Agencyjna teoria przedsiębiorstwa

Agencyjna teoria przedsiębiorstwa, inaczej Teoria agencji opisuje przedsiębiorstwo jako rynek, splot różnorodnych kontraktów. Zgodnie z tą teorią, składowymi przedsiębiorstwa są jednostki bądź grupy ludzkie, które nawiązują wszelkiego rodzaju umowy (A. Noga 2009, s. 156) Teoria ta, opisuje relacje między obiema stronami tychże kontraktów, czyli między tak zwanym pryncypałem (mocodawcą), a agentem (pełnomocnikiem, przedstawicielem, reprezentantem). Przykładami takich relacji są między innymi:

• Właściciel - menedżer firmy,
• Menedżer - podlegający mu pracownicy,
• Dostawcy - odbiorcy, (M. Nasiłowski 2011, s. 178)
• Wierzyciel - dłużnik,
• Ubezpieczyciel - ubezpieczony (A. Nalepka 2007, s. 225)

Relacja agencji (relacja przedstawicielstwa) powstaje wówczas, gdy pryncypał zleca agentowi pewną czynność, którą ten drugi jest zobowiązany wykonać. Przekazuje mu również pełnomocnictwo decyzyjne dotyczące wykonywania zleconego działania (A. Nalepka 2007, s. 225) Przedstawicielstwo związane jest jednak z zaistnieniem zachowań przedstawiciela, które są sprzeczne z interesem mocodawcy. C. Mesjasz wyróżnia kilka form takich zachowań:

• ukrywanie działania (hidden action),
• ukrywanie zamierzeń (hidden intention),
• ukrywanie informacji (hidden information). (C. Mesjasz 1998, s. 162)

To ostatnie przyczynia się do powstania asymetrii informacji pomiędzy obiema stronami. Polega to na tym, że jedna ze stron dysponuje pewną potrzebną do wykonywania działań informacją, której druga strona kontraktu nie zna. Wynika to z faktu, że zarówno mocodawca, jak i agent mają odmienne, czasami wręcz zupełnie rozbieżne cele. Kierują się bowiem swoimi interesami i chcą zaspokoić własne potrzeby. (A. Nalepka 2007, s. 225) Wiąże się to z elementem natury człowieka, jakim jest dążenie do maksymalizacji swoich korzyści, przy jak najmniejszym wysiłku. Asymetria informacji powstaje również dlatego, że mocodawca nie jest w stanie kontrolować wszelkich działań i intencji przedstawiciela, bądź może to robić angażując środki finansowe (I. Szwedziak-Bork 2016)

Rozbieżność celów obu stron można pokazać bazując na przykładzie relacji Właściciel - Menedżer firmy. Właściciele zazwyczaj chcą maksymalizować wartość rynkową przedsiębiorstwa oraz zysk, menedżerowie natomiast, pragną rozwijać swoją karierę zawodową, zwiększyć dochody oraz osiągnąć stabilizację zatrudnienia. Przykładem potwierdzającym to stwierdzenie jest to, że menedżerowie, bojąc się o swoją pozycję, protestują przeciwko przejęciom spółek, które podniosłyby wartość spółki, co byłoby zgodne z interesami właściciela (A.M. Weber 2011, s. 17) Ponadto, menedżerowie na bieżąco angażują się w sprawy firmy, co stawia ich na pozycji wygranej względem właścicieli. Posiadają wiedzę na temat aktualnych zdarzeń z życia firmy, dzięki czemu mogą wykonywać czynności, których nie zaakceptowaliby właściciele. Przykładem takich działań jest sprzedaż znajomym produktów w tańszych cenach (A.M. Weber 2011, s. 17)

TL;DR

Teoria agencji opisuje przedsiębiorstwo jako sieć różnych kontraktów i relacji, między innymi między właścicielem a menedżerem firmy, dostawcą a odbiorcą, czy ubezpieczycielem a ubezpieczonym. Relacje te są często skomplikowane przez asymetrię informacji i rozbieżność celów obu stron. Na przykład, menedżerowie mogą unikać ryzyka i podejmować decyzje sprzeczne z interesem właścicieli, aby zabezpieczyć swoją pozycję. Istnieją również koszty związane z takimi relacjami, takie jak koszty monitorowania, zobowiązania i strata rezydualna.

Odmienne podejście do ryzyka

Menedżer z reguły nie jest chętny do podejmowania ryzyka. Wynika to z tego, że ceni swoją posadę. Jest ona bowiem jego najważniejszym aktywem w danej spółce. Właściciel, natomiast, jest bardziej skłonny do podejmowania działań ryzykownych. Inwestuje on zazwyczaj w kilka spółek, zatem nie ponosi dużych strat wskutek niepowodzenia jednej z nich. Niepostępowe zarządzanie ze strony menedżera, związane z ograniczeniem ryzyka, hamuje rozwój firmy oraz wzrost jej wartości, co z kolei jest sprzeczne z interesem właściciela (A.M. Weber 2011, s. 20)(J. Gad 2018) Istnieją jednak sytuacje, w których menedżerowie podejmują zbyt duże ryzyko. Zdarza się to zazwyczaj w przypadku, gdy ich wynagrodzenie jest uzależnione od wyników finansowych firmy. Stosują wówczas pewne nielegalne metody takie jak na przykład fałszywe dane wprowadzane do ksiąg rachunkowych. Nie wiąże się to dla nich z żadnymi konsekwencjami poza utratą stanowiska (A.M. Weber 2011, s. 20) System, w którym wynagrodzenia są uzależnione od wyników firmy motywuje menedżerów do realizowania działań zgodnych z interesami właścicieli. Jest on zatem korzystny dla obu stron. Jeżeli jednak to uzależnienie jest zbyt silne, może prowadzić do wspomnianego wyżej przesadnego ryzyka, którego efekt jest zazwyczaj krótkotrwały (A.M. Weber 2011, s. 21)

Koszty związane z przedstawicielstwem

Przedstawicielstwo wiąże się z różnym rodzajem kosztów. Są to między innymi:

• Koszty monitorowania - ponosi je mocodawca; związane są z obserwacją działań agenta oraz wpływaniem na nie na przykład poprzez wprowadzenie premii.
• Koszty zobowiązania - ponosi je przedstawiciel gwarantując, że nie zrobi nic, co mogłoby zaszkodzić mocodawcy oraz zapewniając rekompensatę w razie takiej ewentualności.
• Strata rezydualna - redukcja zasobów pryncypała, będąca wynikiem sprzeczności między realnymi decyzjami agenta, a tymi potencjalnymi, które pozwoliłyby na zwiększenie majątku pryncypała (A. Nalepka 2007, s. 225)

Właściciel nie ma możliwości pełnowymiarowego kontrolowania działań swojego przedstawiciela. Musi zatem ocenić na ile może mu ufać i jasno określić jego możliwości decyzyjne w zawieranym kontrakcie (P. Galewski 2018)

Agencyjna teoria przedsiębiorstwa — artykuły polecane

Pokusa nadużycia — Efekt synergii — Teoria internalizacji — Finanse przedsiębiorstwa — Oportunizm — Asymetria informacji — Cross-selling — Ryzyko w transakcjach międzynarodowych — Arbitraż

Bibliografia

• Gad J. (2018). Sprawozdawczość biznesowa wobec założeń teorii agencji
• Galewski P. (2018). Zastosowanie teorii agencji w zarządzaniu
• Mesjasz C. (1998), Kontrakty i relacje przedstawicielstwa w nadzorze nad przedsiębiorstwem, Organizacja i kierowanie, nr 4
• Nalepka A. (2007), Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji i rosnących wymagań konsumentów, Wydawnictwo WSB NLU
• Nasiłowski M. (2016), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Noga A. (2009), Teorie przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Szwedziak-Bork I. (2016), Zastosowania teorii agencji w zarządzaniu, Zarządzanie, organizacje i organizowanie - przegląd perspektyw teoretycznych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego
• Weber A. (2011), Wynagrodzenie menedżerów jako zasada corporate governance, Wydawnictwo Promotor, Kraków

Autor: Natalia Kluska, Ada Forusińska