Opór podatkowy

Opór podatkowy jest jednym z rodzajów reakcji podatnika na podatki. Objawia się podejmowaniem czynności, które mają na celu wyeliminowanie bądź redukcję zobowiązania podatkowego. Dotyczy on zwłaszcza podatku dochodowego. Możemy wyróżnić różne działania podatnika, które mają na celu obniżenie obciążenia podatkowego. Są to przede wszystkim unikanie opodatkowania oraz uchylanie się od opodatkowania, a także: oszczędzanie podatkowe i planowanie podatkowe (P. Karwat 2002, s. 13-14)

Przyczyny oporu podatkowego

Przyczyny powstawania oporu podatkowego (A. Gomułowicz 2013, s. 270-275):

• słabo rozwinięta świadomość narodowa,
• niskie poczucie państwowości,
• zbyt surowy system podatkowy,
• wysokie kwoty należnych podatków (nadmierne obciążenie podatkowe; zależność pomiędzy stopą podatkową a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków obrazuje krzywa Laffera),
• subiektywny ciężar podatku,
• złożoność podatków,
• negatywne nastawienie do systemu podatkowego i państwa,
• niezachowywanie przez ustawodawcę standardów konstytucji,
• źle dobrany sposób i forma wprowadzenia obowiązków podatkowych,
• skutek określonej mentalności podatkowej.

Zależności opisujące siłę zjawiska oporu wobec obowiązku podatkowego (A. Gomułowicz 2013, s. 280):

• Im bardziej obciążenia podatkowe i ich podział są odbierane jako niesprawiedliwe, tym opór podatkowy jest większy,
• Im więcej podatników dotychczas sumiennie realizujących swój obowiązek podatkowy zauważa w swoim otoczeniu podatników nieuczciwych, tym opór podatkowy jest większy,
• Im mniejsze znaczenie w stosunku do obowiązku podatkowego odgrywa sumienie, tym opór podatkowy jest większy.

Zjawiska obrazujące opór podatkowy

Opór podatkowy może przejawiać się w dwóch zjawiskach:

• Unikania opodatkowania - działanie legalne,
• Uchylania się od opodatkowania działanie nielegalne.

Unikanie opodatkowania (ang. tax avoidance) jest to omijanie przepisów w legalny sposób. Polega na wykorzystaniu przez podatnika wszystkich możliwości zmniejszających wielkość obciążeń podatkowych w ramach i granicach obowiązującego prawa podatkowego (A. Gomułowicz 2013, s. 282)

Przykłady unikania opodatkowania:

• oszczędzanie podatkowe,
• planowanie podatkowe,
• wykorzystywanie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (ang. treaty shopping),
• zastosowanie obowiązujących ustaw podatkowych, które z uwagi na rodzaj działalności gospodarczej lub inwestycji celowo zwalniają określone dochody od podatku lub przewidują określone ulgi podatkowe (T. Lipowski 2002, s. 38),
• zastosowanie innych ustaw, które państwa stosują w odniesieniu do inwestorów lokujących środki w uprzywilejowanych branżach gospodarki, dzięki czemu uzyskują oni określone przywileje podatkowe (T. Lipowski 2002, s. 38),

Uchylanie się od opodatkowania (ang. tax evasion) polega na podejmowaniu przez podatnika działań, które są zakazane przez prawo podatkowe. Ma to na celu minimalizację obciążeń podatkowych lub ich wyeliminowanie.

Przykłady uchylania się od opodatkowania (A. Gomułowicz 2013, s. 283):

• przekłamywanie rachunków,
• fałszowanie ksiąg podatkowych,
• zadeklarowanie jako kosztu wydatków, które nie zaistniały w rzeczywistości,
• niezgłoszenie obowiązku podatkowego,
• nieujawnienie wszystkich bądź części źródeł przychodów,
• odliczanie ulg z tytułów, które nie przysługują podatnikowi,
• odliczanie amortyzacji z tytułu środków trwałych nieposiadanych w rzeczywistości,
• fikcyjny eksport.

Przyczyny występowania oporu podatkowego

Brak zaufania do systemu podatkowego

Jedną z głównych przyczyn oporu podatkowego jest brak zaufania podatników do systemu podatkowego. Główne obawy podatników wynikają z niejasności przepisów podatkowych, niewłaściwego wykorzystywania zebranych podatków przez władze państwowe oraz korupcji w sektorze podatkowym. Brak przejrzystości i uczciwości w systemie podatkowym powoduje, że podatnicy mają skłonność do podejmowania działań mających na celu zmniejszenie swoich obciążeń podatkowych.

Wysokie stawki podatkowe

Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do występowania oporu podatkowego są wysokie stawki podatkowe. Gdy podatnicy uważają, że obciążenia podatkowe są zbyt wysokie i niewspółmierne do korzyści, jakie otrzymują od państwa, mogą być skłonni do podejmowania działań mających na celu uniknięcie płacenia podatków. Wiele osób uważa, że wysokie podatki powodują ograniczenie inwestycji, wzrost kosztów pracy oraz utrudniają rozwój przedsiębiorczości.

Zawiłość przepisów podatkowych

Zawiłość przepisów podatkowych stanowi kolejny czynnik sprzyjający oporowi podatkowemu. Skomplikowane i niejasne przepisy podatkowe utrudniają zrozumienie obowiązujących zasad oraz skuteczne rozliczanie podatków. To prowadzi do możliwości wykorzystywania luk prawnych i umyślnego bądź nieumyślnego błędnego rozliczania podatków.

Słabo rozwinięta świadomość narodowa

Jedną z głównych przyczyn oporu podatkowego jest słabo rozwinięta świadomość narodowa. Wielu obywateli nie zdaje sobie sprawy z konieczności opłacania podatków i ich roli w funkcjonowaniu państwa. Brak edukacji w tym zakresie prowadzi do braku zrozumienia i akceptacji dla systemu podatkowego. Obywatele często nie rozumieją, dlaczego muszą płacić podatki i jakie korzyści wynikają z tych opłat. Brak świadomości narodowej jest szczególnie widoczny wśród młodych ludzi, którzy nie są wystarczająco edukowani na temat roli podatków w finansowaniu usług publicznych.

Surowy system podatkowy

Kolejnym czynnikiem powodującym opór podatkowy jest surowy system podatkowy. Zbyt skomplikowane i trudne do zrozumienia przepisy podatkowe mogą wprowadzać obywateli w zakłopotanie i frustrację. Jeżeli obywatele nie rozumieją, jakie są ich obowiązki podatkowe i jak należy prawidłowo wypełniać deklaracje podatkowe, mogą czuć się zagubieni i zniechęceni do płacenia podatków. Surowość systemu podatkowego może również prowadzić do braku zaufania wobec władz, co skutkuje większą skłonnością do unikania opłacania podatków.

Wysokie kwoty podatków

Wysokie kwoty podatków są jednym z głównych czynników, które wpływają na opór podatkowy. Jeżeli obywatele uważają, że podatki, które muszą płacić, są zbyt wysokie w porównaniu do świadczeń, jakie otrzymują od państwa, mogą czuć się niesprawiedliwie traktowani. Wysokie podatki mogą również prowadzić do obniżenia standardu życia obywateli, co dodatkowo zwiększa opór wobec płacenia podatków. Obywatele mogą czuć, że są prześladowani przez system podatkowy i próbują znaleźć sposoby na unikanie opłacania wysokich kwot podatków.

Negatywne nastawienie do systemu podatkowego

Negatywne nastawienie do systemu podatkowego jest jednym z głównych czynników, które przyczyniają się do oporu podatkowego. Obywatele, którzy mają złe doświadczenia związane z systemem podatkowym, mogą czuć się zniechęceni i wrogo nastawieni wobec płacenia podatków. Przykłady takich doświadczeń mogą obejmować nadmierne kontrole podatkowe, nielogiczne decyzje podatkowe czy niewłaściwe wykorzystanie środków podatkowych przez władze. Negatywne nastawienie do systemu podatkowego może prowadzić do większej skłonności do unikania płacenia podatków.

Skutki oporu podatkowego

Opór podatkowy ma wiele negatywnych skutków dla gospodarki i społeczeństwa. Przede wszystkim prowadzi do utraty dochodów państwa, które mogłyby być wykorzystane na cele publiczne, takie jak budowa infrastruktury, edukacja czy opieka zdrowotna. Brak odpowiednich środków finansowych utrudnia rozwój kraju oraz zwiększa nierówności społeczne.

Ponadto, opór podatkowy może prowadzić do osłabienia zaufania do systemu podatkowego i powodować rozrost szarej strefy gospodarczej. Przedsiębiorcy, którzy unikają płacenia podatków, mają często nieuczciwą przewagę nad konkurencją, co prowadzi do zakłóceń na rynku i narusza zasady uczciwej konkurencji.

Opór podatkowy wpływa również na morale społeczne i sprawiedliwość społeczną. Osoby, które uczciwie płacą podatki, mogą czuć się zrażone, gdy widzą, że inni unikają swoich obowiązków. To zjawisko może prowadzić do narastania niezadowolenia społecznego oraz braku równowagi społeczno-ekonomicznej.

Siła oporu podatkowego

Odbieranie obciążeń podatkowych jako niesprawiedliwe

Opór podatkowy to zjawisko polegające na działaniach podejmowanych przez podatników w celu zmniejszenia swojej odpowiedzialności podatkowej lub całkowitego uniknięcia płacenia podatków. Jednym z głównych powodów, dla których ludzie podejmują takie działania, jest przekonanie o niesprawiedliwości systemu podatkowego.

Podatnicy często odbierają obciążenia podatkowe jako niesprawiedliwe z kilku powodów. Po pierwsze, niektórzy uważają, że wysokość podatków, które muszą płacić, jest zbyt wysoka w porównaniu do oferowanych przez państwo usług publicznych. Często słyszymy narzekania na niską jakość służby zdrowia, edukacji czy infrastruktury, podczas gdy podatnicy muszą płacić wysokie podatki. To powoduje frustrację i poczucie niesprawiedliwości.

Po drugie, niektórzy podatnicy uważają, że system podatkowy jest nierówny. Często bogaci i korporacje korzystają z luk w prawie podatkowym, które pozwalają im unikać płacenia wysokich podatków. W rezultacie, ci, którzy mają mniejsze dochody, muszą ponosić większe obciążenia podatkowe. To nierównomierne rozłożenie ciężaru podatkowego jest odbierane jako niesprawiedliwe i prowadzi do wzrostu oporu podatkowego.

Świadomość podatników dotycząca nieuczciwości innych podatników

Opór podatkowy jest również związany z narastającą świadomością podatników na temat nieuczciwości innych podatników. Kiedy ludzie dowiadują się o przypadkach unikania podatków przez bogatych i korporacje, staje się to bodźcem do działania. Świadomość, że inni unikają płacenia podatków, może skłonić ludzi do podjęcia podobnych działań.

W dzisiejszym świecie, dzięki postępowi technologicznemu i dostępowi do informacji, podatnicy mają możliwość łatwiejszego porównywania swojej sytuacji podatkowej z innymi. To prowadzi do większego zrozumienia, że nieuczciwość innych podatników wpływa na cały system podatkowy i sprawia, że płacenie podatków staje się jeszcze bardziej frustrujące.

Znaczenie sumienia w stosunku do obowiązku podatkowego

Ostatnim aspektem, który wpływa na opór podatkowy, jest znaczenie sumienia w stosunku do obowiązku podatkowego. Większość ludzi ma wewnętrzne poczucie obowiązku płacenia podatków, jako swojego udziału w utrzymaniu funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Jednakże, kiedy podatnicy odbierają system podatkowy jako niesprawiedliwy, ich sumienie może być podważone.

Ludzie często zadają sobie pytanie, dlaczego powinni płacić podatki, jeśli inni unikają ich płacenia. To moralne rozterki wpływają na decyzje podatników i mogą skłonić ich do podejmowania działań mających na celu zmniejszenie swojej odpowiedzialności podatkowej.

Ważne jest, aby zrozumieć, że opór podatkowy nie jest jednoznacznie negatywny. Może być również wynikiem niesprawiedliwego systemu podatkowego i braku zaufania ludzi do państwa. W celu zmniejszenia oporu podatkowego, konieczne jest wprowadzenie uczciwego, przejrzystego i równego systemu podatkowego, który zaspokoi oczekiwania i potrzeby społeczeństwa.

Opór podatkowy — artykuły polecane

Ustawa o podatku dochodowym — Uchylanie się od podatku — Podatek rolny — Zwolnienia podatkowe — Unikanie opodatkowania — Rachunkowość podatkowa — System podatkowy — Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych — Otoczenie podatkowe

Bibliografia

• Gomułowicz A., Małecki J. (2013), Podatki i prawo podatkowe, LexisNexis, Warszawa
• Karwat P. (2002). Obejście prawa podatkowego. Natura zjawiska i sposoby przeciwdziałania mu, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Lipowski T. (2002), Raje podatkowe: charakterystyka i sposoby wykorzystywania, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
• Niesiobędzka M. (2013). Dlaczego nie płacimy podatków?: psychologiczna analiza uchylania się od opodatkowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
• Slemrod, J., Yitzhaki, S. (2002). Tax avoidance, evasion, and administration. Handbook of public economics, 3, 1423-1470

Autor: Aleksandra Pelczar