Ryzyko stopy procentowej

Ryzyko stopy procentowej jest to zagrożenie nieprzychylnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na bankową sytuację finansową i jest nieodłącznym elementem działalności bankowej. Nieodpowiednie kształtowanie się rynkowych stóp procentowych doprowadzają do pomniejszania planowanych albo spodziewanych przychodów banku. Dodatkowo, może to doprowadzić do zmniejszenia się wielkości funduszy własnych lub wyniku finansowego. Oczywiście czasem może zdarzyć się, że zmiany rynkowej stopy procentowej działają na korzyść banku, ale zależy to od wielu czynników oraz od relacji pomiędzy aktywami a pasywami banku. Znaczenie tego zjawiska wzrosło w latach osiemdziesiątych, ponieważ nastąpiły wtedy wyraźne wahania rynkowych stóp procentowych

Ryzyko stopy procentowej wskazuje się w ramach ryzyka rynkowego, tak jak kurs walutowy, ceny akcji oraz ceny towarów.

Ryzyko stopy procentowej czasem jest utożsamiane z ryzykiem kursowym. Inwestorzy kapitałowi, tak jak i przedsiębiorcy, z nutą niepokoju patrzą na zmieniającą się stopę procentową. Ryzyko stopy procentowej niesie ze sobą ryzyko zmiany cen. Z pomocą derywatów udaje się zmniejszyć, a czasem nawet wyeliminować ryzyko stopy procentowej

TL;DR

Ryzyko stopy procentowej jest zagrożeniem dla banków i przedsiębiorstw, które mogą ponieść straty lub zyski w wyniku zmian rynkowych stóp procentowych. Dla eksporterów ważne jest zapewnienie konkurencyjnej stopy procentowej. Przedsiębiorcy muszą ocenić ryzyko zmian stóp procentowych przed inwestycją. Ryzyko stóp procentowych może być zarządzane przez zabezpieczenia, takie jak derywaty. Analiza ryzyka stóp procentowych wymaga uwzględnienia składników majątku związanych z różnymi stopami procentowymi. Istnieją różne metody kwantyfikacji ryzyka stopy procentowej, takie jak metoda luki, analiza okresowa, elastyczność stopy procentowej i modele symulacyjne.

Ryzyko stopy procentowej w przedsiębiorstwie

Dla eksportera ważne jest zapewnienie sobie takich warunków kredytu, które będą miały konkurencyjną stopę procentową. Stała stopa byłaby korzystna zarówno dla eksportera, jak i importera, ponieważ mogłaby posłużyć do wykluczenia ryzyka zmiany stóp procentowych, jednakże w praktyce ciężko ją uzyskać. Stopa taka to ustalone oprocentowanie, obowiązujące przez okres, na jaki została zawarta umowa. W praktyce bankowej ryzyko zmiany topy procentowej przerzucane jest bezpośrednio na kredytobiorcę. Nawet najlepsza indywidualna wiarygodność kredytowa eksportera nie zapobiegnie sytuacji, gdy wzrost stóp procentowych jest przerzucany na niego natychmiast, podczas gdy z korzyści płynących z obniżki tych stóp, korzysta on z opóźnieniem.

Przedsiębiorca przed dokonaniem inwestycji dokonuje uprzednio ocenę jej wartości, szacuje czas i stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału. Do określenia aktualnej wartości przepływów kapitałowych posłużyć może metoda NPV, wykorzystująca jako podstawę stopę dyskontową, wyrażającą zmienność wartości pieniądza w czasie, zależną od stóp procentowych istniejących na rynku.

Ryzyko zmian stóp procentowych określane jest przez kwotę, o której wysokość może się odchylić wartość płatności (otrzymanej lub zapłaconej) na koniec okresu rozrachunkowego, od wartości oczekiwanej (ustalonej na podstawie aktualnych stóp procentowych w chwili podejmowania decyzji inwestycyjnej) w następstwie zmiany stóp procentowych. Każde przedsiębiorstwo posiada składniki aktywów (majątek realny) i pasywów (majątek nominalny) wrażliwe na wspomniane wahania. Strategia zabezpieczenia się przed ryzykiem zależy od spodziewanego kierunku zmian i struktury składników majątku. Po oszacowaniu wpływu zmian można podjąć kroki zmierzające do ograniczenia niekorzystnego oddziaływania zmienności stóp procentowych na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Taka analiza wymaga odrębnego ujęcia i oceny składników majątkowych związanych ze stałymi i zmiennymi stopami procentowymi.

W małych i średnich przedsiębiorstwach ryzyko zmiany stóp procentowych ogranicza się w zasadzie do ryzyka dochodu. Zmiana stóp procentowych wpływa również na wartość rynkową majątku przedsiębiorstwa, jednak ten rodzaj ryzyka dotyczy przede wszystkim przedsiębiorstw, których walory znajdują się w obrocie rynkowym.

Ryzyko stóp procentowych, podobnie jak ryzyko kursowo-walutowe, jest ryzykiem spekulacyjnym, co oznacza, że nastąpienie zmian może mieć zarówno niekorzystny, jak i korzystny wpływ na przedsiębiorstwo. W zależności od przyjętej strategii podmiot gospodarczy może ryzyko stóp procentowych zatrzymać lub zredukować.

Przyczyny zagrożenia ryzykiem stopy procentowej

Główną przyczyną zagrożenia ryzykiem stopy procentowej jest nierówna podatność dopasowywania się do zmian rynkowej stopy procentowej, zarówno po stronie aktywów, jak i pasywów. Największym zagrożeniem (a z drugiej strony szansą) są dla banku pozycje o stałej stopie procentowej. Kolejną przyczyną jest błędne dopasowanie terminów przeszacowania aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych. Opcje dla klienta przy zawieraniu umowy (np. możliwość szybszego spłacenia kredytu) również przyczyniają się do wzrostu ryzyka stopy procentowej

Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej

Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej jest szczególnie ważne, kiedy firmy znacząco zaangażują się w różnorakie inwestycje na rynku finansowym. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa - ryzyko stopy procentowej pojawia się między innymi przez zmiany oprocentowania kredytów. Kiedy zmieniają się stopy procentowe, firmy zostają narażone na ryzyko wzrostu kosztu finansowania i na spadek wartości posiadanych papierów wartościowych. Najważniejsze w zarządzaniu ryzykiem stopy procentowej jest określenie skali i charakteru ryzyka stopy procentowej oraz instrumentów, jakie będą potrzebne do zarządzania nim. Główną rolę w analizie ryzyka stopy procentowej odgrywa metoda luki niedopasowania wartości aktywów i pasywów

Metody kwantyfikacji ryzyka stopy procentowej

1. Metoda luki - inaczej bilans niedopasowania. Jest najprostszą i najpopularniejszą formą pomiaru ryzyka stopy procentowej. Analizuje się nią niedopasowanie aktywów i pasywów w wybranych okresach. Metodę tę stosuje się do pomiaru ryzyka, które jest związane z niedopasowaniem terminów zmiany oprocentowania po stronie zarówno aktywów jak i pasywów dla pozycji, która ma stałe oprocentowanie.
2. Analiza okresowa - inaczej metoda duracji. Jest stosowana, by ocenić ryzyko stopy procentowej inwestycji w papiery wartościowe o stałej stopie procentowej. W analizie okresowej próbuje się zmierzyć ryzyko stopy procentowej za pomocą wartości przyszłych strumieni pieniężnych.
3. Metoda badania elastyczności stopy procentowej - w przeciwieństwie do metody luki pozwala na zbadanie ryzyka pozycji o zmiennej stopie procentowej.
4. Modele symulacyjne - sprawdzają się wtedy, kiedy mamy przygotowany bilans niedopasowania dla pozycji o stałej stopie procentowej i elastyczność zmiennej stopie procentowej. Taki właśnie łączny bilans pozwala przeprowadzić symulacje komputerowe

Ryzyko stopy procentowej — artykuły polecane

LBO — Ryzyko rynkowe — Stopa wolna od ryzyka — RAROC — LTV — Spread — Stopa zwrotu z kapitału własnego — Wiarygodność kredytowa — Transakcja SWAP

Bibliografia

• Adamska A. (2004), Rola i zadania dyrektora finansowego, Oficyna Ekonomiczna, Kraków
• Bielawska A. (2006), Finanse zagraniczne MSP. Wybrane problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Iwanicz-Drozdowska M. (red.) (2010), Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa
• Iwaszczuk N. (red.) (2014), Zarządzanie ryzykiem walutowym warunkiem bezpieczeństwa zagranicznych transakcji przedsiębiorstw, Przedsiębiorczość i zarządzanie, nr 8
• Kaczmarek T. (2001), Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
• Kaczmarek T. (2008), Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa
• Letkowski D. (2012), Pomiar ryzyka stopy procentowej - metoda luki, Folia Oeconomica, nr 266
• Miciuła I. (2015), Innowacje finansowe na rynku walutowym, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 75
• Stawska J. (2014), Stopy procentowe a inwestycje w Polsce i strefie Euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
• Wybieralski P. (2014), Transakcyjne ryzyko kursowe a cele działalności osłonowej przedsiębiorstw niefinansowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 65

Autor: Andrzej Ruchałowski, Karolina Piechówka