Zarządzanie środowiskowe - efekty ekonomiczne

Działalność gospodarcza człowieka nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko. Ważne jest to, aby to niekorzystne w ostatecznym rozrachunku dla człowieka oddziaływanie ograniczyć i niepożądane skutki zminimalizować. Jednocześnie należy dążyć do wykorzystania szkodliwego produktu ubocznego z pożytkiem dla otoczenia. Właściwy system zarządzania organizacją powinien to zapewniać.

TL;DR

Artykuł omawia znaczenie zarządzania wpływem działalności gospodarczej na środowisko oraz korzyści wynikające z wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego ISO 14000. Norma ta określa cele i zadania organizacji dotyczące ochrony środowiska oraz wymaga prowadzenia działań kontrolnych. Wdrożenie systemu zarządzania wpływem na środowisko przynosi wiele korzyści ekonomicznych, takich jak zwiększenie konkurencyjności, poprawa wizerunku, kontrola kosztów czy łatwiejszy dostęp do kapitału. System ten umożliwia identyfikację i kontrolę aspektów środowiskowych działalności oraz podejmowanie działań mających na celu minimalizację negatywnego wpływu na środowisko. Wdrożenie systemu zarządzania wpływem na środowisko może przyczynić się do długofalowego rozwoju gospodarczego.

Normy zarządzania środowiskowego

Międzynarodowa Organizacja Standaryzacji wydała serię norm ISO 14000, których celem jest dostarczenie organizacjom wytycznych w zakresie zarządzania wpływem ich produktów i procesów na środowisko. Najważniejsza z nich to norma ISO 14001, która specyfikuje wymaganie systemu zarządzania wpływem na środowisko. Norma ta ustala cele i zadania stawiane przed organizacją i zobowiązuje do realizacji prośrodowiskowej polityki oraz programu, wymaga prowadzenia działań kontrolnych oraz przeglądu zarządzania. Nie mówi natomiast nic o aspekcie ekonomicznym tych zagadnień. Jeden punkt tej normy w całości poświęcony jest korzyściom wynikającym z posiadania systemu zarządzania wpływem na środowisko. Sprawny system powinien, zdaniem normy, przynosić między innymi następujące korzyści:

• spełnienie środowiskowych oczekiwań klienta,
• utrzymanie dobrych stosunków publicznych,
• wypełnianie kryteriów inwestorów i lepszy dostęp do kapitału,
• utrzymanie racjonalnych kosztów ubezpieczeń,
• polepszanie image'u i zwiększanie udziału w rynku,
• spełnianie kryteriów organów certyfikujących,
• zdolność do usuwania odpadów,
• kontrola kosztów,
• ograniczanie odpowiedzialności,
• demonstrowanie odpowiedniej pracowitości,
• oszczędzanie materiałów wejściowych i energii,
• łatwiejszy wybór położenia firmy i uzyskania pozwoleń,
• rozwój i transfer technologii,
• rozwinięte dobre stosunki z rządem,
• zaawansowana działalność na rzecz środowiska i dobry jego stan.

Wszystkie te potencjalne korzyści mają swój wymiar pieniężny oraz rodzą skutki finansowe. Ich poziom, w wyniku przeprowadzenia stosownych badań, poprzedzony właściwą ewidencją kosztów i korzyści pozwala na podejmowanie trafnych decyzji przez zarząd organizacji. Norma wyraźnie podkreśla, że wdrożenie prośrodowiskowego systemu zarządzania może umożliwić firmie osiągnięcie szczególnej konkurencyjnej przewagi. Jest ona osiągana przez wysiłki w produkcji, działaniu, eliminacji strat i wzrostu akceptacji wyrobów i usług na rynku. Organizacje nieprzyjazne środowisku są coraz częściej eliminowane przez społeczności lokalne i napotykają na poważne trudności ekonomiczne. Tak więc ochrona środowiska nie jest tylko dodatkowym kosztem ale warunkiem rozwoju, a często przetrwania organizacji. Wszystko to wymaga kompleksowego postrzegania jej na tle skutków rozwoju gospodarczego. Dlatego też norma ISO 14000 uważa, że powinny być znaczne korzyści ekonomiczne osiągnięte w wyniku jej wdrożenia, aby móc je ukazywać zainteresowanym (grupom, klubom, partiom, osobom) ochroną środowiska. Informacje o efektach ekonomicznych wdrożenia systemu zarządzania wpływem na środowisko powinny być przekazywane jej otoczeniu oraz udziałowcom, którzy powinni wiedzieć jakich strat unika zarząd oraz jakie korzyści zapewnia kierując organizacją zgodnie z wymogami normy ISO serii 14000.

Efekty świadomego podejścia do środowiska

Wdrożenie systemu zarządzania wpływem na środowisko umożliwia organizacji:

• identyfikację różnych aspektów środowiskowych swojej działalności, wyrobów lub usług, które mogą być kontrolowane, korygowane, mających znaczący wpływ na środowisko, a co za tym idzie, rodzących skutki ekonomiczne,
• wpływ na środowisko, czyli korektę korzystnych i niekorzystnych następstw swojej działalności lub produktów z pożytkiem dla środowiska i wyników finansowych organizacji,
• określenie celów i zadań realizowanych w ramach przyjętej polityki środowiskowej, objętych programem zarządzania wpływem na środowisko, które wymagają nakładów i przynoszą wymierne efekty,
• wybranie konkretnych przedsięwzięć i podjęcie decyzji pozwalających na identyfikację i eliminację potencjalnych zagrożeń i awarii, zapobieganie i usuwanie skutków środowiskowych, które mogą być związane z nimi i pociągać za sobą, niewspółmierne do kosztów prewencyjnych, straty,
• racjonalne wykorzystanie dóbr przyrody dla potrzeb człowieka, przy minimalnych stratach środowiskowych i optymalnym wykorzystaniu kapitału,
• prowadzenie rachunku nakładów i korzyści ekonomicznych, który pozwala na ustalenie miejsca, w którym aktualnie jesteśmy i wskazanie kierunków racjonalnego postępowania i optymalnej ścieżki dojścia do celu jaki chcemy zrealizować, np. maksymalizacja sprawności lub masy zysku w długim okresie czasu.

W tab.1 przedstawiono uproszczony rachunek nakładów finansowych (ISOP) i korzyści ekonomicznych (WZ) z wdrożeniem systemu zarządzania wpływem na środowisko ISO 14000. Po stronie kosztów mamy tu nakłady: inwestycyjne, systemowe, oceny i przeciwdziałania a po stronie zysków korzyści ekonomiczne wewnętrzne i zewnętrzne, którym towarzyszą korzyści środowiskowe zachodzące w organizacji i jej otoczeniu. Między nakładami i korzyściami zachodzi ścisły związek oparty na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Korzyści ekonomiczne organizacji z wdrożenia systemu tworzą fundusz ochrony środowiska (FOŚ), który powinien służyć do finansowania nakładów poniesionych w związku z wdrożeniem systemu. Korzyści ekonomiczne stają się więc źródłem finansowania korzyści środowiskowych. Te zaś z kolei warunkują rozwój cywilizacyjny. Bez ochrony środowiska nie możliwy jest długofalowy rozwój gospodarczy.

System zarządzania wpływem na środowisko może w części sam się finansować. Nie musi przynosić zysku ale działać tak by zwiększała się z okresu na okres jego sprawność i środowisko było lepiej chronione.

Tab. 1. Rachunek nakładów i korzyści ekonomicznych z wdrożenia systemu zarządzania wpływem na środowisko ISO 14000

NAKŁADY - ISOP	KORZYŚCI EKONOMICZNE - WZ
INWESTYCYJNE - nakłady na realizację inwestycji niezbędnych dla wykonania celów i zadań środowiskowych SYSTEMOWE - nakłady na opracowanie i wdrożenie systemu zarządzania wpływem na środowisko OCENY - nakłady na przeprowadzenie pomiarów, monitoringu, przeglądów i analitów stanu środowiska, realizacji celów i zadań środowiskowych oraz systemu zarządzania wpływem na środowisko PRZECIWDZIAŁANIA - nakłady poza inwestycyjne finansujące działania, których celem jest zapobieganie i korygowanie stanu środowiska; w tym realizacji celów i zadań środowiskowych	WEWNĘTRZNE wzrost produktywności surowców, materiałów, energii, maszyn i urządzeń, wzrost wydajności pracy w następstwie poprawy warunków pracy, redukcja wytworzonych zanieczyszczeń i odpadów oraz kosztów ich utylizacji, eliminacja procesów i nieprawidłowości negatywnie oddziałujących na stan środowiska, redukcja kosztów wytwarzania w następstwie ich controllingu oraz rozwoju i transferu technologii, uzyskiwanie wyższych cen ze sprzedaży produktów ekologicznych wzrost utargów i zysku organizacji ZEWNĘTRZNE zmniejszenie opłat za korzystanie ze środowiska, zmniejszenie do zera kar za naruszenie przepisów w zakresie ochrony środowiska, redukcja stawek ubezpieczeniowych, niższe oprocentowanie kredytów inwestycyjnych i operacyjnych, tańszy i łatwiejszy dostęp do kapitału i lepsze wypełnianie wymagań inwestorów, pozyskanie subwencji ze skarbu państwa, uzyskanie pomocy finansowej ze źródeł zagranicznych np. środków pomocowych Unii Europejskiej korzyści ze spełnienia kryteriów organizacji certyfikujących i ograniczenia odpowiedzialności, wzrost popytu i zwiększenie udziału w rynku krajowym i zagranicznym
SALDO =ISOP - WZ = KORZYŚCI EKONOMICZNE NETTO SYSTEMU

Źródło: Opr. wł., na podst. PN-ISO 14004:1998

Prośrodowiskowe działanie nonprofit organizacji przynosi bardzo istotne korzyści mikro - i makroekonomiczne. Wszystko to prowadzi do zachowania i rozwoju cywilizacji. Rozwój produkcji musi wytworzyć system chroniący środowisko przed degradacją. W przeciwnym przypadku będzie on w przyszłości ograniczony a następnie nie możliwy. Gospodarka może się rozwijać na tyle na ile potrafi chronić własne środowisko. Umiędzynarodowienie gospodarowania powoduje, że problemy ochrony środowiska należy rozważać w skali światowej. Zasada 12 Deklaracji Konferencji Narodów Zjednoczonych, która odbyła się 3-14 czerwca 1992 w Rio de Janeiro na temat "Środowisko a rozwój" stwierdza: "Kraje powinny współpracować w promocji międzynarodowych systemów wspierających i ekonomicznych, które mogłyby prowadzić do wzrostu ekonomicznego i zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach w celu lepszego określenia problemów degradacji środowiska". Temu celowi służą normy ISO 14000 i dyrektywa Unii Europejskiej EMAS.

Zarządzanie środowiskowe - efekty ekonomiczne — artykuły polecane

Jakość zarządzania - konsekwencje dla klientów — Efektywność w kryteriach Polskiej Nagrody Jakości — Controlling ekologiczny — Jakość - ujęcie ekonomiczne — Kluczowe czynniki jakościowe — Analiza ekonomiczna działań projakościowych — Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu — Bezpieczeństwo energetyczne — Rozwój przez restrukturyzację

Bibliografia

• Polski Komitet Normalizacyjny (1998), PN-EN ISO 14001:1998, Systemy zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa
• Polski Komitet Normalizacyjny (1998), PN-ISO 14004:1998, Systemy zarządzania środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa

Autor: Tadeusz Wawak