Indeks cen konsumpcyjnych

Indeks cen konsumpcyjnych (ang. Consumer price index, CPI) stanowi relację cen reprezentatywnego zestawu dóbr konsumpcyjnych w kolejnych latach badania do ceny tego koszyka dóbr w roku bazowym, czyli przyjętym za podstawę wyliczeń.

Wskaźnik CPI często nazywany jest indeksem kosztów utrzymania, ze względu, iż obejmuje on dobra nabywane przez konsumentów regularnie. Należy jednak pamiętać, że nie jest on odzwierciedleniem kosztów utrzymania każdego obywatela, a jedynie obrazuje zmiany cen wybranych dóbr konsumowanych w dużych ilościach przez ludność miejską (D. Kamerschen 1993, s. 127).

TL;DR

Indeks cen konsumpcyjnych (CPI) to wskaźnik zmian cen reprezentatywnego koszyka dóbr konsumpcyjnych w stosunku do roku bazowego. Jest używany jako miara inflacji i siły nabywczej pieniądza. CPI jest obliczany na podstawie koszyka składającego się z różnych grup towarowych. Istnieją jednak problemy z ustaleniem zmian kosztów utrzymania, takie jak substytucja dóbr, pojawienie się nowych dóbr, pominięcie zmian jakości i brak adekwatności dla różnych gospodarstw domowych. CPI ma duże znaczenie dla gospodarki, m.in. w polityce pieniężnej i fiskalnej oraz przy indeksowaniu płac. Jest również wskaźnikiem referencyjnym w strategii bezpośredniego celu inflacyjnego.

Sposób obliczania CPI

W Stanach Zjednoczonych CPI obliczany jest przez Biuro Statystyki Pracy (Bureau of Labor Statistics) Departamentu Pracy. Raz w ciągu dekady przeprowadzane jest badanie dotyczące struktury zakupów amerykańskich gospodarstw domowych. Tworzy się wówczas zestawienie dóbr i usług, których ceny są określane co miesiąc.

Następnie na podstawie przeprowadzonych ankiet określa się ilości każdej usługi i dobra zakupionych przez przeciętną rodzinę. Ich ceny ważone są zgodnie z ich udziałem w typowym budżecie rodzinnym w latach objętych badaniem (R. Hall 1999, s. 90).

Koszt koszyka, a zarazem jego cena w roku przyjmowanym za bazowy jest równa 100. Wzrost indeksu w kolejnych latach oznacza, iż ceny dóbr wchodzących w skład koszyka wzrosły, natomiast spadek indeksu poniżej 100 wskazuje na obniżkę cen koszyka. Dlatego CPI stosowany jest jako miara inflacji. $CPI={\frac {Kr}{Kb}}$

• gdzie:
• Kr - koszt koszyka rynkowego w danym roku
• Kb - koszt koszyka rynkowego w roku bazowym

Indeks cen konsumpcyjnych jest mierzony nie tylko w Stanach Zjednoczonych, lecz niemalże w każdym kraju. Jednakże koszyki rynkowe tworzone na potrzeby CPI znacząco różnią się w zależności od danego państwa. W krajach ubogich mieszkańcy znaczną część swojego dochodu wydają na żywność i to ona jest istotną składową indeksu. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych odmienność wzorów konsumpcji powoduje różnice w strukturze indeksów cen. Np. w japońskim indeksie cen większą wagę mają surowe ryby, a we francuskim - konsumpcja wina (P. Krugman, R. Wells 2012, s. 64).

Skład koszyka CPI

Koszyk składa się ze 184 różnych warstw grup towarowych, które obejmują około 400 pozycji. Reprezentuje on zakupy typowego konsumenta. Można w nim znaleźć m.in. żywność, paliwo, odzież, domy i ich wyposażenie, lekarstwa, sprzęt sportowy, opłaty za usługi medyczne, prawnicze, czynsze, opłaty za komunikację miejską, koszty napraw, odsetki od kredytów (D. Kamerschen 1993, s. 127). Lista ta jest bardzo długa, zaś szczególną pozycję w CPI zajmują nowe samochody. Należy jednak zauważyć, że niewiele osób płaci za nie oficjalną cenę (R. Hall 1999, s. 90).

Problemy w ustalaniu zmian kosztów utrzymania

Ustalenie indeksu napotyka na pewne ograniczenia, do których zalicza się zmiany stylu i jakości. Postęp techniczny sprawia, że czasem wzrost wydajności sprzętu (np. komputerowego) jest większy niż wzrost jego ceny. Taką sytuację można rozpatrywać jako wzrost cen nie uwzględniając zmian jakościowych, a jednocześnie jako spadek cen przy uwzględnieniu zmian jakościowych. Dotychczas przeszacowywano CPI, gdyż nie doszacowywano znaczenia zmian jakościowych (D. Kamerschen 1993, s. 128).

Do powszechnych, ale i niełatwych do rozwiązania problemów z obliczeniem wskaźnika CPI zaliczamy (N.G. Mankiw, M.P. Taylor 2016, s. 43-45):

• obciążenie z tytułu substytucji dóbr - ceny dóbr zmieniają się w różnym stopniu. Jedne spadają bardziej, drugie mniej, a inne wzrastają. Reakcja konsumentów ze względu na elastyczność cenową popytu może być różna. Jednak ogólnie biorąc wszyscy ograniczają zakup dóbr, które zdrożały, a zwiększają zakup tych, których ceny spadły lub wzrosły mniej. Jeżeli wskaźnik CPI liczony jest dla stałego koszyka dóbr, to nie uwzględnia on tego, że konsumenci mogli dokonać zakupu dóbr substytucyjnych. Oznacza to przeszacowanie wzrostu kosztów utrzymania.
• pojawienie się nowych dóbr - oznacza ono szersze możliwości wyboru dla konsumentów. Większa różnorodność dóbr powoduje wzrost wartości pieniądza, co znaczy, że ludzie potrzebują mniej pieniędzy aby móc utrzymać dotychczasowy poziom życia. Jednakże wskaźnik cen jest oparty na stałym koszyku dóbr i usług, dlatego nie odzwierciedla zmiany siły nabywczej pieniądza.
• pominięcie zmian jakości dóbr - pogorszenie jakości dobra powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, nawet jeśli cena dobra nie uległa zmianie. Podobnie, poprawa jakości dobra sprawia, że zwiększa się siła nabywcza pieniądza. Brytyjski urząd statystyczny dokłada starań, aby tego typu zmiany były uwzględniane w swoich kalkulacjach. Zmiany jakości przysparzają problemów, gdyż są bardzo trudne do zmierzenia.
• adekwatność wskaźnika CPI - konsumenci mogą stwierdzić, że publikowane wartości mierników inflacji nie są adekwatne do ich sytuacji życiowej. Jest to spowodowane tym, że gospodarstwa mają własne struktury wydatków, które mogą się różnić od tej przeciętnej, będącej podstawą obliczeń.

Znaczenie CPI dla gospodarki

Indeks cen konsumpcyjnych ma duże znaczenie dla gospodarki:

• jako miara inflacji,
• miara siły nabywczej pieniądza,
• w USA przy zawieraniu np. umów o pracę w celu zabezpieczenia przed skutkami inflacji podpisuje się klauzulę o indeksowaniu płacy wskaźnikiem kosztów utrzymania, jest to tzw. klauzula COLA (cost-of-living adjustment),
• zestrojenie polityki monetarnej i fiskalnej z ruchami CPI (D. Kamerschen 1993, s. 128).

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych znajduje szereg zastosowań w gospodarce. W polityce pieniężnej jego znaczenie jest istotne dla krajów, w których bank centralny stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W Polsce strategia ta obowiązuje od 1999 r. i od samego początku CPI jest wskaźnikiem referencyjnym. Istnieją też inne wskaźniki, które definiują stabilność cen w gospodarce np. deflator PKB. Jednak z przeprowadzonych badań wynika, że to CPI dobrze przybliża inflację w porównaniu z konkurencyjnymi indeksami. W formułowaniu celu inflacyjnego należy jednak pamiętać o uwzględnieniu obciążenia wskaźnika CPI (A. Hałka, A. Leszczyńska 2011, s. 53).

Indeks cen konsumpcyjnych — artykuły polecane

Parytet siły nabywczej — Stopa inflacji — Ceny stałe — Produkt Narodowy Brutto — Deflator PNB — Monetaryzm — Dobro niższego rzędu — Wydatki konsumpcyjne — Inflacja ukryta

Bibliografia

• Białek J. (2014), Pomiar obciążenia wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych, Gospodarka Narodowa, nr 3
• Hall R., Taylor J. (2004), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Hałka A., Leszczyńska A. (2011), Wady i zalety wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych - szacunki obciążenia dla Polski, Gospodarka Narodowa, nr 9
• Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C. (1993), Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ, Gdańsk
• Krugman P., Wells R. (2016), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mankiw N., Taylor M. (2016), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Agnieszka Rusnak, Anna Banowska