowych krótkoterminowych

• Wycena środków pieniężnych
  • Zagraniczne środki pieniężne w kasie wycenia się na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który jest ustalany przez Prezesa NBP.
  • Zagraniczne środki pieniężne na rachunkach bankowych wycenia się:
    • na bieżąco w wartości nominalnej, która należy przeliczyć na walutę polską według kursu ustalonego przez bank dewizowy, z którego usług korzysta jednostka gospodarcza,
    • na koniec roku obrotowego wg średniego kursu danej waluty ustalonego przez prezesa NBP.
• Wycena udziałów i akcji własnych do zbycia
  • Udziały i akcje własne do zbycia są ewidencjonowane na bieżąco po cenach nabycia nie wyższej niż ich cena nominalna. Cena nabycia udziałów lub aukcji jest to rzeczywista cena zakupu, która przysługuje sprzedającemu powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem np. prowizje biur maklerskich.
  • Udziały lub aukcje można nabyć również w drodze darowizny. W takiej sytuacji ich bieżącej wyceny dokonuje się po cenie sprzedaży. Gdy aukcje lub udziały zostały nabyte w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki cena nabycia jest równa wartości roszczenia.
• Wycena udziałów i akcji obcych przedsiębiorstw
  • Obce aktywa finansowe na dzień bilansowy są wyceniane po cenie nabycia lub zakupu [cena ta nie może być większa niż możliwa do otrzymania cena sprzedaży netto] zmniejszoną o koszty związane z ich sprzedażą.
• Wycena innych papierów wartościowych. Inne papiery wartościowe są to:
  • udziały i akcje innych jednostek gospodarczych zakupione w celu ich sprzedaży
  • dłużne papiery wartościowe zakupione z przeznaczeniem do sprzedaży

Wycenia się na bieżąco w cenie ich nabycia. Na dzień bilansowy wycenia się je w cenie nabycia, która jednak nie może być większa niż cena sprzedaży netto (można je również wycenić w cenach zakupu netto, które nie są większe od ceny sprzedaży netto, pod warunkiem ze nie wpływa to na obraz wyniku finansowego).

Wycena aktywów finansowych długoterminowych

• • Wycena udziałów i akcji

Gdy udziały i aukcje zostały zakupione przez dana jednostkę gospodarcza wycenia się je po cenie nabycia. Cena nabycia jest kwota środków pieniężnych została, która rzeczywiście wydana na ten cel zwiększona o ewentualne opłaty związane z udziałem w spółce np. notarialne, skarbowe, sądowe. Kwota środków pieniężnych, które zostały przeznaczone na zakup akcji, udziałów może być:

• • równa ich wartości nominalnej,
  • większa od ich wartości nominalnej,
  • mniejsza od ich wartości nominalnej.

Jeżeli na koniec roku obrotowego ceny nabycia udziałów i akcji są wyższe od możliwych do uzyskania cen sprzedaży to wartość ich ustala się według ceny sprzedaży.

• Wycena udziałów i akcji wyrażonych w walucie obcej i notowanych na giełdzie. Aktywa te wycenia się po cenie nabycia, którą stanowi iloczyn nominalnej wartości tych aktywów, kursu giełdowego oraz kursu waluty, który obowiązywał w dniu nabycia tych aktywów.
• Wycena obligacji

Są one wyceniane podobnie jak akcje i udziały czyli po cenie nabycia.

• Wycena udzielonych pożyczek

Udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się na bieżąco w wartości nominalnej w dniu, w którym powstały. Jeżeli pożyczki zostały udzielone innej jednostce gospodarczej w walucie obcej powinny być one wyceniane po ich przeliczeniu zgodnie z kursem:

• sprzedaży banku, w którym jednostka zakupiła walutę obca w celu udzielenia pożyczki, wykorzystywanego przez jednostkę do wyceny rozchodu - zgodnie z metoda służąca do wyceny walut znajdujących się na własnym rachunku dewizowym.
• Na koniec okresu sprawozdawczego udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się. w kwocie rat długoterminowych, które nie zostały spłacone. Pożyczki te są wyceniane i ujawniane w wartości nominalnej. Należy pamiętać, że podstawą prawidłowej wyceny pożyczki na koniec roku są postanowienia umowy o pożyczkę.
• Pożyczki długoterminowe w walucie obcej podlegają wycenie na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który został ustalony przez NBP. Powstałe z tej wyceny różnice kursowe, gdy są dodatnie odnoszą się do przychodów przyszłych okresów, a gdy są ujemne - w koszty finansowe.

Wycena aktywów finansowych — artykuły polecane

Inne inwestycje krótkoterminowe — Wycena bilansowa — Przychody finansowe — Wycena zagranicznych środków pieniężnych — Ewidencja papierów wartościowych — Różnice kursowe — Wartość godziwa — Okres zapadalności — Wycena składników bilansu

Bibliografia

• Emerling I. (2015). Wycena aktywów finansowych i jej wpływ na obraz jednostki w sprawozdaniu finansowym, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach", nr 224
• Gos W. i in. (2017). Rachunkowość finansowa dla zaawansowanych, Difin, Warszawa, s. 114-122
• Krynicki J., Trzemżalski J. (2003), Wycena i prezentacja aktywów i pasywów w sprawozdaniu finansowym według nowych zasad, ODDK, Gdańsk
• Krzywda D. (1999), Rachunkowość finansowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa
• Nowak E. (red.) (2016), Rachunkowość. Zasady i metody, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Olchowicz I. (2001), Podstawy rachunkowości, Difin, Warszawa
• Rówińska M. (2011), Kategorie instrumentów finansowych, Stan obecny, proponowane zmiany, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 625
• Sawicki K. (2002), Podstawy rachunkowości, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591
• Walińska E. (2009), Bilans jako fundament sprawozdawczości finansowej w kontekście zmian współczesnej rachunkowości, Wolters Kluwer, Warszawa
• Wierzbińska Z. (2014), Wycena aktywów i pasywów a oczekiwania informacyjne użykowników sprawozdań finansowych, Studia Oeconomica Posnaniensia, nr 265

Autor: Joanna Kawalec, Aleksandra Podkańska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.