Klasyfikacja operacji gospodarczych

Operacje gospodarcze - są zdarzeniami, które mają bezpośredni wpływ na działalność gospodarczą jednostki, na zmianę wartości poszczególnych składników aktywów i pasywów. Wyraża się je w jednostkach pieniężnych, dokumentuje a następnie zapisuje na księgach rachunkowych

TL;DR

Operacje gospodarcze to zdarzenia mające wpływ na działalność jednostki gospodarczej oraz wartości składników aktywów i pasywów. Dzielą się na operacje bilansowe (zmiany w strukturze majątku i kapitału) oraz operacje wynikowe (powstawanie kosztów i przychodów). Mogą być prostymi lub złożonymi, jednorazowymi lub procesowymi, zależnymi lub niezależnymi od przedsiębiorstwa. Operacje muszą być potwierdzone dokumentami księgowymi. Poprawna klasyfikacja operacji ułatwia rejestrację i organizację rachunkowości.

Operacje ze względu na oddziaływanie na składniki bilansu i wyniku finansowego

Operacje bilansowe

Wpływają one na zmiany w strukturze majątku lub kapitału jednostki gospodarczej związane na przykład ze spłatą zobowiązań lub nabyciem majątku Bezpośrednio oddziałują tylko na składniki bilansu (powodują zmiany wyłącznie w wartości aktywów bądź pasywów lub jednocześnie aktywów i pasywów). Podział operacji bilansowych:

• Typ I - operacja aktywna (A):

1. wywołuje zmiany jedynie w aktywach,
2. jeden składnik aktywów zmniejsza się, inny zwiększa się o kwotę operacji,
3. suma bilansowa nie zmienia się.

Przykład: gotówkowy zakup materiałów (gotówka, będąca aktywami jednostki gospodarczej, zmniejszyła się na rzecz zwiększenia zapasów materiałów)

• Typ II - operacja pasywna (P):

1. wywołuje zmiany jedynie w pasywach,
2. jeden składnik pasywów zmniejsza się, inny zwiększa się o kwotę operacji,
3. suma bilansowa nie zmienia się.

Przykład: podział zysku na dywidendy dla akcjonariuszy (zysk się zmniejszy, wzrosną zobowiązania z tytułu dywidendy),

• Typ III - operacja aktywno-pasywna zwiększająca sumę bilansową (AP+):

1. wywołuje zmiany w składnikach aktywów i pasywów jednocześnie,
2. suma bilansowa wzrasta o kwotę operacji

Przykład: zakup bezgotówkowy towarów (rosną aktywa w postaci towarów, a tym samym suma aktywów oraz jednocześnie rosną pasywa - zobowiązania wobec dostawców).

• Typ IV - operacja aktywno-pasywna zmniejszająca sumę bilansową (AP-):

1. wywołuje zmiany w składnikach aktywów i pasywów jednocześnie,
2. suma bilansowa zmniejsza się o kwotę operacji

Przykład: uregulowanie przelewem z rachunku bankowego zobowiązania wobec dostawców (zmaleją środki pieniężne na rachunku bankowym oraz zmniejszą się zobowiązania wobec dostawców, co spowoduje zmniejszenie sumy ogólnej aktywów i pasywów).

Operacje wynikowe

Są to operacje, które w celu sprzedaży efektów działalności i uzyskania określonego poziomu wyniku powodują zużycie czynników gospodarczych. Powodują powstanie kosztów bądź przychodów, więc oddziałują bezpośrednio na wynik finansowy jednostki gospodarczej. Dotyczą takich procesów gospodarczych, jak: świadczenie usług, produkcja wyrobów i ich sprzedaż, zakup i sprzedaż towarów w jednostce handlowej, zarządzanie. Operacje te zmieniają wartość jednego składnika aktywów bądź pasywów, podczas gdy drugi dotyczy kosztów lub przychodów z działalności gospodarczej, np. koszt zużycia surowców do produkcji wyrobów, poniesienie kosztów wynagrodzeń pracowników czy też osiągnięcie przychodów ze sprzedaży wyrobów, usług, towarów. Podział operacji wynikowych:

• operacje przychodowe (zwiększenie wyniku finansowego poprzez wzrost przychodów):

Typ I - zwiększenie aktywów powoduje zwiększenie przychodów i zysków

Przykład: Sprzedaż towarów z odroczonym terminem płatności

Typ II - zmniejszenie zobowiązań powoduje zwiększenie przychodów i zysków

Przykład: Umorzenie części zobowiązania z tytułu zaciągniętego kredytu

• operacje kosztowe (zmniejszenie wyniku finansowego poprzez wzrost kosztów):

Typ III - zmniejszenie aktywów powoduje zwiększenie kosztów i strat

Przykład: Wydanie sprzedanych towarów

Typ IV - zwiększenie zobowiązań powoduje zwiększenie kosztów i strat

Przykład: Naliczenie odsetek od kredytu

Rodzaje operacji według kryterium czasu

Podział ten, dotyczy systematyki według okresów sprawozdawczych:

• operacje gospodarcze danego dnia,
• operacje gospodarcze w ciągu danego miesiąca,
• operacje gospodarcze w ciągu roku,
• operacje gospodarcze w różnych innych interwałach czasowych.

Podział operacji według stopnia złożoności

• proste - zdarzenia pojedyncze, elementarne, których nie można rozłożyć na elementy proste

Przykład: podjęcie gotówki z banku do kasy, wpływ należności od odbiorcy na rachunek bankowy

• złożone - połączenie dwóch lub więcej operacji prostych, spowodowane jest to potrzebą uproszczenia ewidencji

Przykład: spłata zobowiązań wobec kliku dostawców

Podział operacji według sposobu powstania

• jednorazowe np. jednorazowy zakup lub sprzedaż jakiegoś produktu,
• procesowe - gdy stanowią proces ciągły (ciągłe zużywanie się środków trwałych w procesie produkcyjnym).

Podział operacji według kryterium zależności od przedsiębiorstwa

• zależne - reultat celowego działania jednostki, są zależne od woli jednostki

Przykład: sprzedaż towarów kontrahentowi po określonej cenie

• niezależne - wywołane zdarzeniami losowymi, decyzjami lub działaniami innych podmiotów

Przykład: zapłata składek ZUS od wynagrodzeń pracowniczych w określonym terminie

Podział operacji według kryterium wpływu na rozrachunki z partnerami gospodarczymi

• wewnętrzne - nie wywierają wpływu na rozrachunki

Przykład: wydanie materiałów do produkcji, przejęcie wyrobów gotowych z hali do magazynu

• zewnętrzne - zmieniają stan rozrachunków z otoczeniem

Przykład: sprzedaż towarów na kredyt kupiecki, uregulowania kredytu bankowego

W skali jednostki gospodarczej operacje można sklasyfikować według następujących kryteriów:

• według faz procesu gospodarczego (operacje zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży),
• według zasięgu (zewnętrzne, wewnętrzne),
• według sposobu powstawania (jednorazowe, procesowe),
• według możliwości wpływania na ich wystąpienie (zależne, niezależne).

Każda operacja gospodarcza musi być potwierdzona dokumentem księgowym. Większość operacji jest dokumentowana dowodem źródłowym w postaci np. faktury, listy płac, asygnaty kasowej, dowodu magazynowego. Niektóre operacje są potwierdzone poleceniem księgowania (Pk), gdy brak innej możliwości udokumentowania, np. otwarcie lub zamknięcie kont, rozliczenia kosztów, poprawianie błędów w księgowaniu

Właściwa klasyfikacja operacji gospodarczych umożliwia odpowiednie uporządkowanie i grupowanie operacji, a także umożliwa sprawną rejestrację skutków operacji w systemie ewidencji księgowej. Właściwa identyfikacja operacji gospodarczych determinuje adekwatną organizację rachunkowości w obszarze porządkowania procesu obiegu dokumentów, usprawnienia wystawiania, kontrolowania i archiwizowania tych dokumentów

Przypisy

Klasyfikacja operacji gospodarczych — artykuły polecane

Zdarzenie gospodarcze — Operacja gospodarcza — Rachunek zysków i strat — Koszty — Przychody i koszty finansowe — Cykl konwersji gotówki — Rozliczenia międzyokresowe kosztów — Zysk nadzwyczajny — Przychody finansowe

Bibliografia

• Baran W. (red.) (2014), Podstawy rachunkowości. Sprawozdanie finansowe. Zasady. Etyka, Difin, Warszawa
• Dziuba-Burczyk A. (2003), Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standardów, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Kraków
• Gierusz B. (2018), Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDK, Gdańsk
• Kaczurak-Kozak M. (2011), Zasady (polityka) rachunkowości i prowadzenie ksiąg rachunkowych w samorządowych jednostkach budżetowych, PWSZ IPiA, tom VII
• Kamela-Sowińska (red.) (2015), Podstawy rachunkowości w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań
• Niemczyk L. (2010), Program badawczy Luca Paciolego, Gospodarka Narodowa, nr 9
• Nita B. (red.) (2017), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Remlein M. (2014), Teoria a nauka rachunkowości, Studia Oeconomica Posnaniensia, vol.2, no.4 (265)
• Winiarska K. (red.) (2003), Podstawy rachunkowości, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

Autor: Agnieszka Gancarczyk, Klara Jowsa