Prakseologia

Prakseologia (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym działaniu, która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia skuteczności.

TL;DR

Prakseologia to nauka o efektywności działań ludzkich. Ma swoje korzenie w starożytności i była badana przez wielu myślicieli. Prakseologia bada warunki efektywności działań i tworzy dyrektywy praktyczne. Jest wykorzystywana w teorii organizacji, zarządzaniu, ekonomii i innych naukach społecznych.

Historia

Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, Aleksander Bogdanow, John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka Ludwiga von Misesa w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich działań. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był Tadeusz Kotarbiński i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. Eugeniusz Słucki w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną teorią systemów a bardziej szczegółową ekonomiką.

Istota i metodologia

Prakseologia jest nauką teoretyczną i uniwersalną. Obszarem jej zainteresowań i badań jest ludzkie działanie w ujęciu sprawnościowym. Poznanie prakseologiczne ma charakter ogólny, nie odnosi się do treści ani specyfiki pojedynczego działania. Twierdzenia prakseologiczne nie podlegają weryfikacji ani falsyfikacji na gruncie doświadczenia i faktów, są to bowiem twierdzenia pierwotne, które poprzedzają wszelkie formalne definicje. Nauka to poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania oraz konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu. Poszukiwanie uzasadnień dla sprawnego działania odnosi się do każdego świadomego i celowego funkcjonowania człowieka. Usprawnia w działaniu to, co jest konieczne, a więc konstruuje i uzasadnia wskazówki oraz postulaty dotyczące zwiększenia sprawności. Prakseologia łączy nauki filozoficzne (racjonalność zasad) i techniczne (wzorce działania). [M. Odlanicka-Poczobutt, 2014, s. 341-344]

Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie celów i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania.

Zadania i cele

Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę typologii oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania [T. Kotarbiński, 1972, s. 18]

Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak kompetencje posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka [W. Gasparski, 2010, s. 31]

Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy.

Tadeusz Kotarbiński jako główny prekursor prakseologii

Tadeusz Kotarbiński w swoim dziele "Traktat o dobrej robocie" (1955) szczegółowo definiuje naukę prakseologiczną i wrzuca ją w stadium dojrzałości. Określa on prakseologię jako ‘gramatykę czynu’. [Kolwas, S. 2016, s. 30]

Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej. Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, dyscyplina składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii". [Kolwas, S. 2016, s. 75]

Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty" ma nie być tym samym, co ocena skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom oszczędności i produkcyjności. Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania:

• analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego,
• przeprowadzenie krytyki danych sposobów działania, biorąc pod uwagę ich sprawność, skuteczność, celowość.

Prakseologiczna koncepcja dzialania i warunki jej spełnienia

Głównym założeniem pozwalającym zrozumieć prakseologię jest fakt, że dostarcza ona odpowiednich narzędzi metodologicznych do wyodrębnienia różnych sposobów działania i ich usystematyzowania. Najważniejszą istotą działania jest tworzenie z punktu widzenia skuteczności, w oderwaniu od jakichkolwiek ocen natury emocjonalnej. Prakseologia, ze względu na swoje założenia i metodologię badań, zajmuje się wyłącznie kwestią skuteczności działania, z pominięciem różnorodnych ocen etycznych czy estetycznych, które związane są z emocjonalnymi lub moralnymi aspektami.

Aby działanie było sprawne i skuteczne należy zachować pewien kanon postulatów. P Cabała wyróżnia następujące:

• Stworzenie dyrektywy praktycznej
• Preparacje działań - przygotowanie i zaplanowanie działania
• Racjonalizacja działań - zapewnia wzrost efektywności działania
• Realizacja i kontrola - praktyczna część działania stosowana wraz z oceną osiągania wyznaczonych zamierzeń
• Błąd praktyczny - znajdywanie i eliminowanie rozwiązań i środków sprzecznych z założonym celem [P. Cabała, 2010, s. 57-76]

Prakseologia w praktyce

Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii organizacji, teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. Rozwój takich nauk jak badania operacyjne, teoria programowania, teoria gier, w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe informacje. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą ekonomistom, socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii.

Prakseologia — artykuły polecane

Metodyka — Metoda — Zarządzanie — Etyka — Metodologia badań — Heurystyka — Tadeusz Marian Kotarbiński — Analiza systemowa — Metafora organizacji — Obiektywizacja

Bibliografia

• Cabała P. (2007), Wprowadzenie do prakseologii - Przegląd zasad skutecznego działania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Gasparski W. (2010), Prakseologia - wariacje na temat…, Prakseologia, nr 150
• Kolwas S. (2016), Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego, Zeszyty Naukowe - Organizacja i Zarządzanie nr 65, Politechnika Łódzka
• Kotarbiński T. (1972), Abecadło praktyczności, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
• Odlanicka Poczobutt M. (2014), Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
• Podrez E. (2007), Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa
• Szpaderski A. (2013), Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne. Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa

Autor: Paulina Kajfasz