Neoliberalizm

Neoliberalizm (fr. néo-liberalisme, termin po raz pierwszy użyty w 1938 r. przez francuskiego ekonomistę Bernarda Laurence'a, który jest uważany za autora, razem ze swoim niemieckim kolegą Alexandrem Rüstow) - teoria praktyk polityczno-ekonomicznych, głosząca, że ludzkiemu dobrobytowi najlepiej będzie służyć zminimalizowanie wpływu państwa na przedsiębiorczość (mocne prawa własności prywatnej, wolny handel i rynki). Przykładowe role państwa, w danej teorii to: 1) kreowanie oraz utrzymanie ram instytucjonalnych, 2) ustawienie struktury militarnej, politycznej, prawnej i obronnej tak, aby maksymalnie zabezpieczyć prywatne prawa własności oraz zagwarantować prawidłowe funkcjonowanie rynków, 3) stworzenie rynków "niepopularnych", w takich obszarach jak szkolnictwo, opieka zdrowotna, bezpieczeństwo socjalne i t.d. Dużo państw po latach 70 XX wieku częściowo dostosowały swą politykę i praktykę do neoliberalizmu (Republika południowej Afryki, Chile podczas dyktatury Augusto Pinocheta, Wielka Brytania za czasów Margaret Thatcher (Thatcherism), USA za Ronalda Reagana (reaganomika).

TL;DR

Neoliberalizm to teoria głosząca, że minimalizacja wpływu państwa na przedsiębiorczość przyniesie ludzkiemu dobrobytowi korzyści. Neoliberalne państwo ma minimalizować podatki, prywatyzować sektor publiczny i promować inicjatywę prywatną. Jednak istnieją problemy związane z monopolami, nieuczciwym rynkiem, asymetrią informacji i problemami politycznymi. W praktyce, różne kraje dostosowują neoliberalizm do swoich warunków. Przykładami są Wielka Brytania, gdzie Margaret Thatcher przeprowadziła reformy neoliberalne, i Chiny, które łączą neoliberalizm z autorytaryzmem.

Państwo neoliberalne (zasady i idee)

Jak podaje A. Zawojska, "neoliberalizm opiera się na dwóch głównych tezach ekonomii podaży:
(1) istnieje prymat produkcji, która jest podstawowym celem systemu ekonomicznego, gdyż zapewnia coraz wyższy poziom zaspokajania potrzeb;
(2) rynek stanowi najefektywniejszy mechanizm optymalnej alokacji zasobów".

• Z minimalizacją wpływu państwa wiąże się obniżenie podatków.
• Komercjalizacja publicznego sektora i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Uważa się, iż brak określonych praw własności prywatnej jest jedną z największych barier instytucjonalnych dla podniesienia dobrobytu i rozwoju. Nadanie prawa prywatnej własności - najlepsza ochrona przed nadmierną eksploatacją zasobów, takich jak woda, grunty (stanowiących własność wspólną).
• Prywatna inicjatywa i przedsiębiorczość są postrzegane jako klucz do innowacji i tworzenia bogactwa. Chroni się prawa własności intelektualnej (np. za pomocą patentów), aby zwiększyć rozwój. Ciągłe podnoszenie produktywności ma dawać wszystkim coraz wyższy standard życia.
• Każda osoba i każda jednostka ma zagwarantowaną wolność osobistą i wolność poczynań na rynku. Każdy sam odpowiada za własne czyny i dobrobyt.
• Wyeliminowanie bariery w handlu międzynarodowym, międzykrajowym, międzysektoralnym. Do nich możemy zaliczyć korekcyjne opodatkowanie, kontrolę planistyczną, ograniczenia związane z ochroną środowiska. Wyjątek stanowią sfery o strategicznym znaczeniu.
• Rządzenie za pomocą dekretów władzy wykonawczej oraz decyzji sądowych jest wyraźnie przedkładane nad podejmowaniem decyzji na drodze parlamentarnej, demokracją.

Problemy państwa neoliberalnego

1. Podejście do władz monopoli Silniejsze firmy wypierają na rynku słabsze, co prowadzi do zaistnienia monopolu lub oligopolu. Większość teoretyków niestety nie widzi w tym problemu i uważa, że taka sytuacja tylko maksymalizuje efektywność. Istnieją jednak całkiem realne możliwości spekulacji, za pomocą sieci przesyłowych energii elektrycznych, gazociągów, linii kolejowych, bez państwowej regulacji podaży usług, ich dostępności i cen. Dowodem na to może posłużyć kalifornijski kryzys energetyczny w 2002 roku. 2. Zawodność rynku Często firmy unikają pokrywania w pełni kosztów, które generują. Przykładem mogą być zanieczyszczenia: przedsiębiorstwo wyrzuca szkodliwe odpady bez żadnych opłat. Neoliberałowie przyznają zaistnienia problemu, a nawet zgadzają się na interwencje państwa, ale w ograniczonym zakresie (np. ulgi podatkowe lub specjalne obciążenia). 3. Poinformowanie uczestników gry Neoliberalizm zakłada doskonale poinformowanie wszystkich uczestników gry. Uważa się, że w razie podejmowania decyzji ekonomicznej we własnym interesie nie pojawiają się żadne asymetrie władzy i informacji. W praktyce lepiej poinformowani gracze mają przewagę (np. właściciele praw patentowych mogą wykorzystywać stan monopolu, aby narzucać swoje ceny i warunki współpracy). 4. Problemy polityczne Nie jest mile widziane, aby poszczególne jednostki tworzyły instytucje życia zbiorowego, dobrowolne zrzeszenia lub partie polityczne. Teoretycznie państwo musi stłumić opozycje wobec neoliberalizmu za pomocą propagandy, przymusu lub politycznej przemocy (czyli korzystając z metod autorytarnych).

Państwo neoliberalne w przykładach

W praktyce pojawiło się dużo rozbieżności pomiędzy szablonem a rzeczywistymi działaniami. Często neoliberalizacja była zaadaptowana do określonego miejsca i czasu. Wielka Brytania Podczas swojej kadencji, jako premier, Margaret Thatcher nadzorowała szereg neoliberalnych reform, w tym obniżkę podatków, reformę kursów walutowych, deregulację i prywatyzację, wprowadzenie konkurencyjności na rynku państwowym. Mieszkania komunalne zostały sprzedane. Celem M. Thatcher również była likwidacja niedochodowych przedsiębiorstw (np. kopalnie węgielne). Węgiel został zastąpiony nowymi środkami energii (ropa naftowa, energia jądrowa), więc w 1984 zmniejszono wydobycie i zamknięto 20 dużych kopalń, co spowodowało ogromny strajk wśród górników. Policji udało się utrzymać pikiety. Dzisiaj przemysł węgielny praktycznie nie istnieje w Brytanii (w 1984 zostało sprywatyzowane ostatnie 15 kopalń). Pani Premier udało się zmienić kierunek gospodarki z przemysłu na sektor usług. Reformy były kontynuowane i wspierane przez jej następcę Johna Majora, ale zostały w dużej mierze niezmienione, ze względu na duży sprzeciw Partii Pracy. Tony Blair (1997-2007 premier Wielkiej Brytanii) zakończył różnorodne niedokończone prywatyzacje i działania liberalizacyjne Chiny Po śmierci Mao Zedonga, Deng Xiaoping poprowadził kraj poprzez daleko sięgające rynkowe reformy, które łączyły neoliberalizm ze scentralizowanym autorytaryzmem. Dotyczyły one rolnictwa, przemysłu, edukacji, nauki i obrony. Pomysł był taki, żeby poszczególne firmy państwowe zaczęły pomiędzy sobą konkurować, co miało wyzwolić innowacyjność i wzrost. PP przez długi czas były utrzymane, bo były one w miarę rentowne; były częścią kontroli państwa nad gospodarką. Wprowadzono cenę rynkowe, a także rozproszenie władzy polityczno-ekonomicznej po regionach i społecznościach lokalnych. Pod nadzorem państwa Chiny zostały otwarte na inwestycje i handel zagraniczny. Wszystkie te działania niewątpliwie posuwają kraj w kierunku neoliberalizacji, ale z "chińską specyfiką", związana z władzą partii, autorytaryzmem, a nawet imperializmem.

Neoliberalizm — artykuły polecane

Czebol — Autarkia — Państwo opiekuńcze — Cechy gospodarki rynkowej — Rola państwa w gospodarce — Liberalizm gospodarczy — Socjalizm — Miasto przyszłości — David Ricardo

Bibliografia

• Harvey D. (2005), A Brief History of Neoliberalism, Wydawnictwo Oxford University Press, USA
• Jakóbik W. (2018), Neoliberalizm a światowy kryzys gospodarczy, Publikacja Akademia Finansów i Biznesu VISTULA, nr 88/2
• Lazzarato M. (2009), Neoliberalism in Action: Inequality, Insecurity and the Reconstitution of the Social, Wydawnictwo Theory, Culture & Society, Wielka Brytania
• Mączyńska E. (2014), Liberalizm, neoliberalizm i ordoliberalizm, Ekonomista, nr 3
• Tebinka J (2015), Jak Thatcher rozbiła górników, Polityka.pl
• Winiarski B. (2006), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Winiarski B. (2006), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Zawojska A. (2006), Liberalizm, neoliberalizm, wolność ekonomiczna i polityczna a rozwój gospodarczy kraju, Zeszyty Naukowe Wydziałowe SGGW, nr 58

Autor: Illia Semenov, Joanna Salamon