Wycena składników bilansu

Jednostka może wyceniać poszczególne składniki bilansu w zasadzie w każdym dowolnym momencie, jednak ma ona obowiązek wycenić je na moment bilansowy. W praktyce jednostki dokonują wyceny w momencie przyjęcia danego składnika do używania oraz na dzień sporządzenia bilansu.Procedura pomiaru jest złożona z licznych i skomplikowanych czynności. Najprostsze metody wyceny oparte są na cenie historycznej, w których ustalenie wartości opiera się na na zapłaconej już cenie za składnik lub koszcie jego wytworzenia. Zarówno składniki aktywów jak i pasywów posiadają charakterystyczne cechy, które determinują odrębne metody ich wyceny.(Nowak E. i in. 2016, s. 94, 101)

TL;DR

Artykuł omawia procedurę wyceny składników bilansu, zarówno aktywów, jak i pasywów. Wycena może opierać się na cenie nabycia, koszcie wytworzenia lub wartości godziwej. Klasyfikacja aktywów obejmuje wartości niematerialne i prawne, środki trwałe, środki trwałe w budowie, należności długoterminowe, inwestycje długoterminowe i zapasy. Klasyfikacja pasywów zawiera kapitał własny, rezerwy na zobowiązania, zobowiązania długoterminowe, zobowiązania krótkoterminowe i rozliczenia międzyokresowe. Artykuł również porusza kwestię ryzyka niewiarygodnej wyceny oraz omawia terminologię związaną z wyceną.

Klasyfikacja aktywów w bilansie

• Wartości niematerialne i prawne

Jednostki, które nie zajmują się nowymi technologiami oraz produkcją oprogramowania mogą stosować wycenę:

1. wg ceny nabycia - podstawowa kategoria wyceny. Stosowana jest ona przy nabyciu składników od podmiotów zewnętrznych (licencje, patenty, prawa autorskie) a także know-how,
2. wg kosztów wytworzenia - stosowana do składników wytworzonych we własnym zakresie (prace badawczo-rozwojowe zakończone sukcesem).

Należy pamiętać o pomniejszeniu o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

• Środki trwałe wyceniane są:

1. wg ceny nabycia - w przypadku odpłatnego nabycia,
2. wg kosztów wytworzenia - w przypadku wytworzenia we własnym zakresie,
3. wg wartości przeszacowanej - w Polsce przeszacowania dokonuje się na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów.

Podobnie jak w przypadku wartości niematerialnych i prawnych należny pomniejszyć wartość o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Wartość może zostać powiększona o koszty związane z ulepszeniem danego składnika, czyli przebudowy, rozbudowy, modernizacji, rekonstrukcji.

• Środki trwałe w budowie - zgodnie z prawem bilansowym, inwestycje rzeczowe zaliczane są do rzeczowych aktywów trwałych i noszą nazwę środków trwałych w budowie. Wyceniane są w wartości ogółu kosztów będących w bezpośrednim związku z ich nabyciem lub wytworzeniem. Wartość tą pomniejsza się o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, natomiast zaliczki na środki trwałe w budowie wyceniamy w wysokości wpłacanych zaliczek (Caputa W. 2011, s. 115)
• Należności długoterminowe - wycenia się w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem ostrożności. Kwota wymaganej zapłaty wynika z zawartych umów wystawionych faktur.
• Inwestycje długoterminowe wyceniamy:

1. wg ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości,
2. wg wartości godziwej,
3. wg skorygowanej ceny nabycia,
4. wg metody praw własności (w przypadku udziałów w jednostkach podporządkowanych).

• Zapasy

1. Materiały i towary - mogą być wyceniane według rożnych metod. Co do zasady stosuje się cenę nabycia, lecz możliwe jest tylko wykorzystanie ceny zakupu, natomiast koszty zakupu obciążają wynik finansowy bieżącego okresu.
2. Produkty - wg kosztu wytworzenia, ale należny tu ująć również koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. W szczególnych przypadkach dopuszczalna jest również wycena produktów wg cen sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszona o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży.
3. Półprodukty - wyceniane są na takiej samej zasadzie jak produkty gotowe. W przypadku gdy nie jest prowadzona odrębna ewidencja magazynowa, a półprodukty nie są oddzielnie składowane, należy je wyceniać jak produkcję w toku.
4. Produkcja w toku - podstawowym miernikiem jest wysokość kosztów materiałów i wynagrodzeń bezpośrednich lub samych tylko materiałów. Można nie wykazywać i nie wyceniać produkcji w toku jeśli zniekształci to obraz aktywów w sprawozdaniu finansowym.

(Nowak E. i in. 2016, s. 101-109) (Baran W. i in. 2014, s. 113-132)

Rzeczowe aktywa obrotowe można również wyceniać w stałych cenach ewidencyjnych, ale na moment bilansowy wartość tą należy doprowadzić do wartości wg ceny nabycia lub kosztu wytworzenia.

Jeśli nie ma podstaw do założenia, że jednostka będzie kontynuowała swoją działalność, wówczas na moment bilansowy, aktywa wyceniane są wg cen sprzedaży netto, jakie są możliwe do uzyskania. Ceny te nie mogą być wyższe od cen nabycia (kosztów wytworzenia) pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) i odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

Klasyfikacja pasywów w bilansie

• Kapitał własny - z wyjątkiem udziałów (akcji) własnych, w wartości nominalnej.
• Rezerwy na zobowiązania - uzasadniona, wiarygodnie oszacowana wartość.
• Zobowiązania długoterminowe - w kwocie wymaganej zapłaty. Wycena zobowiązań finansowych następuje wg skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je w okresie do 3 miesięcy, to według wartości godziwej.
• Zobowiązania krótkoterminowe - tak jak zobowiązania długoterminowe
• Rozliczenia międzyokresowe - uzasadniona, wiarygodnie oszacowana wartość lub wartość prawdopodobnych zobowiązań.

Ryzyko niewiarygodnej wyceny

Współczesna praktyka gospodarcza pokazuje, że poważnym problemem jest fałszowanie wyceny poszczególnych składników aktywów. Najczęstszym tego powodem jest zamiar ukazania korzystniejszej wartości sytuacji majątkowej jednostki, niż pokazuje stan faktyczny. Może mieć to wpływ np. na możliwość pozyskania wyższego finansowania zewnętrznego, pozorne zwiększenie potencjału przedsiębiorstwa, uzyskanie premii i nagród dla zarządzających czy pozyskanie inwestorów (Nowak E. i in. 2016, s. 115)

Stosowana terminologia

Wyjaśnienia wymagają tutaj jeszcze pewne terminy.

Cena nabycia jest to cena zakupu powiększona o niepodlegający odliczeniu podatek VAT i podatek akcyzowy (ewentualnie inne niepodlegające odliczeniu obciążenia publiczno-prawne) oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem danego składnika do używania (np. koszty transportu).

Koszty wytworzenia obejmują koszty bezpośrednio związane z wytworzeniem danego składnika oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z produkcją (zmienne koszty pośrednie i tą część stałych pośrednich kosztów, która odpowiada poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych).

Cenę nabycia i koszty wytworzenia można, w uzasadnionych przypadkach, zwiększyć o koszty obsługi zobowiązań finansowych zaciągniętych w celu finansowania zakupu lub wytworzenia oraz uwzględnić związane z nimi różnice kursowe. Te uzasadnione przypadki to: długotrwały proces produkcji lub przygotowania towaru do sprzedaży, okres budowy, montażu przystosowania, ulepszenia środka trwałego i wartości niematerialnych i prawnych.

Cena sprzedaży netto jest to cena sprzedaży pomniejszona o koszty związane z przystosowaniem składnika do sprzedaży i samą sprzedażą, a powiększona o dotację przedmiotową. Oczywiście jest to, jak sama nazwa wskazuje, cena bez podatku VAT i podatku akcyzowego.

Wartość godziwa jest to kwota, po jakiej dany składnik mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane w drodze transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi stronami lub inaczej to sprawiedliwa wartość rynkowa. Wartość godziwą ustala się w warunkach hipotetycznej transakcji (Hońko S. 2012, s. 54-55). Przedmiotem wyceny może być pojedynczy obiekt, lub grupa aktywów/zobowiązań (ewentualnie aktywów i zobowiązań), tworzących tzw. jednostkę rozliczeniową (Gierusz J. 2012, s. 211).

Trwała utrata wartości - zachodzi wówczas, gdy mamy duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik nie przyniesie przewidywanych korzyści ekonomicznych (wszystkich lub części).

Kwota wymaganej zapłaty - to wartość, która ukazuje przyszłe przepływy pieniężne związane z działalnością jednostki. Termin ten oznacza wartość nominalną transakcji rozrachunkowej, zwiększoną o ewentualne opłaty sankcyjne, które wynikają z niedotrzymania umownego terminu zapłaty (Nowak E. i in. 2016, s. 99)

Wycena składników bilansu — artykuły polecane

Wycena środków trwałych — Wycena bilansowa — Wartości niematerialne i prawne — Rachunek zysków i strat — Rzeczowe aktywa trwałe — Materiał — Pasywa — Aktywa — Sprawozdanie finansowe - informacja dodatkowa

Bibliografia

• Baran W. (red.) (2014), Podstawy rachunkowości. Sprawozdanie finansowe. Zasady. Etyka, Difin, Warszawa
• Caputa W. (2011), Wycenia i ewidencja inwestycji rzeczowych w systemie rachunkowości, Organizacja i Zarządzanie, nr 1858
• Gabrusewicz W., Kołaczyk Z. (2005), Bilans. Wartość poznawcza i analityczna, Difin, Warszawa
• Gierusz J. (2012), Pomiar wartości aktywów i zobowiązań w świetle MSSF 13 Wycena wartości godziwej, Zarządzanie i Finanse, nr 4, cz.3
• Gmytrasiewicz M., Karmańska A. (2004), Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa
• Hońko S. (2012), Wartość godziwa - parametr czy koncepcja wyceny, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia nr 45
• Nowak E. (red.) (2016), Rachunkowość. Zasady i metody, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591

Autor: Tomasz Pająk, Elżbieta Burda

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.