Teoria zarządzania

TL;DR

Artykuł przedstawia genezę i rozwój teorii zarządzania. Opisuje trzy główne podejścia do zarządzania: szkołę klasyczną, behawioralną i ilościową. Szkoła klasyczna skupiała się na usprawnieniach w organizacji zarządzania, natomiast szkoła behawioralna koncentrowała się na badaniu zachowań grupy i motywacji pracowników. Szkoła ilościowa, zwana też badań operacyjnych, wykorzystywała techniki matematyczne do podejmowania decyzji. Artykuł również omawia zarządzanie operacyjne, podejście systemowe oraz funkcje zarządzania: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie. W końcu, przedstawia wpływ sił społecznych, ekonomicznych i politycznych na teorię zarządzania.

Geneza teorii zarządzania

Teoria zarządzania sięga tysięcy lat wstecz, świadczą o tym choćby słynne budowle starożytności np. piramidy egipskie, których budowa skłania nas do wniosku że doskonale zastosowano tam zasadę planowania, realizacji i kontroli działań. Jednak dopiero na przełomie XIX i XX w powstałą odpowiednia dyscyplina naukowa związana ściśle z nauką o zarządzaniu. W ciągu kilku pierwszych dziesięcioleci tego wieku wyłoniły się trzy główne podejścia do zarządzania. Były to trzy szkoły: klasyczna, behawioralna i ilościowa

Szkoła klasyczna (1900-1930)

Głównym osiągnięciem było stworzenie zasad prowadzenia badań i usprawnień w organizacji zarządzania procesami pracy. Opracowano metody dotyczące pomiaru czasu pracy pracowników, tak aby można było zarządzać czasem pracowników w momencie wykonywania przez nich pracy, obowiązków. Chodziło o maksymalne wykorzystywanie czasu pracy pracowników, a także odpowiednie dostosowanie zadań powierzonych danemu pracownikowi. To właśnie w tym okresie dokonano analizy funkcji zarządzania i wprowadzono pierwsze zasady zarządzania. Szkoła klasyczna była pierwszą dyscypliną szybko rozwijającej się dziedziny nauki

"Czternaście zasad zarządzania według H. Fayola:

• podział pracy
• autorytet
• dyscyplina
• jedność rozkazodawstwa
• jedność kierownictwa
• podporządkowanie interesów osobistych interesowi ogółu
• wynagrodzenie
• odpowiedni poziom centralizacji (decentralizacji)
• hierarchia
• ład
• odpowiednie (ludzkie) traktowanie pracowników
• stabilizacja personelu
• inicjatywa
• zgranie personelu i harmonia"

Szkoła klasyczna posiadała bardzo rygorystyczne założenia dotyczące kontaktów służbowych tylko i wyłącznie oficjalnych, utworzenie ściśle określonych reguł, które wystarczą do kierowania i zarządzania przedsiębiorstwem okazało się być zbyt zachowawczym podejściem.Należało popracować nad lepszymi relacjami między kadrą zarządzającą a pracownikami a także sprawniejszym systemem motywacyjnym pracowników.

Szkoła behawioralna - stosunków międzyludzkich

Głównymi przedstawicielami tego nurtu byli: Elton Mayo, który skupił się na badaniu zachowań grupy, Abraham Maslow - prowadził badania dotyczące motywacji pracowników oraz hierarchii potrzeb, Kurt Lewin, Ronald Lipitt, Robert K. White - są twórcami stylów zarządzania, Mary Follent - prowadziła badania dotyczące konfliktów w przedsiębiorstwach, głównie zajmowała się badaniami dotyczącymi pozytywnych aspektów konfliktów, Douglas Mc Gregor - zajmował się głównie sposobem patrzenia kierowników, menedżerów na temat swoich pracowników, jest również autorem słynnej metody X, Y.

Prowadzone badania głównie dotyczyły zachowań pracowników w grupie, ich integracji z kadrą kierowniczą przedsiębiorstwa. Głównym zadaniem było zbudowanie takiego zaufania i pozytywnych relacji, aby pracownicy czuli się ważni i doceniani. Skutkowało to większym z życiem się pracowników z firmą i co za tym idzie lepszymi wynikami firmy. Ważną zmianą były zebrania na których kadra zarządzająca informowała pracowników o planach, zadaniach, sukcesach czy problemach przedsiębiorstwa.Usprawniono również system motywacyjny pracowników który pozwolił pracownikom na pracę bardziej kreatywną i twórczą.

Szkoła ilościowa zwana także szkołą badań operacyjnych

Pierwsze wykorzystanie badań operacyjnych było podczas drugiej Wojny Światowej i było tajemnicą tamtych czasów. Ujęcie ilościowe to głównie opracowanie technik matematycznych do podejmowania decyzji, które miały duży wpływ na zwiększenie zrozumienia złożonych procesów zarządzania. Mówimy tutaj o zbieraniu wszystkich możliwych rozwiązań i wybraniu najbardziej korzystnego, a także rozwiązania problemów towarzyszących firmą. Ważną sprawą było również to że podejście ilościowe nie było wstanie zapanować i przewidzieć zachowań pracowników, co może spowodować zmniejszenie efektywności

Zarządzanie operacyjne jest mniej zmatematyzowane i mniej skomplikowane statycznie niż ilościowa teoria zarządzania i może być zastosowane bezpośrednio do sytuacji kierowniczych. Właściwie zarządzanie operacyjne można traktować jako formę zastosowania ilościowej teorii zarządzania. W skrócie zarządzanie operacyjne są to techniki, które zajmują się wspomaganiem organizacji w efektywnym wytwarzaniu produktów i usług.

Podejście systemowe zostało zapoczątkowane przez Ludwiga von Bertalanffy'ego - twórcę ogólnej teorii systemów i N. Wienera - twórcę cybernetyki. Jego istotą jest traktowanie obiektów jako systemów otwartych, czyli zbiorów elementów powiązanych w taki sposób, że tworzą one pewną nową całość wyróżniającą się w otoczeniu. Jedna z najbardziej popularnych definicji określa system jako zastaw składników, między którymi zachodzą wzajemne stosunki (interakcje), i gdzie każdy składnik podłączony jest z każdym innym bezpośrednio lub pośrednio.Mowa tutaj o tym że gdy wprowadzamy jakąkolwiek zmianę w danym podsystemie to spowoduję ona również zmianę w pozostałych podsystemach. Wszystkie te ujęcia trzeba uznać za wzajemnie się uzupełniające, a nie sprzeczne.

Organizacja - jest to grupa ludzi współpracująca nad pewnym z góry określonym celem. Wykonują oni czynności w sposób uporządkowany i skoordynowany.

Cechy organizacji w podejściu systemowym:

• obiekty są traktowane jako systemy otwarte
• mają uporządkowaną strukturę, struktura ta składa się z pięciu pod systemów (wartości i celów, techniczny, psychologiczny, struktury i zarządzania)
• są to systemy, które posiadają uporządkowany podział pracy, który przekłada się na porządek organizacyjny i przebieg procesów pracy
• to procesy tworzone przez ludzi z myślą realizacji określonego celu lub wykonania zadania
• posiadają hierarchię
• dopasowują się do otoczenia, współdziałają z nim
• utrzymują równowagę wewnętrzną
• funkcje kierownicze są tutaj przedstawione jako sterowanie i regulacja procesów

Zarządzanie to proces planowania, organizowania, przewodzenia, kontrolowania pracy członków organizacji oraz wykorzystywania wszelkich dostępnych zasobów organizacji do osiągnięcia jej celów. Zarządzanie głównie dotyczy ludzi, to oni są siłą napędową każdego przedsiębiorstwa. Celem nadrzędnym jest takie działanie wielu osób, które spowoduje maksymalizację zaangażowania naszych pracowników co doprowadzi w rezultacie do osiągnięcia zamierzonego celu. Musimy tutaj również zwrócić uwagę na pracę nad słabymi punktami organizacji, wykorzystujemy tutaj talenty, umiejętności, mocne strony naszych pracowników

Funkcje zarządzania to:

PLANOWANIE - wyznaczenie harmonogramu realizacji zamierzonych działań przy wykorzystaniu istniejących zasobów. Podczas wyznaczania planu działań musimy zwrócić uwagę na to aby nasz plan był określony celem i możliwy do realizacji.

Etapy planowania:

• ustalenie celu
• określonej istniejącej sytuacji
• ustalenie przeszkód a także pozytywów realizacji założonego celu
• opracowanie zestawienia działań, które doprowadzą do realizacji celu

ORGANIZOWANIE - jest jedną z najważniejszych funkcji zarządzania, a także obowiązkiem każdego menedżera. Dobre rozplanowanie całej strategii prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu. Na niższych szczeblach struktury organizacyjnej, organizowanie sprowadza się głównie do rozdzielenia zadań pracownikom i odpowiedniego łączenia w grupy zadaniowe Wyróżniamy tutaj czynności taki jak:

• grupowanie czynności i pracowników,
• przydzielanie zadań,
• kształtowanie więzi pomiędzy komórkami,
• delegowanie i rozgraniczanie uprawnień,
• dobór kadr kierowniczych

MOTYWOWANIE= KIEROWANIE - głównie dotyczy menedżerów ponieważ to im najbardziej zależy na zmotywowaniu pracowników do pracy. Im większa motywacja pracowników tym większy będzie ich wkład w działalność firmy W motywowaniu, kierowaniu możemy wyróżnić:

• dobór i instruowanie pracowników,
• ustalanie zadań i miar ich spełnienia,
• wyznaczanie wynagrodzeń,
• ocena i rozwój kadr,
• stosowanie bodźców pozapłacowych

KONTROLA - to inaczej porównywanie, polegające zestawieniu stanu faktycznego z jego zaplanowanym stanem docelowym. Kontrola pozwala nam na wprowadzenie korekt w odpowiednim czasie, gdy zauważymy że pewne działania odstępują od naszego założenia Czynności, rodzaje kontroli:

• identyfikacja zadań i ustalanie procedur kontroli,
• kontrola merytoryczna zadań,
• kontrola poprzez system finansowy,
• formułowanie zaleceń pokontrolnych

Zarządzanie strategiczne - jest dość młodą dziedziną nauki, powstała w latach 50 i 60 XX wieku. Obejmuje wymiar całościowy organizacji działalności przedsiębiorstwa czyli w jej skład wchodzą procesy informacyjno-decyzyjne, instrumenty wykorzystywane do badania makro otoczenia, analiza konkurencji, instrumenty zarządzania, badanie stanu faktycznego przedsiębiorstwa

Zarządzanie to dysponowanie zasobami (ludzkimi, rzeczowymi i finansowymi). Jedną z najnowszych i najciekawszych koncepcji zarządzania jest potraktowanie go jako złożonego systemy gier społecznych, skoncentrowane na menedżerskim aspekcie procesów przebiegających w systemach społeczno-technicznych. Zarządzanie polega na definiowaniu i redefiniowaniu kryteriów równowagi oraz warunków jej osiągania w wymiarze materialnym i społecznym, zewnętrznym i wewnętrznym oraz na takim oddziaływaniu na podsystemy i otoczenie, które prowadzi do przywracania i podtrzymania równowagi. Podstawowymi rodzajami instrumentów przywracania równowagi, a zatem i podstawowymi narzędziami zarządzania są:

• strategia,
• struktura,
• procedury organizacyjne,
• kultura organizacyjna

Myśl w dziedzinie zarządzania kształtowała się przez całe wieki pod wpływem trzech głównych zespołów sił. Owe siły społeczne, gospodarcze i polityczne nadal wpływają na współczesną teorię zarządzania.

Siły społeczne - normy i wartości, które cechują kulturę.

Siły ekonomiczne - siły związane z systemami gospodarczymi i ogólnymi warunkami i tendencjami w gospodarce.

Siły polityczne - instytuty sprawujące władzę polityczną oraz ogólna polityka i postawa rządu wobec działalności gospodarczej

Teoria zarządzania — artykuły polecane

Rozwój zarządzania personelem — Klasyczna szkoła zarządzania — Polityka personalna — Szkoła systemowa — Definicja controllingu — Socjologia pracy — Zależności organizacyjne — System zarządzania — Olivier Sheldon

Bibliografia

• Buhler P. (2002), Zarządzanie, Wydawnictwo Helion, Gliwice
• Griffin R. (2017), Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Griffin R. (2017), Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Hejduk I. (2010), W kierunku zarządzania drugiej generacji - model diamentu czterech paradygmatów współczesnego przedsiębiorstwa, E-mentor, Nr 1(33)
• Koźmiński A., Piotrkowski W. (1998), Zarządzanie - teoria i praktyka, Warszawa
• Krupski R. (2004), Podstawy Organizacji i Zarządzania, WWSZIP, Wałbrzych
• Lachiewicz S., Matejun M. (2012), Ewolucja nauk o zarządzaniu, [w:] Zakrzewska-Bielawska A. (2012). Podstawy zarządzania, Wolters Kluwer, Warszawa
• Lichtarski J. (2008), Kierunki i dylematy rozwoju nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Mioduszewski J. (red.) (2013), Metody organizacji i zarządzania, Expol, Olsztyn
• Stabryła A. (red.) (2012), Podstawy organizacji i zarządzania. Podejście i koncepcje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Szpaderski A. (2008), Podstawy prakseologicznej teorii zarządzania, Uniwersytet Marie Curie Skłodowskiej, Lublin

Autor: Alice Janik, Ewa Marzec