Specjalizacja

Specjalizacja - obok centralizacji, hierarchii i formalizacji, jest jednym z wymiarów struktury organizacyjnej. Specjalizacja określa podział pracy między komórki i stanowiska w strukturze organizacyjnej, a przez to charakter i siłę więzi podziału pracy (więzi specjalizacyjnych). Specjalizacja strukturalna polega na uporządkowaniu stanowisk i komórek w strukturze organizacyjnej wg jakiegoś kryterium i połączenia jednorodnych stanowisk w większe jednostki organizacyjne, np.: działy, departamenty, zakłady, strategiczne jednostki biznesowe. Łączenie to ma na celu zapewnienie koordynacji pracy przez poddanie zróżnicowanych działań wspólnemu nadzorowi, wspólne korzystanie z zasobów i tworzenie specjalistycznych procedur i zasad działania.

Już wcześni teoretycy zarządzania twierdzili, że powinno się specjalizować czynności w organizacji i grupować je w działach. Specjalizacja pracy prowadzi do pojawienia się specjalistów, którym jest potrzebna koordynacja ułatwiająca ich grupowanie w dziale i podporządkowanie ich kierownikowi.

TL;DR

Specjalizacja jest jednym z wymiarów struktury organizacyjnej i polega na podziale pracy między komórki i stanowiska. Istnieje kilka rodzajów specjalizacji, takich jak funkcjonalna, produktowa, rynkowa i regionalna. Specjalizacja jest ważna dla rozwoju przedsiębiorstwa i osiągnięcia przewagi konkurencyjnej. Decyzja o specjalizacji może być oparta na kryterium geograficznym lub produktowym.

Rodzaje

W zależności od tego, w jaki sposób grupuje się czynności w ramach organizacji, wyróżniamy następujące rodzaje specjalizacji:

1. Specjalizacja funkcjonalna (podział wg funkcji) - polega na grupowaniu czynności według rodzajów wykonywanych funkcji, np.: menedżer mógłby organizować swoją fabrykę, przydzielając specjalistów: technicznych, księgowości, zasobów ludzkich czy zaopatrzenia do odrębnych działów.
2. Specjalizacja produktowa (podział wg produktu) - polega na grupowaniu czynności według rodzajów wytwarzanych produktów, np.: pracownicy, którzy zajmują się każdym z głównych rodzajów wyrobów, wykonują swoje czynności pod kierownictwem innego menedżera wysokiego szczebla, specjalizującego się we wszystkim, co dotyczy jego asortymentu, i ponoszącego za to odpowiedzialność.
3. Specjalizacja rynkowa (podział wg klientów) - polega na grupowaniu czynności według wspólnych klientów, a mamy z nią do czynienia gdy grupowanie pracowników w firmie następuje na podstawie określonego rodzaju klientów, do których chce ona dotrzeć, np.: czynności sprzedażne w jakiejś firmie można podzielić na trzy działy, obsługujące klientów detalicznych, klientów hurtowych i instytucje. Ten typ specjalizacji bazuje na założeniu, że klienci każdego działu mają wspólne rodzaje problemów i potrzeb, którymi najlepiej mogą się zająć specjaliści.

Specjalizacja regionalna (podział wg terytorium) - polega na grupowaniu czynności według regionów geograficznych, na których działa organizacja, np.: sprzedaż może być dokonywana w jakiejś organizacji w regionach: zachodnim, południowo - zachodnim czy wschodnim. Każdy region ma wówczas swojego dyrektora do spraw sprzedaży.

Specjalizacja identyfikuje poziom rozwoju skonkretyzowanych dziedzin działalności względem pozostałych, czyli:

• w obrębie gałęzi - specjalizacja wewnątrzgałęziowa
• między gałęziami - specjalizacja międzygałęziowa

Specjalizacja wyznacza strukturę wytwarzania, a także handlu oraz dodatkowo decyduje o udziale wybranych poszczególnych branż odnośnie zagregowanej działalności wytwórczej kraju lub regionu, pozostając w dalszym ciągu w związku z procesem koncentracji przestrzennej.

Specjalizacja w oparciu o podział wg procesu - polega na grupowaniu czynności według toku, przebiegu pracy lub przepływu klientów. Wykorzystuje się ją np. w urzędach, w których aby otrzymać konkretną usługę należy przejść przez kilka działów. Obecnie w organizacjach stosuje się większość lub wszystkie podziały proponowane przez wczesnych teoretyków. Dzisiejsze środowisko konkurencji spowodowało skupienie uwagi kierownictwa na klientach. Aby skuteczniej śledzić ich potrzeby i móc reagować na ich zmiany, duży nacisk kładzie się obecnie na podział wg klientów. Zgodnie ze współczesną tendencją sztywny podział na działy jest znoszony na rzecz tworzenia zespołów i grup zadaniowych, gdyż wydają się one być bardziej wydajne i efektywne.

Specjalizacja jako droga rozwoju przedsiębiorstwa

Specjalizacja oparta jest na zaangażowaniu się przedsiębiorstwa w konkretną wybraną dziedzinę działalności oraz skoncentrowaniu na niej całego posiadanego potencjału. Celem tego jest osiągnięcie możliwie najwyższych umiejętności i dzięki temu uzyskanie decydującej przewagi konkurencyjnej. Zatem logika specjalizacji jest związana z strategią kosztową. Droga do sukcesu zawsze pociąga za sobą jakąś specjalizację, która może przybierać różne formy. Z kolei wybór właściwej specjalizacji zależy od stopnia dojrzałości dziedziny oraz przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa.

Specjalizacja a fazy cyklu życia dziedziny

Faza rozwoju - specjalizacja kształtuje się wraz ze wzrostem, co oznacza, że należy skupić uwagę na powiększeniu produkcji w konkretnej wybranej dziedzinie, inaczej jest to specjalizacja ekstensywna Faza dojrzałości i schyłku - pozycje rynkowe są utrwalone, co powoduje, że przedsiębiorstwo ma do wyboru utrzymanie już wcześniej rozwiniętych rodzajów działalności (specjalizacja pasywna) lub też ich intensyfikowanie albo otwarte przejście na rozpoczęcie nowej działalności - dywersyfikacja.

Specjalizacja a pozycja konkurencyjna

Dzięki okoliczności dużej konkurencji rynkowej przedsiębiorstwa są w stanie umacniać swoje pozycje przez przeformowanie swojej dotychczasowej segmentacji. Zastosowana taktyka może zapewnić przedsiębiorstwu taki poziom specjalizacji, który przyniesie mu zdolność do konkurowania - specjalizacja restrykcyjna.

Drogi specjalizacji

Przedsiębiorstwo, które podejmie decyzje o specjalizacji może wybrać jedną lub dwie drogi:

• kryterium geograficzne, oznaczające ekspansję lub selektywne ograniczanie względem dotychczasowej działalności na konkretnym terytorium rynku
• produkt i rynek sugeruje tworzenie lub dobieranie takich konfiguracji kompozycji tych czynników, dla których kluczowe składowe sukcesu są identyczne.

Specjalizacja — artykuły polecane

Koncepcje zarządzania — Strategie funkcjonalne — Rodzaje strategii — Rozwój przedsiębiorstwa — Przedsiębiorstwo globalne — Struktura wirtualna — Sukces przedsiębiorstwa - determinanty — Priorytet — Strategia organizacyjna

Bibliografia

• Flejterski S., Porada-Rochoń M., (2014), Dywersyfikacja versus specjalizacja w procesach dostosowawczych przedsiębiorstw.Perspektywa pokryzysowa., Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr802, s. 635-645
• Kopczewska K., Churski P., Ochojski A., Polko A., (2016), Specjalizacja regionalna - systematyzacja pojęć i metod pomiaru, Studia KPZK PAN
• Michalak A. (2016), Inteligentna specjalizacja jako koncepcja wdrażania polityki inteligentnego rozwoju, Zeszyty naukowe Politechniki Śląskiej, seria Organizacja i Zarządzanie z.96
• Nazarczuk J.M., (2013), Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw i podregionów Polski, UWM, Olsztyn
• Robbins S., DeCenzo D. (2002), Podstawy zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Romanowska M. (2004), Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa
• Synowiec M. (2015), Marketing w procesie zarządzania firmą Danmark, Wydawnictwo Magister, Warszawa
• Wajda A., Organizacja i zarządzanie, (2002), Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, s. 32-35

Autor: Natalia Jedynak, Karolina Kulig