Behawioralna teoria przedsiębiorstwa

Teoria behawioralna wskazuje na złożony proces alokacji zasobów wewnątrz firmy. Najszersze znaczenie tej teorii zostało przedstawione w klasycznej pracy autorstwa R.H. Cyerta oraz J.G. Marcha, zgodnie z których opinią, głównym założeniem jest separacja własności i kontroli.

Teorie behawioralne odrzucają podejście normatywne, koncentrując się i opisując "to, co jest". Stanowią obraz przedsiębiorstwa, a dokładnie zachowań przedsiębiorstwa, w obliczu różnorodnych trudności i rozbieżności interesów. Elementami budowy tej teorii są szeroko rozumiane interesy w gospodarce.

TL;DR

Teoria behawioralna przedsiębiorstwa koncentruje się na zrozumieniu zachowań organizacji i interesów różnych grup. R.H. Cyert i J.G. March stworzyli najbardziej rozwiniętą wersję tej teorii, skupiającą się na formowaniu celów i procesach podejmowania decyzji. Teoria behawioralna podkreśla trudność wyróżnienia jednoznacznych celów organizacji i konieczność pogodzenia sprzecznych interesów. Jedną z wad tej teorii jest brak uwagi dla mechanizmów rynkowych i relacji pomiędzy przedsiębiorstwami. Teoria behawioralna odegrała ważną rolę w podważaniu innych teorii dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw.

Teoria behawioralna według R.H. Cyerta i J.G. Marcha

R.H. Cyert i J.G. March stworzyli najbardziej rozwiniętą teorię behawioralną przedsiębiorstwa skupiającą się na warunkach determinujących formowanie się celów. Zwrócili szczególną uwagę na analizę procesów służących podejmowaniu decyzji. Zauważyli oni, że menedżerowie w organizacji posiadają różny zasób celów, w zależności od zakresu odpowiedzialności i szczebla organizacji, na którym znajduje się ich stanowisko. Na przykład pracownicy i ich podwładni większą wagę przypisują do wielkości wynagrodzeń, klienci do cen oraz jakości kupowanych produktów. Jednak w końcu musi dojśc do pogodzenia się tych celów za pomocą pewnych narzędzi uzgodnienia. Mogą nimi być: przetarg, koalicje, manipulowanie informacją. Należy także wziąc pod uwagę możliwość zmierzenia celów. Celami mierzalnymi są:

• cele produkcyjne
• utrzymanie niezbędnego poziomu zapasów
• poziom sprzedaży
• udział w rynku
• poziom zysku

Podani autorzy podkreślają, że nie jest możliwe osiągnięcie wszystkich tych celów. Zaspokojenie tych celów będzie determinowane przez aspiracje danego przedsiębiorstwa. Poziom aspiracji jest wyznaczany pomiędzy dwoma granicami, tym, co organizację satysfakcjonuje i tym, co organizacji nie zadowala.

Przedsiębiorstwo w konkurencji oraz w organizacji gospodarki

Teoria behawioralna wskazuje, że organizacja jest bardziej skupiona na procesach zachodzących wewnątrz organizacji. Jednak, wewnętrzna walka i godzenie różnych grup interesów powoduje, że zostaje osłabiona jej pozycja wobec konkurujących z nią przedsiębiorstw. To przyczynia się do pogorszenia się jej konkurencyjności na zewnątrz organizacji, ale też wewnętrzna konkurencja zapobiega powstawaniu dominującemu i monopolistycznemu działaniu w gospodarce.

Przedsiębiorstwo w teorii behawioralnej

Przedsiębiorstwo postrzegane jest jako organizacja bądź instytucja o charakterze koalicyjnym, koncentrującym grupy ludzi o podobnych celach i interesach. Sprzeczność interesów różnych interesariuszy sprawia trudności o określeniu właściwej wiązki celów, które zostaną zrealizowane w poszczególnych przedsiębiorstwach.

Cel rzeczywiście realizowany jest wypadkową różnych interesów i w praktyce przedsiębiorstwo może próbować maksymalizować swój zysk, sprzedaż, wzrost udziału w rynku, wzrost wynagrodzeń, wzrost inwestycji, wzrost produkcji, itd., pomimo sprzeczności zachodzących w ramach realizacji tych celów.

Korzyści przedsiębiorstwa a korzyści ogólnogospodarcze

Elementem wyróżniającym tę teorię jest traktowanie przedsiębiorstwa jako złożonego systemu, w którym występuje zarówno sprzeczność jak i złożoność grup interesów poszczególnych interesariuszy. Przedsiębiorstwo nie jest traktowane jako własność jednej osoby, ale organizacja, która jest utworzona poprzez współpracę indywidualnych podmiotów i grup. Ta koalicja jest zawiązywana poprzez różnych interesariuszy: menedżerów, właścicieli, klientów, dostawców i przedstawicieli innych grup interesów.

Teoria behawioralna w przeciwieństwie do argumentacji innych teorii przedsiębiorstwa ukazuje trudność wyróżnienia jednoznacznych celów, dla których dana organizacja funkcjonuje. O powstaniu, działaniu i rozwoju przedsiębiorstwa nie decyduje osiągnięcie przez nią zysku, ale jest to wypadkową różnych interesów interesariuszy, decydujących o różnorodnych źródłach i drogach rozwoju organizacji.

Zgodnie z tą teorią istnieje trudność porównania korzyści poszczególnych przedsiębiorstw z korzyściami ogólnogospodarczymi.

Teoria stwarza możliwość głębszego poznania wnętrza przedsiębiorstwa, jednak z drugiej strony trudno za pomocą tej teorii wyjść z przedsiębiorstwa, dokonując uogólnienia pozwalającego na cenę efektów ogólnogospodarczych działalności przedsiębiorstwa. Relacje pomiędzy właścicielami, przedsiębiorcami,menedżerami i klientami w przedsiębiorstwie kształtują się różnorodnie, z różnym wpływem na działalność przedsiębiorstwa.

Krytyka teorii behawioralnej

Jedną z wad teorii behawioralnej jest brak wyjaśniania jak działają powstające mechanizmy. Zbyt małą uwagę przykłada się do relacji wiążących przedsiębiorstwa funkcjonujące w gospodarce. Niemożliwe jest tu wyznaczenie równowagi rynku. Również pomijanie prawdopodobieństwa pojawienia się nowej konkurencji czy działania obecnych firm uniemożliwiających jej to, to tylko jedne z wielu kwestii nie omawianych w tej teorii. Proces podejmowania decyzji, o której mowa, zakłada jedynie krótkoterminowy okres tłumacząc to ograniczaniem ryzyka niepewności. Choć ma to i swoje plusy, warto zaznaczyć, że każde przedsiębiorstwo myśląc o rozwoju zawsze uwzględnia horyzont długofalowy (A. Solek 2016, s. 16-17)

"Dzięki teorii udaje się najgłębiej wejść do wnętrza przedsiębiorstwa, odkrywając tajemnice »czarnej skrzynki«, ale bardzo trudno za pomocą tej teorii wyjść z przedsiębiorstwa, dokonać uogólnienia, które pozwoliłoby na ocenę efektów ogólnogospodarczych działania przedsiębiorstwa". (A. Noga 2009, s. 196)

Zakładanie, funkcjonowanie, rozwój przedsiębiorstwa

Teoria behawioralna odegrała wielką rolę w podważaniu argumentacji innych teorii przedsiębiorstwa odnoszących się do korzyści zakładania i rozwoju przedsiębiorstwa, wskazując na utrudnienia związane z wyszczególnieniem czynników, takich jak koszty transakcji czy maksymalizacja zysku, decydujących o zakładaniu, funkcjonowaniu i rozwoju przedsiębiorstwa.

Główni przedstawiciele teorii

• Thompson
• March
• Cyert
• Turnbull
• Barnard
• Simon
• Baumol
• Scott

Przykłady przedsiębiorstw reprezentujące teorie behawioralne

• General Motors
• Volkswagen
• TVP
• Polskie Radio
• Polkomtel

Behawioralna teoria przedsiębiorstwa — artykuły polecane

Koncepcje zarządzania — Centrum przychodów i jego kontrola — Model biznesowy — Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa — Ekologiczna teoria przedsiębiorstwa — Paradygmaty zarządzania — Kategoryzacja czynników ryzyka — Teoria internalizacji — Kapitał ludzki

Bibliografia

• Borowski J. (2013), Teoria Przedsiębiorstwa w świetle teorii ekonomii i zarządzania, Optimum. Studia Ekonomiczne, nr 3
• Engelhardt J. (2009). Współczesne przedsiębiorstwo, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa
• Gruszecki T. (2002), Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Noga A. (2009), Teorie przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Polowczyk J. (2009). Podstawy ekonomii behawioralnej, "Przegląd Organizacji", nr 12
• Solek A. (2010), Ekonomia behawioralna a ekonomia neoklasyczna, Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, nr 8
• Solek A. (2016), Behawioralne podejście do funkcjonowania przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe UEK, nr 5

Autor: Katarzyna Ziętal, Jagoda Kordas, Monika Czwakiel