Czwarta władza

Za czwartą władzę, uważa się środki masowego przekazu w nowoczesnych państwach demokratycznych. Pochodzenie określenia datuję się na drugą połowę XIX wieku, ze względu na powszechną dostępność do prasy dla masowego odbiorcy oraz na ugruntowanie trójpodziału władza na scenie politycznej na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą (Iwanek J. 2006, s.11).

Od tego czasu, poprzez postęp technologiczny oraz upowszechnienie się nośników informacji środki masowego przekazu (prasa, radio, telewizja, Internet) wywierają coraz większy wpływ na społeczeńśtwa. W przeszłości największy postęp technologiczny zauważalny był w sektorze wojskowym, obecnie jest to technologia służąca do komunikowania się. Na przestrzeni ostatnich dekad informacja stała się najbardziej wartościowym towarem (Iwanek J. 2006, s.19).

W chwili obecnej środki masowego przekazu m.in (Iwanek J. 2006, s.19):

• podlegają unifikacji międzynarodowej,
• kształtują kulturę masową, wpływając na emocje, uczucia i zachowania jednostek jak i całych społeczeństw,
• tworzy rzeczywistość wirtualną,
• kreują wzorce postępowania,
• przekazują informację w sposób szybki i bezpośredni np. relacje live,
• ułatwiają dostęp do wiedzy.

TL;DR

Artykuł omawia wpływ mediów masowych jako czwartej władzy na społeczeństwo. Media są nośnikiem informacji, kształtują kulturę masową i tworzą rzeczywistość wirtualną. Wolność słowa jest regulowana przez państwo i standardy etyczne mediów, takie jak Karta Etyczna Mediów. Kontrola mediów jest trudna, dlatego sugeruje się powstanie "piątej władzy" - dziennikarzy kontrolujących innych dziennikarzy. Media mają wpływ na opinie społeczne i decyzje polityczne, mimo że nie zawsze jest to zgodne z prawem.

Wolność słowa a standardy etyczne mediów

Wolność słowa, czyli swobodę do wypowiadania swoich opinii, przekonań oraz dostępu do informacji jest według konstytucji państw demokratycznych podstawowym prawem jednostki. Nie wolno jednak zapominać, że wolność słowa jest regulowana przez państwo (nakazy i zakazy prawne), instytucje i organizacje (np. wewnętrzne kodeksy stacji telewizyjnych). Najważniejszym jednak czynnikiem warunkującym przepływ informacji bardzo często bywa jednak poczucie moralne i sumienie jednostki (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.72-73).

Według Prawa Prasowego, instytucja cenzury środków społecznego przekazu nie istnieje. Jednak nakazy i zakazy w poszczególnych mediach, przyjęte ogólnie przez środowisko mediów lub zaostrzenie ich przez część stacji stanowi w chwili obecnej cenzurę wewnętrzną. Sprawia to, że większość dziennikarzy jest zmuszona do selekcji swojej pracy i adaptacji jej do odgórnych wytycznych i linii programowej stacji. Ponadto, dochodzą do tego wymagania rynku, czyli pogoń za sensacją i informacjami wywołującymi silne emocje odbiorców oraz konieczność bardzo szybkiego przepływu informacji, co często wpływa na długość i jakość wydawanych komunikatów oraz materiałów (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.78).

Aby zapewnić wiarygodność, rzetelność oraz jakość przekazywanych informacji przez media, w 1995 roku podpisano Kartę Etyczną Mediów, propagowaną i stworzoną przez Rzymskokatolickie Duszpasterstwo Środowisk Twórczych. Została ona przyjęta przez wszystkie stowarzyszenia dziennikarskie oraz część innych organizacji o podobnej funkcji społecznej (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.75).

Karta zawiera siedem zasad (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.75):

1. "Zasada prawdy ( wszyscy starają się, by informacje były prawdziwe, a ewentualne błędy sprostowane).
2. Zasada obiektywizmu ( zgodnie, z którą opinia autora nigdy nie powinna być subiektywna).
3. Zasada oddzielania informacji od komentarza ( aby odbiorca mógł odróżnić fakty od opinii).
4. Zasada uczciwości ( dziennikarz powinien pracować w zgodzie z sumieniem, nie ulegać wpływom, być nieprzekupnym i odmawiać działań niezgodnych z jego przekonaniami).
5. Zasada szacunku i tolerancji (poszanowanie godności, prywatności i dobrego imienia jednostek).
6. Zasada bezpieczeństwa dobra odbiorcy (informacje nie powinny być dla niego szkodliwe pod względem np. dopasowanie ich treści do wieku odbiorcy).
7. Zasada wolności i odpowiedzialności za treść i formę przekazu".

Kontrola "czwartej władzy"

Koncepcja trójpodziału władzy Monteskiusza zakładała, że jej poszczególne rodzaje będą się wzajemnie uzupełniały, kontrolowały i hamowały. O ile wydaje się to jasne i usankcjonowane prawnie, ciężko zauważyć podobną zależność z mediami. Niemiecki badacz Stephana Ruß-Mohla argumentuje tym faktem konieczność powstania “ piątej władzy", czyli dziennikarzy, którzy kontrolowaliby innych dziennikarzy poprzez wzajemną obserwację. Obecnie, środki masowego przekazu w bardzo znaczącym stopniu kreują rzeczywistość społeczną, ustalając pewne modele, normy i wzorce zachowań. Dodatkowo są one źródłem informacji dla wielu ludzi o przeszłości i teraźniejszości. Ponadto są one łącznikiem między instytucjami, grupami społecznymi, grupami religijnymi a społeczeństwem. Codzienna praca instytucji państwowych uległa mediatyzacji, czyli ich działania stały się publiczne, widoczne i krytykowane co sprawiło, że stały się one częścią życia społecznego (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.84).

Teoretycznie, media powinny dostarczać informacji i mieć charakter jednokierunkowy. Nowocześnie jednak zachodzi relacja dwukierunkowa, gdzie jest ona modyfikowana lub nawet sterowana przez pośrednika informacji, czyli media. Pozwala to na sterowanie poglądów i opinii społecznej wpływając na m.in. decyzje polityczne (np. przyjęcie danej ustawy) i sądownicze (np. wydanie wyroku), mimo że w tym drugim przypadku jest to niezgodne z Art. 13 § 1 Prawa Prasowego (Świerczyńska-Głownia W. 2002, s.83-84).

Czwarta władza — artykuły polecane

Społeczeństwo obywatelskie — Kultura narodowa — Społeczeństwo — Świadomość społeczna — Demokracja — Technokracja — Korupcja — Demokracja pośrednia — Komunikacja społeczna

Bibliografia

• Iwanek J. (2006), Czwarta władza w demokracji współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice
• Stoppel A. (2020), Nowe media w polityce, Wydawnictwo FNCE, Komorniki
• Świerczyńska-Głownia W. (2002), Media a władza, Studia Medioznawcze, nr 2 (7)
• Torczyńska M. (2008), Czwarta władza - media a ład prawny demokratycznego społeczeństwa, Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe. Dz.U. 1984 nr 5 poz. 24
• Wiśnicki J. (2019), Czwarta władza w kontekście konfliktów zbrojnych i ataków terrorystycznych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń

Autor: Agata Barlik