Samochód ciężarowy

Samochód ciężarowy-jest pojazdem samochodowym zaprojektowanym pod względem konstrukcyjnym do przewożenia ładunków i osób w liczbie od 4 do 9 łącznie z kierowcą. (Ustawa z dnia 20 czerwca 1997r., "Prawo o ruchu drogowym“.)

TL;DR

Samochody ciężarowe są pojazdami przeznaczonymi do przewożenia ładunków i osób. Istnieją trzy kategorie samochodów ciężarowych, różniące się masą całkowitą. Wymiary samochodów ciężarowych mają określone ograniczenia. Istnieje wiele rodzajów nadwozi samochodów ciężarowych, takich jak skrzyniowe, furgony, samowyładowcze i specjalizowane. Samochody ciężarowe ewoluowały pod względem konstrukcji i silników. Przepisy regulujące prędkość samochodów ciężarowych wprowadzają ograniczniki prędkości. Silniki samochodów ciężarowych są zasilane olejem napędowym i mają wiele zalet i wad. Ustawa VAT nie zawiera precyzyjnej definicji samochodu ciężarowego. Transport ciężarowy samochodowy jest najważniejszym środkiem przewozu towarów w Polsce. Ergonomia samochodów ciężarowych i systemy bezpieczeństwa są ważne dla komfortu i bezpieczeństwa kierowcy. Analiza zagrożeń zawodu kierowcy samochodu ciężarowego obejmuje czynniki szkodliwe dla zdrowia. Technologia autonomicznych samochodów ciężarowych może przynieść wiele korzyści, ale jej wdrożenie wymaga opracowania szczegółowego planu.

Kategorie samochodów ciężarowych

Kategorie:

• N₁ - zaprojektowane i stworzone do przewozu ładunków i posiadające maksymalną masę całkowitą nieprzekraczającą 3,5 tony.
• N₂ - zaprojektowane i stworzone do przewozu ładunków i posiadające maksymalną masę całkowitą przekraczającą 3,5 tony, ale nieprzekraczającą 12 ton.
• N₃ - zaprojektowane i stworzone do przewozu ładunków i posiadające maksymalną masę całkowitą przekraczającą 12 ton.

Dopuszczalne wymiary samochodów ciężarowych

Wymiary powinny wynosić odpowiednio:

• długość samego pojazdu nie może przekraczać 12 metrów.
• długość pojazdu członowego, (pojazd złączony z naczepą) 16,5 metrów.
• długość zespołu złożonego, (pojazd i przyczepa) 18,75 metrów.
• szerokość pojazdu nie może przekraczać 2,55 metrów i nie obejmuje ona elementów zewnętrznych, tj., (lusterek zewnętrznych, świateł umieszczonych na bokach pojazdu oraz elementów gumowych lub z innych materiałów sztucznych). Wyjątek stanowi tu jedynie pojazd, który jest przeznaczony do przewozu towarów w określonej temperaturze, jeśli jego ściany boczne z izolacją termiczną mają grubość nie mniejszą niż 45 milimetrów każda, wtedy szerokość może wynosić do 2,6 metra.
• wysokość pojazdu nie może przekraczać 4,00 metrów.

Podział samochodów ciężarowych ze względu na rodzaj nadwozia

Rodzaje nadwozia:

• Skrzyniowy - otwarta skrzynia ładunkowa, (może być przykryta opończą).
• Furgon - zamknięta skrzynia ładunkowa.
• Samowyładowczy - do przewozu ładunków sypkich z przechylaną skrzynią ładunkową, np. wywrotki.
• Specjalizowane - do przewozu określonych ładunków z przystosowaną do tego konstrukcją, np. zwierząt, betonu, samochodów.

Ewolucja samochodów ciężarowych

Początkowo samochody ciężarowe budowano na ramie nośnej, do niej przymocowana była kabina kierowcy, skrzynia ładunkowa była wykonana z drewna, silnik natomiast znajdował się przed kabiną kierowcy i poprzez wał napędowy napędzane były tylne koła - był to tzw., układ klasyczny.

Teraźniejsze samochody ciężarowe konstruowane są w bardzo bliskim układzie, silnik umiejscowiony jest również w przedniej części pojazdu, napęd także przenoszony jest na tylne koła, natomiast podwozie ramowe zostało wyraźnie wyodrębnione od kabiny kierowcy, która przymocowana jest nad przednią osią do ramy, do pozostałej części podwozia przytwierdzone jest nadwozie, (wykonane zgodnie z przeznaczeniem pojazdu). Prędkość obrotowa jaką osiągają silniki samochodów ciężarowych również uległa znaczącej ewolucji, z początkiem lat siedemdziesiątych były one w stanie osiągnąć maksymalną moc przy prędkości 2800 obr/min., natomiast współczesne generują maksymalną moc już w zakresie 1800 obr/min.

Prędkość jazdy samochodów ciężarowych

Przepisy w Unii Europejskiej określają, że samochody ciężarowe oraz ciągniki siodłowe o masie całkowitej przekraczającej 12 ton muszą posiadać ograniczniki prędkości do 85 km/h, najczęściej takie urządzenia montuje się do układu sterowania pompą wtryskową, zmieniając w ten sposób dawkę paliwa przez co prędkość pojazdu jest utrzymywana na tym samym poziomie. Zalety tego rozwiązania można zauważyć w zmniejszeniu zużycia paliwa oraz elementów eksploatacyjnych takich jak hamulce, ogumienie, czy układ napędowy. Samochody ciężarowe zdatne są do poruszania się długotrwale z prędkością zbliżoną do dopuszczalnej co wpływa korzystnie na upłynnienie ruchu pojazdów poruszających się po drogach, gdyż zmniejsza się w ten sposób różnica prędkości pomiędzy pozostałymi uczestnikami ruchu drogowego i nie zachodzi wtedy potrzeba ich częstego wyprzedzania.

Silniki samochodów ciężarowych

Samochody ciężarowe powszechnie zasilane są silnikami o zapłonie samoczynnym, (silnik Diesla), uzyskują one dużą moc ze względu na zastosowanie wielu cylindrów, najpopularniejszy ich układ to rzędowy (ustawione zwykle pionowo oraz w liczbie nie więcej niż 6 cylindrów), oraz silniki widlaste (w układzie V, mające od 8 do 12 cylindrów).

Zalety silników o zapłonie samoczynnym:

1. Sprawność na poziomie 45%, gdzie wartość silnika o zapłonie iskrowym to 35%.
2. Niższe zapotrzebowanie na paliwo, (również mniej lotne i bardziej bezpieczne paliwo).
3. Wysoka trwałość, a co za tym idzie wolniejsze zużycie elementów.

Wady silników o zapłonie samoczynnym:

1. Utrudniony rozruch przy niskich temperaturach otoczenia, (paliwo jest mniej odporne na zamarzanie).
2. Zbudowany jest bardziej masywnie.
3. Dużo wyższe koszty eksploatacyjne, (np. naprawa aparatury wtryskowej jest bardzo kosztowna).

Definicja samochodu ciężarowego w ustawie o VAT

Niestety w ustawie VAT nie ma precyzyjnej definicji samochodu ciężarowego, jest natomiast nakreślony pojazd do którego można go zakwalifikować, by odliczyć podatek VAT:

• Pojazd musi przekraczać masę całkowitą 3,5 tony.
• Jeżeli masa jest mniejsza niż 3,5 tony, pojazdy takie muszą posiadać:

1. jeden rząd siedzeń oddzielający przestrzeń ładunkową trwałą przegrodą z odpowiednią wytrzymałością.
2. kabina kierowcy z jednym rzędem siedzeń konstrukcyjnie oddzielona od pozostałej części nadwozia pojazdu.

Uprawniającym organem poświadczającym wyżej wymienione podpunkty jest okręgowa stacja kontroli pojazdów, wykonująca badanie techniczne, która dokonuje wpisu do dowodu rejestracyjnego oraz wydaje odpowiednie zaświadczenie o spełnieniu wymagań.

Polski Transport ciężarowy

Ciężarowy transport samochodowy jest aktualnie najbardziej znaczącym środkiem przewozu towarów. Na podstawie danych GUS w roku 2016, liczba przewiezionych ładunków transportem samochodowym w stosunku do roku 2004, wzrosła o 1546,6 mln ton, czyli o 37% więcej, i stanowiło to 84% całkowitej masy ładunków przewożonych za pomocą transportu lądowego. Przewozy w roku 2016 wykonywane przez polskich przewoźników wyrażone w tkm, wynosiły 15,8% wszystkich ładunków przewożonych w Unii Europejskiej, uplasowało to nasz kraj na drugiej pozycji tuż za Niemcami. Polskie przedsiębiorstwa przeistaczają się w coraz bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym, świadczą usługi na wysokim poziome, a przy tym atrakcyjną cenę przewozów, w odniesieniu do Europy Zachodniej.

Czynniki zewnętrzne wpływające na transport ciężarowy:

• Zmieniające się ceny paliw.
• Koniunktura gospodarcza w Polsce i krajach Unii Europejskiej.
• Zmiany w wysokościach płac dla pracowników.
• Ryzyko legislacyjne w kraju jak i na poziomie unijnym.

Ergonomia samochodów ciężarowych

Samochody ciężarowe odgrywają kluczową rolę w transporcie towarów na trasach krótkich jak i długo dystansowych, dlatego musi je cechować wysoka niezawodność pod względem technicznym, rozwiązania intuicyjne, funkcjonalność oraz łatwość obsługi muszą iść tutaj w parze, a przy tym zagwarantować bezpieczeństwo kierowcy oraz jego komfort pracy. Wnętrze pojazdów ciężarowych powinno być zaprojektowane w sposób by wszystkie czynności można było wykonać bezpiecznie oraz nie wkładając zbytnio w nie dużego wysiłku. Producenci współczesnych samochodów ciężarowych umieszczają w kabinie pojazdu rozwiązania gdzie jednym przyciskiem można wykonać kilka sekwencji ruchów, np. system automatycznego włączania i rozłączania blokady mechanizmu różnicowego. Na desce rozdzielczej powinny być umieszczone czytelne zegary, aby kierowca w razie wystąpienia nieprawidłowości związanych z pojazdem, mógł jak najszybciej odebrać sygnały i natychmiastowo bezpiecznie zareagować, bowiem jest on również odpowiedzialny za przewożony ładunek. Fotel kierowcy z uwagi na czas spędzany na nim przez kierowcę, powinien być skonstruowany tak, by pochłaniał jak największą ilość wibracji przenoszonych na kręgosłup, stosowana do tego jest pneumatyczna regulacja w zakresie kilku poziomów. Widoczność z kabiny pojazdu również jest bardzo istotna i tutaj ważną z kolei rolę odgrywają przednia szyba czołowa oraz lusterka powinny być duże oraz nie wpadają w wibrację. Kabina także powinna być wyposażona w rolety przeciwsłoneczne, by nie dochodziło do oślepiania kierowcy.

Systemy wpływające na bezpieczeństwo pracy kierowcy

Samochody ciężarowe wyposażane są w liczne systemy ułatwiające pracę kierowcy oraz wpływają przy tym na poprawę bezpieczeństwa, poniżej kilka przykładów:

• System awaryjnego hamowania - zgodnie z przepisami Unii Europejskiej od listopada 2015 roku, każdy zarejestrowany samochód dwuosiowy oraz trzyosiowy z pneumatycznym zawieszeniem osi tylnej i masie przekraczającej 8 ton powinien być w niego wyposażony.
• System utrzymania pasa ruchu - pojazdy dwu oraz trzyosiowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, muszą być w niego zaopatrzone, śledzi on pozycję pojazdu uwzględniając pasy jezdni i wysyła odpowiednie ostrzeżenia do kierowcy, by ten skorygował tor jazdy, uruchamia się on przy prędkości wyższej niż 60 km/h.
• Tachograf - to licznik cczasu pracy kierowcy, sprawuje on kontrolę nad czasem pracy oraz odpoczynkiem, które regulują odpowiednie przepisy.
• Aktywny tempomat (ACC) - który sam za pomocą radaru adoptuje się do prędkości poprzedzającego pojazdu i utrzymuje stałą prędkość.

Analiza zagrożeń zawodu kierowcy samochodu ciężarowego

Ewolucja transportu oraz zwiększenie liczby pojazdów pozwala na szybki i znaczący wzrost gospodarczy, ale przy tym również przybywa większa liczba osób narażonych na wypadki na stanowiskach pracy - kierowców. Podczas wykonywania codziennych obowiązków często występują stresujące sytuacje, odpowiedzialność za przewożony ładunek przy nierzadko trudnych warunkach pogodowych, wzmożony ruch, korki, a przy tym dotrzymywanie terminów dostaw staje się na porządku dziennym. Pracownicy przed przystąpieniem do pracy powinni zostać dokładnie przeszkoleni z zasad BHP, oraz być w pełni świadomi zagrożeń tego zawodu.

Najczęstsze czynniki szkodliwe zagrażające pracy kierowcy samochodu ciężarowego:

• Wibracje - przenoszone przez fotel oraz kierownicę, wstrząsy wynikające z nierówności na drodze, (wpływają one na złe samopoczucie, przy długich trasach i wyższym natężeniu nawet na zdrowie kierowcy).
• Hałas - przyczynia się on do dyskomfortu i przy tym rozpraszania uwagi, wpływa to np. na pomyłkę drogi podczas śledzenia nawigacji.
• Osłabienie wzroku - tutaj rolę odgrywają ciągle zmieniające się warunki środowiskowe, zmiana oświetlenia, zachmurzenie, czy wilgotność.
• Wdychanie szkodliwych związków chemicznych - spaliny głównie składają się z tlenku azotanu, siarki, węgla oraz węglowodorów, często powodujące choroby dróg oddechowych, ból głowy, a nawet nowotwory.

Samochody ciężarowe bez kierowców

Technologia autonomicznych pojazdów, nieustannie się rozwija, prowadzone są ciągłe badania, by można było stworzyć efektywne, a przy tym bezpieczne rozwiązanie, jest to wizja która może znacząco zmienić transport drogowy oraz poszczególne gałęzie gospodarki. Rozwój technologii może przyczynić się w radzeniu sobie z globalnym problemem korków na drogach, kongestią, czy nadmierną emisją spalin. Przede wszystkim ta zmiana może również wpłynąć na zmniejszenie się liczby wypadków, jednak by potwierdzić te założenia konieczne staje się opracowanie szczegółowego planu wdrażania, uwzględniając przy tym wszelkie czynniki i szacowanie skutków realizacji. Biorąc pod uwagę nasz kraj, szanse na ten moment mogą odnieść pojedyncze jednostki, rozszerzenie tej idei na cały kraj, będzie zależne od współpracy pomiędzy wieloma podmiotami, szacuje się że może to nastąpić w 2025 roku, na ten moment dużym wyzwaniem są tereny wiejskie, które niestety nie posiadają tak rozwiniętej infrastruktury, zbyt niedokładne mapy dróg, ważny aspekt ma również zaakceptowanie zmian przez społeczeństwo. Reasumując pojazdy autonomiczne mogą dobrze wpłynąć na polski transport, a przy tym gospodarka ma szansę na dynamiczny rozwój, lecz na ten moment jest to tylko przyszłościowa wizja, ze względu na niewielkie działania podejmowane przez nasz kraj w tym kierunku.

Samochód ciężarowy — artykuły polecane

Transport samochodowy — Powierzchnia magazynowa — Rodzaje transportu — Transport lotniczy — Droga ekspresowa — Jakość transportu lotniczego — Transport kolejowy — Magazyn przyjęć — Masowiec

Bibliografia

• Kiełbasa P., Juliszewski T., Pawłowicz J., Dróżdż T., Zagórda M., Sęk S. (2016), Ergonomiczna analiza wybranych stanowisk pracy kierowców samochodów ciężarowych, Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe, 17 (12)
• Motowidlak U. (2018), Konkurencyjność ciężarowego transportu samochodowego polski na rynku przewozów międzynarodowych, Problemy Transportu i Logistyki, nr 1 (41)
• Neumann T. (2018), Perspektywy wykorzystania pojazdów autonomicznych w transporcie drogowym w Polsce, R. 19, nr 12
• Piechota M., Czech R., Zabochnicka-Świątek M., Czech P., & Turoń K. (2018), Kierowca samochodu ciężarowego: analiza zagrożeń, Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe, R. 19, nr 12
• Prochowski L., Żuchowski A. (2006), Pojazdy samochodowe-samochody ciężarowe i autobusy, WKŁ, Warszawa
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia Dz.U. 2003 nr 32 poz. 262
• Stefański R. (2008), Prawo o ruchu drogowym, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535
• Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym. Dz.U. 1997 nr 98 poz. 602

Autor: Michał Franczak