New Deal
| New Deal |
|---|
| Polecane artykuły |
New Deal (Nowy Ład) - wielki program reform gospodarczych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w latach 1933-1939 udoskonalający stosunki pięniężno-kredytowe, przemysł, rolnictwo, transport, obrót handlowy oraz stosunki pracownicze kraju.
Geneza
Wielki, ogólnoświatowy kryzys gospodarczy rozpoczął się nadzwyczaj niespodziewanie. 24 października 1929 roku na nowojorskiej giełdzie doszło do załamania koniunktury. Ogromna podaż akcji przy mniejszym popycie na nie spowodowała panikę, którą sprawnie stłumiły banki, wykupując akcje w celu ustabilizowania ich cen (interwencja giełdowa). Jednakże 29 października 1929 roku doszło do krachu na Wall Street (siedziba giełdy w Nowym Jorku). Spadające ceny akcji spowodowały olbrzymią panikę, masowa wyprzedaż przynosiła stałą obniżkę cen akcji, bankructwo wielu osób i przedsiębiorstw. Winą za krach na giełdzie obarczano głównie niefrasobliwą politykę kredytową lat 1924-1929, niską stopę procentową, która pozwalała praktycznie każdemu uzyskać kredyt bankowy. Kupowano za nie akcje, których ceny nienaturalnie zwyżkowały. Rodziło to nieuchronność spadku cen akcji (bessa). Na okres największego nasilenia kryzysu w Stanach Zjednoczonych przypadała prezydentura Herberta C. Hoovera (1929-1933). To on jako pierwszy zadecydował o podjęciu pewnych działań antykryzysowych jednakże stłumienie na jego rozkaz demonstracji weteranów wojennych w maju 1932 roku odebrało mu popularność i głosy wyborców. Jesienią zwycięstwo w wyborach odniósł Franklin Delano Roosevelt, który obejmując urząd w marcu 1933 roku przystąpił do realizacji szerokiego programu działań antykryzysowych mających na celu budowę "Nowego Ładu" (New Deal) gospodarczego.
Wprowadzenie reform
W roku 1933 w USA po wygranych wyborach prezydenckich przez Franklina D. Roosevelta, powstał Komitet Ekonomiczny złożony z ekspertów gospodarczych, zwany popularnie "trustem mózgów". Opracował on metody walki z kryzysem. Zespół środków i zarządzeń antykryzysowych przygotowanych przez Komitet, a następnie realizowanych przez rząd został określony jako "Nowy Ład" (New Deal). Realizację programu rozpoczęto od uregulowania wartości dolara.
- W marcu 1933 roku prezydent na mocy ustawy Emergency Banking Relief Act, zwrócił się do banków Systemu Rezerwy Federalnej o zwiększenie kredytów do 3 mld dolarów bez pokrycia emisji banknotów w złocie. Aby zahamować wykup dolarów na złoto Roosevelt zdewaluował początkiem 1941 roku dolara o 41%. Ponadto zawieszono wymienialność dolara na złoto i zakazano wywozu kruszców za granicę.
- W czerwcu 1933 roku na mocy Banking Act wprowadzono w systemie bankowym zmiany strukturalne. Banki podległe Rezerwie Federalnej podzielono na komercyjne i inwestycyjne i poddano ścisłej kontroli. W celu ubezpieczenia depozytów bankowych powołano Federalną Korporację Ubezpieczeń Depozytów. Korporacja dysponująca kapitałem państwowym gwarantowała zwrot wkładów bankowych do wysokości 5000 dolarów.
- Głęboki kryzys w rolnictwie Stanów Zjednoczonych wymusił radykalną zmianę polityki rolnej. Już w 1929 roku prezydent Herbert C. Hoover zainicjował politykę podtrzymywania cen na artykuły rolne, przeznaczając fundusze rządowe na ich magazynowanie. w 1933 roku prezydent Roosevelt wzmocnił tę politykę, wprowadzając mechanizm ograniczania zbiorów. Powołany Urząd Nadzoru nad Rolnictwem zachęcał farmerów do zmniejszania powierzchni upraw w zamian za wypłatę specjalnych premii odszkodowawczych, wykupywał nagromadzone zapasy, ułatwiał spłatę zadłużenia oraz podejmował inne przedsięwzięcia podnoszące ceny płodów rolnych.
- W dziedzinie przemysłowej wprowadzono serię środków, które miały zmniejszyć z jednej strony aktywność ekonomiczną pobudzającą nadprodukcję, a z drugiej- zwiększyć siłę nabywczą społeczeństwa. Prezydent wydał także kodeks pracy, na który składało się ponad 600 kodeksów poszczególnych branż przemysłowych. Określały one maksymalny czas pracy, minimalne płace, dolną i górną granicę wieku zatrudnienia, ubezpieczenia od wypadków, emerytury i inne świadczenia.
- Istotnym segmentem Nowego Ładu było podjęcie na wielką skalę robót publicznych. Prowadzono je głównie w dziedzinie infrastruktury (budowa autostrad, mostów, kanałów, regulacja rzek), a efekty nie stwarzały zagrożenia podażowego. Największym osiągnięciem była regulacja i zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee. Wybudowano system elektrowni wodnych, fabryki, przeprowadzono prace irygacyjne i zalesiono tysiące hektarów gruntów nienadających się do uprawy roli.
Skutki reform
Niełatwo jest oceniać skutki New Deal. Powszechnie uważa się że przyniósł on poprawę koniunktury i przyczynił się do podniesienia stopy życiowej społeczeństwa amerykańskiego. Polityka prezydenta Roosevelta spotkała się jednak z ostrą krytyką ze strony środowisk liberalnych. Podnoszono przede wszystkim kwestię olbrzymich kosztów, jakie pochłonęła jej realizacja. Kompleksowe środki podjęte w ramach New Deal powodowały wzrost popytu globalnego. Na szczególne podkreślenie zasługuje aspekt humanitarny, który przejawia się głównie w dziedzinie socjalnej. Pomoc udzielana bezrobotnym zwiększała ich siłę nabywczą, co wzmacniało aktywność ekonomiczną państwa. Administracja Robót Publicznych wybudowała 122 tys. budynków publicznych, ponad 1 mln km dróg, 77 tys. mostów, 285 lotnisk. W 1933 roku przeznaczono 500 mln dolarów na pomoc dla bezrobotnych. Do 1942 roku administracja wydała 13 mld dolarów na finansowanie robót publicznych. New Deal jako wielki eksperyment przyczynił się do osiągnięcia przez gospodarkę kapitalizmu dojrzałego wieku. Zmiany w dziedzinie prawodawstwa, przebudowa instytucji finansowo - kredytowych, zwiększenie funkcji kontrolnych organów centralnych - wszystkie te przedsięwzięcia przyniosły w następnych latach pozytywne skutki ekonomiczno-społeczne. A co najważniejsze poprawiła się atmosfera społeczna oraz zwiększyło się zaufanie do państwa, instytucji i przedsiębiorców.
New Deal powstrzymał przejściowo negatywne skutki kryzysu gospodarczego, jednak nie zapobiegł pojawieniu się kolejnej recesji w 1937 (tym razem jednak Gabinet Stanów Zjednoczonych interweniował stanowczo poprzez obniżenie stóp procentowych oraz rozszerzenie programu robót publicznych). Ale po niej, zwłaszcza dzięki II wojnie światowej, kraj wszedł na ścieżkę długotrwałego rozwoju gospodarczego. Sam Roosevelt zdobył wielkie poparcie społeczne, co zaowocowało jego trzykrotną reelekcją w 1936, 1940 i 1944. Przeciwnicy New Dealu wskazywali jednak na to, że część inwestycji w ramach tego programu była zainicjowana przez Hoovera. Jeden z najbliższych współpracowników Roosevelta powiedział później, że "praktycznie rzecz biorąc, cały Nowy Ład ekstrapolowano z programów, które zapoczątkował Hoover”. Dokonania New Dealu zainspirowały Johna Maynarda Keynesa do stworzenia koncepcji interwencjonizmu państwowego w pracy Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936).
Bibliografia
- Szpak J., "Historia gospodarcza powszechna", Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, s. 180-181, 193
- Skodlarski J. (2012), Historia gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 265-267
- Wojnarski D., "Powszechna historia gospodarcza", Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2004, s. 215, 219
- Wilczyńska K. (2009), Kryzys na rynku nieruchomości w USA, Zeszyty Naukowe, Wyższa Szkoła Handlu i Usług, Poznań, str. 19-29.
Autor: Małgorzata Jończyk, Jarosław Łyżwa
