Ludwig von Mises

Ludwig Heinrich Edler von Mises (1881-1973) - austriacki ekonomista, autor ponad kilkudziesięciu książek i kilkuset artykułów, uważany za lidera austriackiej szkoły ekonomicznej. Uważał, że system socjalistyczny nie przetrwa ekonomicznie, ponieważ nie może dokonać potrzebnych kalkulacji ekonomicznych. Uważał, że ekonomia jest wynikiem działalności gospodarczej jednostek, kierujących się w niej własnymi pragnieniami, wyborem i decyzjami, wartościowaniem. Ponadto dowodził, że kapitalizm wolnorynkowy jest systemem gospodarczym, który najefektywniej służy postępowi ludzkości.

TL;DR

Ludwig von Mises był austriackim ekonomistą i liderem austriackiej szkoły ekonomicznej. Uważał, że socjalizm jest niemożliwy ekonomicznie, a kapitalizm jest najefektywniejszym systemem gospodarczym. Wierzył, że wolność konkurencji w kapitalizmie prowadzi do postępu i poprawy warunków życia. Podkreślał znaczenie oszczędzania i inwestowania kapitału. Uważał, że wolność jest ściśle związana z własnością i możliwością wyboru. Twierdził, że wolność może być osiągnięta tylko w państwie, które chroni życie i mienie jednostek. Wolność ekonomiczna jest nieodłączną częścią wolności ogólnej.

Życiorys

Ludwig von Mises urodził się we Lwowie w 1881 roku. Gdy miał 12 lat płynnie posługiwał się jezykiem niemieckim, polskim, francuskim, łaciną oraz rozumiał język ukraiński. W 1906 roku uzyskał doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim, a w 1906 otrzymał stopień doktora prawa kanonicznego i rzymskiego. W 1919 rozpoczął wykładanie na tymże uniwersytecie i w tym czasie zaprzyjaźnił się m.in. z Maxem Weberem i Friedrichem A. Hayekem.. Po pierwszej wojnie światowej Mises pomógł w odnowie Społeczeństwa Ekonomicznego oraz był aktywnym członkiem Stowarzyszenia na rzecz Polityki Socjalnej. W 1926 występował z wykładami na amerykańskich uniwersytetach. W 1927 działalność rozpoczął założony przez niego Założony przez Misesa Austriacki Instytut Badań Cykli Koniunkturalnych. W latach 1934-1940 uczył w Institute Universitaire w Genewie, a w późniejszych latach w 1940 wyemigrował do Stanów Zjadnoczonych i zamieszkał w Nowym Jorku. Mises uczył tam, aż do 1968 roku, będąc wtedy najstarszym aktywnym profesorem w USA (87 lat). Zmarł w 1973 roku w szpitalu w Nowym Jorku.

Ważniejsze poglądy

Poglądy na temat kapitalizmu

Według Misesa wolność konkurencji charakterystyczna dla systemu kapitalistycznego nie oznaczała, że można osiągnąć cel przez kopiowanie dokładnie tego, co zrobił ktoś inny. Według niego Wolność prasy nie znaczy, że ma się prawo kopiowania tego, co ktoś inny napisał i w ten sposób osiągnąć powodzenie, słusznie należne innemu za jego osiągnięcia. To znaczy, że ma się prawo napisać coś odmiennego. Wolność konkurencji dotyczącej kolei żelaznej, na przykład, znaczy, że jest się wolnym do wynalezienia czegoś, co wezwie do współzawodnictwa koleje i postawi je w bardzo niebezpiecznej sytuacji.

Mises stwierdził, że rozwój kapitalizmu polega daje prawo służenia klientowi lepiej lub taniej i właśnie stosowanie się do tej zasady w ciągu stosunkowo krótkim czasie przekształciła cały świat i umożliwiła bezprzykładny wzrost ludności na świecie. Osobom stającym w opozycji do systemu kapitalistycznego obwiniających go za nieprawidłowe funkcjonowanie rynku zadawał pytanie: "Czy wiesz, że liczba ludności na tej planecie jest obecnie dziesięciokrotnie większa niż w wiekach poprzedzających kapitalizm; czy wiesz, że wszyscy ludzie dzisiaj cieszą się wyższym poziomem życia, niż nasi przodkowie przed kapitalizmem? Ale czy wiesz, że byłbyś tym jedynym żyjącym spośród dziesięciu, gdyby nie było kapitalizmu? Zwykły fakt, że żyjesz, jest dowodem, że kapitalizm osiągnął cel, czy cenisz, czy też nie, swoje własne życie". Mises nie miał wątpliwości co do tego, że warunki w latach poprzedzających rozkwit kapitalizmu były bardzo złe i to właśnie kapitalistyczne przedsiębiorstwa przyczyniły się do ich poprawy.

Ataki przeciwko kapitalizmowi zwłaszcza w przypadku wymagania wyższych stawek płac wynikały według niego z fałszywych założeń ludzi, że stawki płac za wykonaną pracę są ostatecznie płacone przez ludzi, którzy są inni niż Ci zatrudnieni w fabrykach. Oczywistym było według niego, że każdy konsument musi w jakiś sposób zarobić pieniądze, które wydaje i ogromna większość konsumentów jest dokładnie tymi samymi ludźmi, którzy pracują w przedsiębiorstwach produkujących rzeczy, które kupują. Stawki płac w kapitalizmie nie są ustalane przez pewne grupy ludzi różne od tych, które je otrzymują: to ci sami ludzie.

Upatrywał on wielkie społeczne ulepszenie w kapitalizmie. Te ulepszenia miały być skutkiem gromadzenia kapitału. Przedstawił on tezę, że ludzie z reguły nie zużywają wszystkiego, co wyprodukowali. Oszczędzają część z tego inwestują. W swoich dziełach wyjaśniał, że jest to opacznie rozumiane i przedstawiane jako kwestia problematyczna, a często nie dostrzeganą cechą kapitalizmu jest fakt, że oszczędności oznaczają korzyści dla wszystkich, którzy pragną produkować lub zarabiać pracą. "Kiedy człowiek oszczędził pewną ilość pieniędzy - powiedzmy, tysiąc dolarów - i zamiast wydać, powierzy je kasie oszczędności lub towarzystwu ubezpieczeniowemu, pieniądze znajdą się w rękach przedsiębiorcy, producenta, umożliwiając mu realizację projektu produkcji, której nie mógłby zacząć wczoraj, ponieważ nie miał kapitału do rozporządzenia.

Wyjaśniał on sytuację w której w momencie uzyskania dodatkowego kapitału przez przemysłowca, pierwszą zrobioną przez niego rzeczą będzie zatrudnienie pracowników i zakup surowców co stworzy dodatkowy popyt na pracowników i surowce, podniesie wzrost płac oraz cen za te surowce. Przed otrzymaniem zysku zarówno przez oszczędzającego i przedsiębiorcę, bezrobotny, producent surowców, farmer czy jego pracownicy już w chwili obecnej będą brali udział w zyskach mających źródło w dodatkowej oszczędności. Korzyść osiągana przez przedsiębiorcę, zależy natomiast wyłącznie od jego umiejętności trafności prognoz co do przyszłego stanu rynku. Pracownicy i producenci otrzymają korzyści natychmiastowo.

Mises wyjaśniał, że negowanie i pogardliwe przedstawianie kapitalizmu jako systemu zaprojektowanego dla uczynienia bogatych bogatszymi a biednych biedniejszymi, jest kłamliwy i godny potępienia. Stanowczo i głośno mówił o tym, że ludzie pragną czegoś więcej niż żywność i dążą do rzeczy większych niż jedynie reprodukcja własnego gatunku. W swoich założeniach jasno przedstawiał powiązanie nie tylko pomiędzy wzrostem realnych płac a wzrostem ludności, ale przede wszystkim polepszeniu warunków życia.

Teza na temat wolności

Wolność w poglądach Ludwiga Von Misesa łączyła się nierozerwalnie z własnością. Była według niego jej konsekwencją. Zdaniem Misesa społeczeństwo jest związkiem osób, których celem jest wspólne działanie, a jego główną zaletą jest podział pracy co bezpośrednio prowadzi do podniesienia wydajności produkcji oraz wzrostu dobrobytu. Jednak by wykonywana praca przynosiła owoce wymagane są odpowiednie materiały i zasoby. Praca razem z kapitałem i ziemią tworzą tzw. czynniki produkcji. Według Misesa środki produkcji powinny być prywatne co skutkowałoby wysoką produktywnością.

Mises jednoznacznie twierdzi, że wolność ma sens jedynie w odniesieniu do relacji międzyludzkich oraz w kontekście systemu społecznego. Może zostać ona osiągnięta jedynie w społeczeństwie. Twierdził on iż nie istnieje coś takiego jak wolność naturalna, a człowiek wstępując do ludzkich organizacji zrzeka się jej. Wolność w społeczeństwie według Misesa to poleganie człowieka w takim samym stopniu na innych ludziach, jak innych ludzi na nim. [Von Mises L., Socjalizm s. 176-178.] Wolność przejawia się w możliwości swobodnego wyboru celów oraz prowadzących do nich środków. Granicami wolności w ramach organizacji systemu społecznego są różne czynniki. Po pierwsze jednostka naturalnie ograniczana jest poprzez budowę własnego organizmu oraz niedostatek czynników naturalnych. Po drugie w społeczeństwie nie istnieje coś takiego jak całkowita niezależność. Każda jednostka polega na sobie nawzajem oraz na tym co wniesie do ogólnego dobrobytu. W społeczeństwie działa nieustanna wymiana usług, a wolnością jest możliwość wyboru oraz wymiany. Wolnością jest zatem stan pozwalający człowiekowi wybrać drogę jaką pragnie się on włączyć w społeczeństwo-winien mieć swobodę w wyborze kariery i zajęcia, poglądu na świat, wyrażaniu swych opinii. [Von Mises L., Wolność i Własność].

Co ważne zdaniem Misesa wolność może zostać osiągnięta jedynie w państwie, które jest gotowe i chce chronić społeczeństwo przed utratą życia i mienia. Pomimo poglądów jakoby państwo i rząd zaprzeczał wolności jednostki ze względu na wymuszanie posłuszeństwa poprzez posługiwanie się przemocą, są to instytucje zapewniające pokojową współpracę. Wolność zatem w politycznym rozumieniu to brak działań określanych samowolnymi ze strony państwowych sił policyjnych. Wolność nie może być zależna od rządu, a jej funkcjonowanie możliwe jest tylko na obszarze na który nie wpływu. To stan w którym przymus i nacisk państwowy nie ogranicza swobody w podejmowaniu decyzji jednostek bardziej niż prawa mające na calu sprawne działanie.

Kolejnym ważnym założeniem w teorii Ludwiga Von Misesa jest niepodzielność wolności. Twierdził on bowiem, że wraz z pozbawieniem jednostek możliwości wyboru między produktami pozbawi się ich równocześnie możliwości wyboru w stosunku do partii politycznych i ich programów, a także powoływania administracji. Nie możliwe jest rozdzielenie aspektu wolności na sferę gospodarczą i pozagospodarczą. Są one ze sobą ściśle powiązane i bez wolności ekonomicznej wszelkie inne prawa nie maja racji bytu.[L.von Mises, Wolność i Własność]

Wolność w rozumieniu Misesa jest zatem filozofią społecznej współpracy oraz zacieśniania więzi poprzez podział pracy będąca w opozycji do stanu rzeczy w którym cele jednostek podporządkowane są nadrzędnemu zbiorowemu bytowi. Indywidualizm ma prowadzić do sytuacji w której człowiek ma wolność myślenia, wyboru i działania oraz nie jest ograniczany przez społeczny aparat przymusu.[L.von Mises, Ludzkie działanie, s. 249]

Publikacje

• Die Entwicklung des gutsherrlic-bäuerlichen Verhältnisses in Galizien: 1772-1848(1902)
• Theorie des Geldes und der Umlaufsmittel (1912)
  • wydanie angielskie: Theory of Money and Credit (1953)
• Die Gemeinwirtschaft: Untersuchungen über den Sozialismus (1922)
  • wydanie angielskie: Socialism: An Economic and Sociological Analysis (1951)
  • wydanie polskie: Socjalizm (2009)
• Geldwertstabilisierung and Konjunkturpolitik (1928)
  • pierwsze wydanie angielskie: On the Manipulation of Money and Credit(1978)
  • obecnie stanowi drugą część The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression(2006)
• Kritik des Interventionismus: Untersuchungen zur Wirtschaftspolitik und Wirtschaftsideologie der Gegenwart (1929)
  • wydanie angielskie: A Critique of Interventionism (1976)
• Nation, Staat und Wirtschaft: Beiträge zur Politick und Geschichte der Zeit(1919)
  • wydanie angielskie: Nation, State, and Economy: Contributions to the Politics and History of Our Time (1983)
• Liberalismus (1927)
  • wydanie angielskie: Liberalism or The Free and Prosperous Commonwealth (1962)
  • wydanie polskie: Liberalizm w tradycji klasycznej (2001)
• Die Ursachen der Wirtschaftskrise: Ein Vortag (1931)
  • wydanie angielskie: The Causes of the Economic Crisis (1978)
  • obecnie stanowi trzecią część The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression (2006)
• Grundprobleme der Nationalökomomie: Untersuchungen über Verfahren, Aufgaben und Inhalt der Wirtschafts - und Gesellschaftslehre (1933)
  • wydanie angielskie: Epistemological Problems of Economics (1960)
• Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940)
• Omnipotent Government: The Rise of Total State and Total War (1944)
• Bureaucracy (1944)
  • wydanie polskie: Biurokracja (2005)
• Planned Chaos (1947)
  • wydanie polskie: Planowany chaos (2005)
• Human Action: A Treatise on Economics (1949)
  • wydanie polskie: Ludzkie działanie|Ludzkie Działanie: Traktat o ekonomii (2007)
• Planning for Freedom and Other Essays and Adresses (1952)
• The Anti-Capitalistic Mentality (1956)
  • wydanie polskie: Mentalność antykapitalistyczna (2000)
• Theory and History: An Interpretation of Social and Economic Evolution (1957)
  • wydanie polskie: Teoria a historia. Interpretacja procesów społeczno-gospodarczych (2011)
• The Historical Setting of the Austrian School of Economics (1962)
  • wydanie hiszpańskie: El Establecimiento Histórico de la Escuela Austriaca de Economía (1962)
• The Ultimate Foundation of Economic Science: An Essay on Method (1962)

Ludwig von Mises — artykuły polecane

Friedrich Hayek — Adam Smith — David Ricardo — Jean Baptiste Say — Leseferyzm — Kryzys pracy — Dobro wspólne — Karol Marks — Racjonalizacja

Bibliografia

• Mises L. (1981), Socialism: An Economic and Sociological Analysis, Liberty Fund, Indianapolis
• Mises L. (1981), The Theory of Money and Credit, Liberty Classics, Indianapolis
• Mises L. (1981), The Theory of Money and Credit, Liberty Classics, Indianapolis
• Mises L. (2000), Mentalność antykapitalistyczna, Arcana, Kraków
• Mises L. (2011), Ekonomia i polityka - kapitalizm Rozdział I, Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa
• Sękowski S. (2010), Co ukształtowało poglądy Ludwiga Von Misesa
• Wikipedia.org, Ludwig von Mises
• Wojtyszyn R. (2010), Uwagi o wolności w poglądach Ludwiga Von Misesa

Autor: Grzegorz Janeczek, Anna Kubik