Instrumenty rynku pieniężnego

Rynek pieniężny jest segmentem rynku finansowego, gdzie przeprowadzane są operacje zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych. Cechują się one dużą płynnością oraz tym, że ich termin zapadalności nie przekracza roku czyli do 52 tygodni. Podstawowa rola, jaką spełnia rynek pieniężny, to zapewnienie odpowiedniego poziomu płynności uczestnikom tego rynku. Wynika z tego, że podmioty mogą pozyskiwać kapitał na krótki okres na rynku pieniężnym, a także mogą inwestować na krótki okres na tymże rynku. Podmiotami przeprowadzającymi transakcje na rynku mogą być zarówno banki, państwo, jak i instytucje ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa, samorządy terytorialne oraz osoby fizyczne.

TL;DR

Rynek pieniężny to segment rynku finansowego, gdzie przeprowadza się operacje zakupu i sprzedaży instrumentów finansowych o terminie zapadalności do 52 tygodni. Funkcje rynku pieniężnego to m.in. wyrównanie niedoborów płynności banków, ustalanie stopy procentowej, zapewnienie płynności uczestnikom rynku i realizacja polityki monetarnej. Instrumenty rynku pieniężnego to m.in. bony skarbowe, czeki, weksle, bony pieniężne, papiery dłużne przedsiębiorstw, certyfikaty depozytowe, depozyty międzybankowe i akcepty bankowe.

Funkcje rynku pieniężnego

• wyrównanie niedoborów lub nadwyżek płynności banków
• określenie wysokości stopy procentowej w krótkim i średnim okresie
• zapewnienie odpowiedniego poziomu płynności uczestnikom rynku pieniężnego
• stworzenie bankowi centralnemu możliwości realizowania polityki monetarnej

Ponadto działanie rynku pieniężnego umożliwia krótkoterminowe zaangażowanie wolnych środków pieniężnych w celu osiągnięcia dochodu w postaci odsetek, a także uzyskanie środków dla pokrycia okresowego zapotrzebowania na kapitał. Inwestowanie w instrumenty rynku pieniężnego wiąże się z dużymi nakładami, ponieważ posiadają one bardzo dużą wartość nominalną.

Instrumenty rynku pieniężnego

Instrumenty rynku pieniężnego to najmniej ryzykowne instrumenty finansowe. Charakteryzują się niską rentownością, dużą płynnością oraz krótkim terminem realizacji praw liczonym od dnia ich wystawienia, nie dłuższym niż rok. Są to papiery wartościowe lub niebędące papierem wartościowym instrumenty finansowe, wystawiony zgodnie z przepisami prawa, które są przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym W ich składzie możemy wyróżnić: bony skarbowe, świadectwa depozytowe i komercyjne papiery wartościowe. Do jednych z najbardziej popularnych instrumentów rynku pieniężnego należą lokaty międzybankowe, bony pieniężne i skarbowe.

Bony skarbowe

Jest podstawowym instrumentem rynku pieniężnego. Jest to instrument dłużny, emitowany przez Skarb Państwa poprzez Ministerstwa Finansów. Bony skarbowe w Polsce najczęściej są emitowane na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni. Bony są atrakcyjną formą lokowania oszczędności. Atrakcyjność inwestowania w bony wynika z: małego ryzyka inwestycji, atrakcyjnego oprocentowania, oraz wysokiej płynności. Minimalna wartość nominalna bonu skarbowego to 10 tys. złotych. Ponieważ jedyny przychód z tytułu inwestycji w bon skarbowy to wartość nominalna otrzymywana przy wykupie, bony skarbowe sprzedawane są po cenie niższej od wartości nominalnej - nazywa się to sprzedażą z dyskontem.

Bon skarbowy jest uważany za instrument wolny od ryzyka, w szczególności wolny od dwóch podstawowych rodzajów ryzyka, którymi są: ryzyko niedotrzymania warunków oraz ryzyko ceny. Podstawową niedogodnością związaną z inwestycją w bon skarbowy jest konieczność zainwestowania relatywnie niemałej sumy pieniędzy. Obrót bonami dokonuje się na rynku pierwotnym i wtórnym. Na rynku pierwotnym mogą być nabywane jedynie przez uczestników przetargu w imieniu własnym i na rachunek własny. Na rynku wtórnym nie ma ograniczeń jeśli chodzi o nabywców.

1. zmienność ceny - niska
2. ryzyko płynności - niskie
3. ryzyko stopy procentowej - uzależnione od terminu wykupu; niskie/średnie
4. ryzyko kredytowe - niskie

Czek

Czek jest udzielonym pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia okazicielowi lub oznaczonej osobie określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

W zależności od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki:

• kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówki
• rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych

Czeki ze względy na wystawcę dzielimy na czeki bankowe, bankierskie, skarbowe i podróżnicze. Czek musi zawierać w swojej treści: słowo "czek", bezwarunkowe polecenie wypłaty oznaczonej kwoty pieniężnej, pełną nazwę banku, który ma wypłacić kwotę czekową, miejsce i datę wystawienia czeku oznaczenie miejsca płatności oraz podpis wystawcy. Czek może być wystawiony na zlecenie własne, osoby trzeciej (imiennie) lub na okaziciela.

Weksel

Jest papierem wartościowym, którego forma jest określona przez prawo wekslowe. Potwierdzają istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub kilku osób. Charakteryzują się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Wystawiany jest z reguły na krótkie terminy (nie dłuższe niż 1 rok) i wykupywany przez wystawcę po cenie zazwyczaj równej nominałowi (kwocie wypisanej na wekslu).

Wyróżniamy weksle:

• weksel własny - papier wartościowy zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Zwany inaczej sola, prosty, suchy.
• weksel trasowany - papier wartościowy zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Zwany inaczej ciągniony, trata, przekazany.

Do podstawowych funkcji weksla zalicza się funkcje:

• kredytową,
• płatniczą
• gwarancyjną
• obiegową
• refinansową

Pełniąc funkcje płatniczą weksel może być wykorzystywany jako forma zapłaty, zwłaszcza w transakcjach kupna-sprzedaży, gdy nabywca reguluje należność z opóźnieniem, korzystając z kredytu kupieckiego. Sprzedający może użyć otrzymanego weksla do zapłaty swemu dostawcy, który z kolei może nim uregulować swoje zobowiązania lub zdyskontować weksel w banku, zamieniając go na pieniądze. Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie.

Bony pieniężne

Emitowane są przez Narodowy Bank Polski. Odpowiedzialny za operacje związane z emisją i rozliczeniem jest Departament Operacji Krajowych NBP. Wartość nominalna 1 bonu równa jest 10.000 PLN. Terminy wykupu - 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 28, 91, 182, 273 i 364 dni (liczonych od obowiązującego terminu zapłaty za bony). Aktualnie dominują bony emitowane na 14 dni (jako podstawowe narzędzie operacji otwartego rynku). W Polsce sprzedaż tych bonów NBP rozpoczął w 1990 roku. Na rynku pierwotnym mogą być nabywane jedynie przez banki będące dealerami rynku pieniężnego oraz przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny natomiast na rynku wtórnym mogą być nabywane przez podmioty występujące na rynku pierwotnym oraz pozostałe banki. Obrót bonami pieniężnymi NBP jest zdematerializowany. Rejestracja obrotu i zmian stanu posiadania bonów skarbowych odbywa się na rachunkach bonów i kontach depozytowych bonów w RPW.

Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw

Krótkoterminowe papiery dłużne stanowią przedmiot obrotu na rynku pieniężnym są to instrumenty finansowe emitowane przez osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność gospodarczą a następnie sprzedawane za pośrednictwem agenta w celu finansowania bieżącej działalności emitenta o wysokiej wiarygodności kredytowej. KPD mogą przybierać formę zarówno dyskontowych, jak i kuponowych instrumentów finansowych. Dzięki tym dyskontowym papierom wartościowym przedsiębiorstwa mają możliwości pożyczenia pieniędzy na rynku, zamiast ubiegać się o kredyt w banku. Natomiast inwestorzy udzielający takiej pożyczki zyskują więcej, niż mogliby otrzymać z lokat bankowych.

Krótkoterminowe papiery dłużne można dzielić na:

• papiery skarbowe: bony skarbowe
• papiery pozaskarbowe: papiery komercyjne, bony pieniężne NBP, krótkoterminowe papiery wartościowe jednostek samorządu terytorialnego, certyfikaty depozytowe.

Papiery te potwierdzają zadłużenie ich emitenta wobec nabywcy (inwestora). Papiery te są w głównej mierze papierami emitowanymi na okaziciela, co ułatwia obrót nimi, jednak na życzenie emitenta papiery te mogą być papierami imiennymi. Uzależnione jest to od podstawy prawnej, na bazie której te papiery są konstruowane.

Certyfikat depozytowy

Jest to instrument dłużny emitowany przez bank, różni się od zwykłego depozytu bankowego tym, że można nim obracać na rynku, w szczególności można go odsprzedać temu samemu bankowi, w którym został kupiony. Jest to dokument, w którym potwierdza się zdeponowanie danej sumy pieniędzy, według określonej stopy procentowej i na określony czas. Certyfikaty depozytowe to dokumenty wystawiane przez banki komercyjne na okaziciela. Potwierdzają złożenie depozytu o określonej wielkości i na określony czas w banku. Po tym czasie właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat z należnymi mu odsetkami.

Certyfikaty depozytowe to zbywalne dokumenty wystawiane przez banki komercyjne na okaziciela. Potwierdzają złożenie depozytu o określonej wielkości, na określony czas w banku, który wystawił depozyt. W ustalonym terminie aktualny właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat, powiększoną o należne odsetki. Na emisję certyfikatów depozytowych bank musi otrzymać zezwolenie banku centralnego. Forma ta jest bardzo wygodna dla inwestora gdyż może on w każdej chwili upłynnić certyfikat na rynku wtórnym.

Depozyty międzybankowe

Depozyty międzybankowe są podstawowym instrumentem zarządzania płynnością w bankach. Banki pożyczają sobie wzajemnie płynne rezerwy (środki pieniężne, które posiadają na rachunkach bieżących w NBP). Depozyty nie są zabezpieczone innymi aktywami lub zabezpieczeniem udzielonym przez stronę trzecią, dlatego banki mają ustalone limity operacji z innymi bankami na tym rynku. Transakcje zawierane są pomiędzy bankami mającymi rachunki bieżące w NBP. Minimalna wielkość transakcji jest równa 1 mln PLN.

Akcept bankierski

Akcepty bankowe są papierami, które powstają w momencie, gdy bank gwarantuje pożyczkobiorcy spłatę pożyczki. Jest to zabezpieczenie dla inwestora przed ryzykiem niedotrzymania zobowiązań. Jest to zobowiązanie dłużnika do zapłacenia kwoty pieniężnej bankowi wierzyciela. Bank zobowiązuje się do wykupu weksla w terminie płatności, lub przed tym terminem z zastosowaniem dyskonta. Akcepty bankowe są często poprzedzane pisemną obietnicą udzielenia przez bank pożyczki. Bank udzielający pożyczki wystawia gwarancję dopiero w momencie, gdy pożyczkobiorca wykorzysta pożyczkę. Jeżeli w późniejszym okresie bank chce wycofać udzieloną pożyczkę przed terminem jej spłaty, sprzedaje akcept bankowy innemu inwestorowi. Przed spłatą pożyczki akcepty bankowe mogą zmieniać właścicieli dowolną liczbę razy. Handluje się nimi na aktywnym rynku wtórnym. Inwestor nabywający akcept bankowy może liczyć na spłatę pożyczki w wyznaczonym dniu.

Instrumenty rynku pieniężnego — artykuły polecane

Depozyt — Obligacje — Bony skarbowe — Kredyt wekslowy — Certyfikat depozytowy — Rynek pieniężny — Listy zastawne — Obligacje skarbowe — Weksel skarbowy

Bibliografia

• Banaszczak-Soroka U. (red.) (2014), Rynki finansowe. Organizacja, instytucje, uczestnicy, C.H. Beck, Warszawa
• Bielecka Z., Wierzbowski M. (1998), Papiery Dłużne - zagadnienia praktyczne, Wydawnictwo Parkiet, Warszawa
• Iwaszczuk N., Solovei T. (2014). /Stan rynku finansowego, jako determinanta rozwoju gospodarczego kraju. AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, *Narodowy Uniwersytet “Lwowska Politechnika"
• Jajuga K. (2006), Depozyty i instrumenty rynku pieniężnego, KNF, Warszawa
• Jajuga K., Jajuga T. (2012), Inwestycje: instrumenty finansowe, aktywa niefinansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mojek J. (2004), Prawo papierów wartościowych, Lexis Nexis, Warszawa
• Nowak M. (1999), Emisja papierów komercyjnych w Polsce, Twigger, Warszawa
• Owsiak S. (2015), Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Soroczyński S., Witek M. (1999), Instrumenty finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Wacławik A. (2002), Prawo krótkoterminowych papierów dłużnych, Zakamycze, Polsko-Niemieckie Centrum Prawa Bankowego UJ, Kraków
• ŻŻXXXX Munir Al-Kaber (2012), Rynki finansowe, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach, Suwałki

Autor: Danuta Adamowicz, Anna Chmielarska