Polityka spójności

Polityka spójności polega na wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej Wspólnoty Europejskiej, poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich. Celem polityki spójności jest przyczynianie się do wzrostu gospodarczego, zwiększanie konkurencyjności i zatrudnienia poprzez włączenie priorytetów Wspólnoty dotyczących trwałego rozwoju określonych na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w dniach 23 i 24 marca 2000 r. i na posiedzeniu Rady Europejskiej w Geteborgu w dniach 15 i 16 czerwca 2001 r. Założenia polityki spójności zmierzają do osiągnięcia harmonijnego, równoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty.

TL;DR

Polityka spójności Unii Europejskiej ma na celu wyrównywanie dysproporcji w rozwoju różnych regionów poprzez inwestowanie w uboższe obszary i promowanie zatrudnienia. Działania realizowane są poprzez trzy cele: konwergencję, konkurencyjność regionalną i zatrudnienie oraz europejską współpracę terytorialną. Fundusze takie jak EFRR, EFS i Fundusz Spójności są wykorzystywane do realizacji polityki. Programy operacyjne, takie jak Infrastruktura i Środowisko czy Innowacyjna Gospodarka, są głównymi instrumentami realizacji. Rada ustala strategiczne wytyczne dla spójności, a państwa członkowskie przedstawiają narodowe strategiczne ramy odniesienia. Polityka spójności ma na celu poprawę warunków życia w Europie, jednak nadal istnieją różnice w poziomie życia między wschodnimi i zachodnimi Europejczykami.

Polityka regionalna i socjalna

Polityka spójności podzielona jest na dwie części (J.McCormick 2010, s. 283-284):

1. Polityka regionalna:

Jest jedynym z najważniejszych obszarów działań Unii Europejskiej.

Polityka regionalna skupia się na:

• wyrównywaniu dysproporcji w poziomie zasobności danego regionu,
• wyrównywaniu dysproporcji w poziomie dochodu, poprzez inwestowanie w regiony uboższe,
• polepszenie warunków życia,
• promowanie aktywności zawodowej.

Głównym celem polityki regionalnej jest wzmocnienie rynku europejskiego.

2. Polityka socjalna:

Nadrzędnym celem polityki socjalnej jest walka z bezrobociem poprzez:

• kreowanie nowych miejsc pracy,
• poprawę warunków pracy,
• umożliwianie swobodnego przepływu siły roboczej,
• ochronę praw pracowników.

Cele polityki spójności

Działania w ramach polityki spójności mają na celu zmniejszenie dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych, które powstają zwłaszcza w państwach i regionach opóźnionych w rozwoju i w związku z restrukturyzacją gospodarczą i społeczną oraz z procesem starzenia się ludności.

Polityka spójności polega na realizacji trzech najważniejszych celów:

1. Celu Konwergencja, który jest ukierunkowany na przyspieszenie konwergencji najsłabiej rozwiniętych państw członkowskich i regionów poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia dzięki zwiększaniu ilości i poprawie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki, rozwojowi innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, zdolnościom adaptacyjnym do zmian gospodarczych i społecznych, ochronie i poprawie jakości środowiska naturalnego oraz zwiększaniu wydajności administracji. Cel ten stanowi priorytet funduszy,
2. Celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, który, poza najsłabiej rozwiniętymi regionami, jest ukierunkowany na zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności regionów, jak również zatrudnienia poprzez przewidywanie zmian gospodarczych i społecznych, w tym związanych z liberalizacją handlu, poprzez zwiększenie i poprawę jakości inwestycji w kapitał ludzki, innowacyjność i promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego oraz poprawę dostępności, zdolności adaptacyjnych pracowników i podmiotów gospodarczych, jak również rozwój rynków pracy sprzyjających integracji społecznej;
3. Celu Europejska współpraca terytorialna, który jest ukierunkowany na umacnianie współpracy transgranicznej poprzez wspólne inicjatywy lokalne i regionalne, umacnianie współpracy transnarodowej za pomocą działań sprzyjających zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu powiązanemu z priorytetami Wspólnoty oraz umacnianie współpracy międzyregionalnej i wymiany doświadczeń na właściwym szczeblu terytorialnym.

Pomoc funduszy w ramach trzech celów, uwzględnia, zgodnie z ich charakterem, z jednej strony szczególne uwarunkowania gospodarcze i społeczne, a z drugiej - szczególne uwarunkowania terytorialne. Pomoc służy wspieraniu, w odpowiedni sposób, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, w szczególności jako elementu rozwoju regionalnego, oraz odnowy obszarów wiejskich i obszarów zależnych od rybołówstwa poprzez dywersyfikację gospodarczą. Pomoc służy również wspieraniu obszarów o niekorzystnym położeniu geograficznym lub warunkach przyrodniczych, które pogłębiają ich problemy rozwojowe, w szczególności regionów najbardziej oddalonych, jak również obszarów północnych o bardzo niskiej gęstości zaludnienia, określonych wysp i państw członkowskich będących wyspami oraz obszarów górskich.

Podmioty realizujące politykę spójności

Podstawowe fundusze, realizujące cele polityki spójności oraz udzielające pomocy w jej ramach to:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR),
• Europejski Fundusz Społecznego (EFS),
• Fundusz Spójności.

Cel Konwergencja realizują EFRR, EFS i Fundusz Spójności, cel Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - EFRR i ES, a cel Europejska współpraca terytorialna - EFRR.

Wieloletnie programowanie ukierunkowane jest na osiąganie celów funduszy poprzez zapewnienie dostępności niezbędnych zasobów finansowych oraz spójności i ciągłości wspólnych działań Wspólnoty i państw członkowskich.

Instrumenty realizacji polityki spójności

Podstawowymi instrumentami realizacji polityki spójności są następujące programy operacyjne:

• Program Infrastruktura i Środowisko - współfinansowany z EFRR i Funduszu Spójności,
• Program Innowacyjna Gospodarka - współfinansowany z EFRR,
• Program Kapitał Ludzki - współfinansowany z EFS,
• 16 Programów Regionalnych - finansowane z EFRR,
• Program Rozwój Polski Wschodniej - finansowany z EFRR,
• Program Pomoc Techniczna - finansowany z EFRR,
• Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej - finansowany z EFRR.

Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności

Rada ustanawia na poziomie Wspólnoty zwięzłe strategiczne wytyczne dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, określające indykatywne ramy interwencji funduszy, z uwzględnieniem innych stosownych polityk Wspólnoty. Dla każdego z celów funduszy wytyczne te nadają w szczególności moc priorytetom Wspólnoty w celu promowania harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty.

Narodowe strategiczne ramy odniesienia

Państwo członkowskie przedstawia Komisji narodowe strategiczne ramy odniesienia, które zapewniają, aby pomocy funduszy była zgodna ze strategicznymi wytycznymi Wspólnoty dla spójności i które określają związek pomiędzy priorytetami Wspólnoty, z jednej strony, a krajowym programem reform, z drugiej strony. Aby uruchomić środki z funduszy Unii Europejskiej każde państwo członkowskie powinno przygotować NSRO oraz uzyskać\ akceptację tego dokumentu przez Komisję Europejską.

Na podstawie wytycznych UE określających główne cele polityki spójności oraz uwzględniając uwarunkowania społeczno-gospodarcze Polski przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO) wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument określa kierunki wsparcia ze środków finansowych dostępnych z budżetu UE w okresie 7 najbliższych lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności.

Traktat z Amsterdamu, a polityka spójności

Włączenie klauzuli o zatrudnienie było jedną ze zmian nałożoną na mocy traktatu z Amsterdamu. Wzywała ona wszystkie państwa członkowskie UE do współpracy na rzecz zatrudnienia.

"Jedynym wymaganiem, jakie zawiera klauzula, jest obowiązek nałożony na Komisję i państwa członkowskie dotyczące raportowania nawzajem, natomiast w większości odpowiedzialność za politykę zatrudnienia ponoszą państwa członkowskie"(J.McCormick 2010, s. 293)

Poziom życia w Europie

W każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej istnieje własny system opieki zdrowotnej, edukacji, czy socjalnej. Jednak polityka socjalna nie w każdym kraju idzie zgodnie z założeniami. Ubóstwo nie zniknęło, a w niektórych regionach się poszerzyło co prowadzi do jeszcze większych podziałów w Europie. Zadaniem polityki spójności jest więc monitorowanie i wprowadzanie działań, które będą polepszać warunki życia w całej UE. (J.McCormick 2010, s. 287-288)

Według większości kryteriów poziom życia zachodnich Europejczyków jest jednym z najwyższych wśród ludzi na całym świecie. Związane jest to z łatwym dostępem do wysokiej jakości służby medycznej, edukacji, opieki socjalnej, transportu i komunikacji. Poziom umieralności u noworodków jest coraz niższy, a przeciętny Europejczyk żyje 75 lat. Wśród zachodnich Europejczyków występuje znikomy analfabetyzm, a warunki pracy są jednymi z najlepszych na świecie.

Poziom życia wschodnich Europejczyków jest nieco niższy, ale poprzez możliwości stwarzane dzięki integracji europejskiej, z roku na rok odczuwane są duże zmiany.

Polityka spójności — artykuły polecane

Fundusze unijne — Strategia Europa 2020 — Interreg — Cele zrównoważonego rozwoju — Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego — Europejski Fundusz Społeczny — Turystyka zrównoważona — Program Operacyjny Kapitał Ludzki — Polityka regionalna

Bibliografia

• Greta M, Tomczak Woźniak E. (2013), Problem spójności w nowej polityce regionalnej UE na lata 2014-2020, Optimum. Studia ekonomiczne, Nr 4, s. 3-12
• Malendowski W. (2010), Suwerenność państw w procesie integracji europejskiej, Przegląd Politologiczny, nr 4
• McCormick J. (2010), Zrozumieć Unię Europejską, PWN, Warszawa
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 Document 32013R1303
• Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1164/94 Document 32006R1084
• Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 Document 32006R1080
• Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999 Document 32006R1081
• Strona internetowa: Ministerstwo Środowiska
• Zielińska-Głębocka A. (1999), Dynamika Unii Europejskiej w świetle teorii integracji, Studia Europejskie, Nr 3

Autor: Jolanta Rusin, Agnieszka Wójcik