Plutokracja

Plutokracja - to ustrój polityczny oraz system sprawowania władzy w państwie, których podstawową zasadą jest posiadanie bogactwa. Inną nazwą na tę formę rządów jest chryzokracja. Termin "plutokracja" pochodzi z greki (πλουτοκρατία - plutokratia) i oznacza "rządy bogatych". Ploutos tłumaczy się jako "bogactwo", natomiast kratos jako "rządy" bądź "zasady".

Pochodzenie terminu

W VIII księdze Państwa Platon opisał plutokrację jako fazę w rozwoju państwowości zachodzącą bezpośrednio po timokracji, czyli władzy ludzi wojska. Jej bezpośrednim skutkiem było wytworzenie się warstwy najbogatszych, tzw. oligarchii. Ta forma rządów prowadzi z kolei, według Platona, do tyranii. Plutokracja byłaby także przedostatnim ogniwem ewolucji (czy raczej: degradacji) państwa od demokracji do tyranii (W. Tatarkiewicz 2011, s. 97-98)

Dwuznaczność

W opracowaniach historycznych plutokracja oznacza polityczną kontrolę, jaką sprawowali najbogatsi przedstawiciele społeczeństwa, m.in. w niektórych miastach-państwach starożytnej Grecji czy włoskich republikach kupieckich w Wenecji, Florencji bądź Genui. W takiej formie oligarchia jest często wynikiem bądź nieumiejętnej polityki timokracji bądź rządów (czy anty-rządów) anarchicznych. W takiej oligarchicznej formie plutokracja przybierała kształt rządów arystokracji.

W drugim uwspółcześnionym znaczeniu - jednoznacznie pejoratywnym - "plutokracja" oznacza negatywny wpływ najbogatszych na przebieg procesów politycznych we współczesnych formach państwowości. Często wiąże się z różnymi wariantami korupcji, lobbingu bądź innych form finansowego przekupstwa. Współcześnie odnotowuje się coraz więcej przypadków wywierania przez bogatych presji na rządzących w celu uzyskania korzystnej dla ich interesu legislacji (np. w sprawie konkretnej ustawy, przynoszącej określone profity dla danej firmy). Warto zaznaczyć, że znakomita większość demokracji parlamentarnych Europy Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych dopuszcza gromadzenie przez rozmaite partie polityczne odpowiednich datków i darowizn od prywatnych osób. Podobny precedens ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, gdzie jednak w ostatnim czasie podjęto wysiłki na rzecz reformy systemu finansowania kampanii wyborczych. Mają one na celu przede wszystkim zapobieganie wszelkiego rodzaju patologiom i nadużyciom ze strony władzy (J. Winters 2011, s. 567-569)

Propaganda nazistowska i komunistyczna

W propagandowym żargonie nazistowskich Niemiec oraz bloku państw komunistycznych "plutokracja" stanowiła poręczne pojęcie-hasło mające za zadanie przedstawić, tzw. państwa zachodnie w złym świetle - jako opierające swą politykę na wyzysku biednych przez bogatych. Imperializm, zarzucany Zachodowi, wiązał się według komunistów bezpośrednio z plutokracją, nastawioną na zarobek i kolonizację słabszych przez silniejszych (dysponujących siłą - bogactwem). W przypadku propagandy nazistowskiej hasło "plutokracja" odnoszone było przede wszystkim do niszczycielskiego (wobec odbudowujących się po pierwszej wojnie światowej Niemiec) działania narodu żydowskiego (C. Blamires, 2006, s. 522-524)

Rozumienie współczesne

Według kanadyjskiej badaczki Chrystie Freeland, autorki Plutocrats: The Rise of the New Global Super-Rich and the Fall of Everyone Else, współczesne panowanie plutokracji w krajach rozwiniętych wynika z powszechnego przyzwolenia dzisiejszego społeczeństwa na władzę bogatych, wynikającego z zakorzenienia się kapitalistycznego wzorca polityki w świadomości społeczeństw zachodnich. Inną przyczyną jest, zdaniem socjolożki, dominujący dziś konsumpcjonistyczny model współczesności, w którym najważniejszą rolę odkrywa własny interes (self-interest) dający odpowiednią pozycję społeczną i szansę zawodowej mobilności, przede wszystkim awansu społecznego oraz wzrostu finansowego poprzez nieograniczone możliwości poszerzania kapitału (Ch. Freeland 2012, s. 67)

Skutki plutokracji

Negatywny wpływ najbogatszych na procesy polityczne

Plutokracja, czyli rządy najbogatszych, często prowadzi do korupcji w procesach politycznych. Najbogatsi ludzie mają tendencję do wywierania wpływu na polityków, którzy są zależni od ich wsparcia finansowego. W rezultacie, decyzje polityczne mogą być podejmowane na korzyść interesów plutokratów, zamiast służyć dobru publicznemu. To prowadzi do naruszenia zasady demokracji, gdzie władza powinna opierać się na głosie większości, a nie na bogactwie.

Lobbing i przekupstwo

Plutokracja umożliwia bogatym wykorzystywanie takich narzędzi jak lobbing i przekupstwo do wywierania wpływu na procesy polityczne. Poprzez inwestowanie znacznych pieniędzy w kampanie wyborcze, najbogatsi mogą zdobyć przychylność polityków i uzyskać wpływ na ich decyzje. Przekupywanie polityków w zamian za korzystne dla siebie ustawy i regulacje jest powszechne w systemach zdominowanych przez plutokrację. Takie praktyki osłabiają zaufanie społeczne do polityków i demokratycznych instytucji, a także wpływają na jakość podejmowanych decyzji.

Nierówności społeczne

Plutokracja prowadzi do wzrostu nierówności społecznych. Najbogatsi mają tendencję do zgromadzenia coraz większej części zasobów, podczas gdy biedniejsze grupy społeczne stają się jeszcze bardziej wykluczone. Skutkiem tego jest powstanie podziałów społecznych, które prowadzą do konfliktów i niestabilności społecznej. Nierówności mają negatywny wpływ na jakość życia biedniejszych grup społecznych, ograniczając ich dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej i innych podstawowych usług.

Ograniczony dostęp do zasobów dla biedniejszych grup społecznych

Plutokracja prowadzi do ograniczenia dostępu do zasobów dla biedniejszych grup społecznych. Bogaci mają większe szanse na korzystanie z edukacji, zdrowia, mieszkania, a nawet dostępu do pracy. Biedniejsze grupy społeczne często są pozbawione równych szans i możliwości rozwoju. To prowadzi do utrwalenia nierówności społecznych i utrudnia mobilność społeczną. Ograniczony dostęp do zasobów dla biedniejszych grup społecznych jest sprzeczny z zasadami sprawiedliwości społecznej i równości szans.

Brak inwestycji w rozwój infrastruktury, edukacji i zdrowia publicznego

Plutokracja, czyli rządy bogatych, ma wiele negatywnych konsekwencji dla społeczeństwa i gospodarki. Jedną z nich jest brak inwestycji w rozwój infrastruktury, edukacji i zdrowia publicznego. Bogaci ludzie zazwyczaj inwestują swoje pieniądze w prywatne interesy, zamiast przyczyniać się do rozwoju społecznego. Skutkiem tego jest nierównomierne rozpowszechnianie się dóbr publicznych, co prowadzi do pogorszenia jakości życia dla biedniejszych grup społecznych.

Niedofinansowanie edukacji publicznej powoduje, że biedniejsze grupy społeczne mają ograniczony dostęp do wysokiej jakości edukacji. Brak równych szans w edukacji prowadzi do utrwalania się nierówności społecznych i utrudnia awans społeczny. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku opieki zdrowotnej. Bogaci mają dostęp do najlepszych lekarzy i najnowocześniejszych technologii medycznych, podczas gdy biedniejsi nie mają takiej możliwości. To prowadzi do pogłębiania się różnic w zdrowiu i skracania życia dla osób z niższych warstw społecznych.

Monopolizacja rynku i ograniczenie konkurencji

Kolejnym problemem wynikającym z plutokracji jest monopolizacja rynku i ograniczenie konkurencji. Bogaci ludzie często wykorzystują swoje zasoby finansowe i wpływy polityczne, aby zdobyć dominującą pozycję na rynku. To prowadzi do braku konkurencji i ograniczenia innowacji oraz dywersyfikacji gospodarki. Monopolizacja rynku sprawia, że innowacyjne pomysły i nowe przedsiębiorstwa mają utrudniony dostęp do rynku, co hamuje rozwój i ogranicza możliwości rozwoju dla innych, mniejszych firm.

Ograniczenie konkurencji ma również negatywne skutki dla konsumentów i społeczeństwa jako całości. Gdy na rynku panuje monopol, konsumentom brakuje wyboru, a ceny mogą być sztucznie zawyżane. Ponadto, ograniczona konkurencja prowadzi do niskiej jakości usług i produktów, ponieważ firmom nie zależy na inwestowaniu w doskonalenie swoich produktów czy usług, gdy nie mają konkurencji.

Działania prawne i podatkowe korzystające z luki prawnej

Plutokracja często idzie w parze z działaniami prawno-podatkowymi, które korzystają z luk prawnych. Bogate jednostki i korporacje często unikają płacenia podatków, wykorzystując różnego rodzaju metody, takie jak przenoszenie swoich zysków do rajów podatkowych czy korzystanie z różnych ulg podatkowych. Skutkiem tego jest nierówny obciążenie podatkowe dla społeczeństwa i gospodarki.

Unikanie płacenia podatków przez bogatych prowadzi do zmniejszenia dochodów państwa, co z kolei wpływa na brak środków na rozwój społeczny, infrastrukturę, edukację czy opiekę zdrowotną. Nierówny obciążenie podatkowe powoduje również pogłębianie się nierówności społecznych, gdyż to biedniejsze grupy społeczne muszą płacić wyższe podatki w stosunku do swoich dochodów.

Wzrost konfliktów i napięć międzynarodowych

Plutokracja może również prowadzić do wzrostu konfliktów i napięć międzynarodowych. Bogaci inwestorzy i korporacje często dążą do maksymalizacji zysków, nawet kosztem innych krajów i społeczności. W rezultacie, dochodzi do rywalizacji o zasoby naturalne, terytorium czy wpływy polityczne, co może prowadzić do konfliktów i napięć między różnymi krajami.

Plutokracja może również wzmacniać nierówności między krajami, co prowadzi do frustracji i niezadowolenia społecznego. To z kolei może prowadzić do wzrostu napięć międzynarodowych, protestów społecznych oraz migracji ludności w poszukiwaniu lepszych warunków życia.

Wpływ plutokracji na politykę międzynarodową i stosunki międzynarodowe jest zatem niezwykle istotny i może mieć długotrwałe konsekwencje dla społeczeństw na całym świecie. W celu ograniczenia negatywnych skutków plutokracji, konieczne jest wprowadzenie przejrzystych regulacji, zwiększenie uczestnictwa społeczeństwa w procesach decyzyjnych oraz promowanie równego dostępu do zasobów i możliwości dla wszystkich.

Plutokracja — artykuły polecane

Państwo opiekuńcze — Czwarta władza — Korupcja — Społeczeństwo obywatelskie — Partykularyzm — Demokracja pośrednia — Think-tank — Komunizm — Leseferyzm

Bibliografia

• Alexis de Tocqueville (1975), Selected letters on politics and society, University of California Press, Berkeley
• Blamires C. (2006), World fascism: a historical encyclopedia, Vol. 1
• Freeland C. (2012), Plutocrats: the rise of the new global super-rich and the fall of everyone else, Penguin, New York
• Platon (2003), Państwo, De Agostini Altaya, Warszawa
• Tatarkiewicz W. (2011), Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Wielomski A. (2008), Krytyka Kodeksu Napoleona we Francji w XIX wieku, Nr 5
• Winters J. (2011), Oligarchy, Cambridge University Press

Autor: Aleksandra Wołoszyn